Kanada-AQSh chegarasi

Kanada—AQSh chegarasi (fransuzcha: Frontière entre le Canada et les États-Unisis, inglizcha: Canada–United States border) dunyodagi eng uzun xalqaro chegara hisoblanadi^{[lower-alpha 1]}. Quruqlik chegarasi esa (Buyuk koʻllar, Atlantika va Tinch okeani sohillaridagi bir nechta chegaralarni oʻz ichiga olgan holda) qariyb 8,891 km (5,525 mi) uzunlikka ega. Quruqlik chegarasi jami ikki qismdan tashkil topgan boʻlib: Kanadaning janubida Kontinental AQSh bilan va gʻarbida AQShning Alyaska shtati bilan chegaralangan. Ikki millatli Xalqaro chegara komissiyasi chegarani belgilash va uni saqlash bilan bogʻliq barcha masala va muammolar bilan, Xalqaro qoʻshma komissiya esa chegara suvlari bilan bogʻliq barcha masalalar bilan shugʻullanib keladi. Hozirgi vaqtda kelib xalqaro chegara orqali qonuniy oʻtishni osonlashtirish uchun mas’ul boʻlgan bir nechta idoralar Kanada Chegara Xizmatlari Agentligi (CBSA) va AQSh Bojxona va Chegaralarni Himoya qilish (CBP) faoliyat ko'rsatadi.

Tarixi

18-asr

45-parallel (qizil rang bilan belgilangan) Parij shartnomasida Kvebek provinsiyasi va AQSh oʻrtasidagi chegara sifatida oʻrnatildi.

1783-yilgi Parij shartnomasi Buyuk Britaniya va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi urush tugatildi. Shartnomaning ikkinchi moddasida quyudagicha kiritilgan yaʼni tomonlar Qoʻshma Shtatlarning barcha chegaralari, shu jumladan, oʻsha paytdagi Britaniya Shimoliy Amerikasi boʻylab shimoldagi chegara boʻyicha kelishib oldi. Kelishilgan chegara Yangi Shotlandiyaning shimoli-gʻarbiy burchagidan Konnektikut daryosining eng shimoli-gʻarbiy boshigacha boʻlgan chiziqni oʻz ichiga qamrab olgan va daryoning qoq oʻrtasi boʻylab shimoliy kenglikning 45-paralleliga tomon choʻzilib ketgan.

1760-yillarda ikki parallel Kvebek va Nyu-York provinsiyalari (shu jumladan, keyinchalik Vermont shtatiga aylanadi) oʻrtasidagi chegara oʻrnida oʻrnatilgan edi. Ushbu chegara 1771-yildan 1773-yilgacha boʻlgan oraliqda Jon Kollinz va Tomas Valentin tomonidan tekshirildi va belgilandi^[1].

Sent-Lorens daryosi hamda Buyuk koʻllar gʻarbida, Amerika Qoʻshma Shtatlari va hozirgi Ontario markazidagi chegaraga aylantirildi. Yuqori koʻl shimoli-gʻarbiy, chegara oʻrmon koʻli uchun daryolar kuzatib. Woods koʻli shimoliy-gʻarbiy nuqtadan, Missisipi daryosi bilan uchrashadigan gʻarbiy chegaraga qadar toʻgʻridan-toʻgʻri borish uchun kelishib olingan edi. Aslida esa, bu chiziq daryo bilan hech qachon uchrashmaydi, chunki daryoning manbai janubda.

19-asr

1812 yilgi urushni tugatgan va chegarani urushdan oldingi holatiga qaytargan 1814 yilda Gent shartnomasining imzolanishi. Keyingi kelishilgan shartnomalar chegarani demilitarizatsiya qildi va koʻpgina chegara nizolari hal qilindi.

1814-yil dekabr oyida imzo chekilgan Gent shartnomasi 1812-yilgi urushni tugatdi va Britaniya Shimoliy Amerikasi va Qoʻshma Shtatlarning barcha chegaralarini urushdan oldingi holatiga qaytardi. Keyingi oʻn yilliklarda esa Qoʻshma Shtatlar va Birlashgan Qirollik chegaralarni qurolsizlantirishga imkon beruvchi ikki davlat oʻrtasidagi asosiy chegara bahslarini hal qilish uchun bir nechta shartnomalar tuzdilar. 1817 yilgi Rush-Bagot shartnomasi 1812 yilgi urushda ikki jangchi tomonni demilitarizatsiya qilish rejasini taqdim etdi va Britaniya Shimoliy Amerikasi va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi chegarani chizish uchun dastlabki tamoyillarni belgilab chiqdi.

London konventsiyasi (1818)

1818 yilgi shartnoma Britaniya Shimoliy Amerikasi va AQShning yanada kengayishini koʻrsatadi, bu yerda chegara 49-parallel boʻylab gʻarbga, Vuds koʻlidagi Shimoli-gʻarbiy burchakdan Rokki togʻlariga qadar choʻzilgan. Shartnoma Britaniyaning Rupert erlarining bir qismi boʻlgan Qizil daryo vodiysiga qadar boʻlgan janubdagi bir nechta daʼvolarini bekor qildi. Shartnomada, shuningdek, AQShning Luiziana xaridining bir qismi boʻlgan Missuri daryosining suv havzasida ushbu chiziqdan shimolga qadar choʻzilishga boʻlgan boshqa daʼvolarini ham bekor qildi. Bular uchta kichik maydonni oʻz ichiga qamrab olgan boʻlib, ular Sut daryosining drenajlarining shimoliy qismidan (bugungi kunda janubiy Alberta va Saskachevanning janubi-gʻarbiy qismida), Terak daryosi (Saskachevan) va Big Muddy Creek (Saskachevan) dan iborat. 49-parallel boʻylab chegara koʻrinishi nazariy jihatdan toʻgʻri, lekin amaliy jihatdan esa 19-asrda oʻrganilgan chegara belgilariga amal qiladi va nuqtalarda bir necha yuz futga oʻzgarib turadi. ^[2]

Vebster-Eshberton shartnomasi (1842)

Britaniya Shimoliy Amerikasi va Meyn oʻrtasidagi bahsli hudud pushti rang bilan belgilangan. Mojaro 1842 yilda Webster-Ashburton shartnomasida hal qilindi. Xaritadagi yashil chiziq oxirgi chegarani belgilaydi.

Chegara shartnomalarini talqin qilishda bir nechta kelishmovchiliklar va oʻrganishdagi xatolar sabab qoʻshimcha muzokaralarni oʻtkazishni talab qildi, buning natijasida 1842-yildagi Webster-Ashburton shartnomasi tuzildi. Ushbu shartnomada Meyn, Nyu-Brunsvik va Kanada provinsiyasi oʻrtasidagi chegara boʻyicha nizo kelib chiqqan Aroostook urushini hal qildi. Shartnoma, bir tarafdan, Nyu-Xempshir, Vermont va Nyu-York, ikkinchi tarafdan esa, Kanada provinsiyasi oʻrtasidagi chegarani qayta belgilab berdi, bu Hind oqimi mojarosi va Champlain koʻliga chiqish joyidagi Fort Blunder dilemmasini hal qildi.

45-parallelning Kvebekni AQShning Vermont va Nyu-York shtatlaridan bevosita ajratib turadigan qismi ilk marotaba 1771-yildan 1773-yilgacha Nyu-York (shu jumladan, keyinchalik Vermont boʻlgan) va Kvebek oʻrtasidagi chegara deb eʼlon qilinganidan soʻng oʻrganilgan. 1812-yilgi urushdan soʻng yana qayta tekshirildi. AQSh federal hukumati Chemplain koʻlida , Nyu-Yorkdagi Rouses-Poynt chegarasidan janubda istehkomlar barpo etishni boshladi. Qurilishning eng muhim qismi tugagandan keyin, oʻlchovlar shuni koʻrsatdiki, oʻsha paytda haqiqiy 45-parallel milyaning toʻrtdan uch qismi (1,2) edi. km) tekshirilayotgan chiziqdan janubda. " Fort Blunder " nomi bilan mashhur boʻlgan qal’a Kanadada joylashgan boʻlib, AQSh uchun dilemma paydo qildi, ushbu shartnomaning bandi oʻrganilgandek, chegara chizigʻida chegarani batamom tark etmaguncha hal etilmadi. Hozirgi Ontario va Minnesota shtatidagi chegara suvlari boʻylab Superior koʻli va Shimoli-gʻarbiy burchak markazidagi chegara ham qayta aniqlangan edi. ^[3]^[4]

Oregon shartnomasi (1846)

Bahsli Oregon mamlakati xaritasi, Amerika va Britaniya daʼvolari belgilangan. Nizo Oregon shartnomasida hal qilindi, chegara 49-parallel boʻylab joylashtirildi.

1844-yilda Jeyms K. Polk prezidentligi davri davomidagi chegara sabab bahsi AQShning Rokki togʻlarining gʻarbiy qismidagi shimoliy chegarasini Rossiyaning Alyaska oʻlkasining janubiy chegarasi bilan bogʻliq boʻlgan 54°40’N boʻlishi talabiga sabab boʻldi. Ammo, Buyuk Britaniya Kolumbiya daryosi boʻylab Tinch okeaniga qadar mavjud boʻlgan chegarani xohladi. Ushbu bahs 1846-yildagi Oregon shartnomasida hal qilindi, u 49-parallelni Rokkilar orqali chegara sifatida belgiladi. ^[5]^[6]

Chegara tadqiqotlari (19-asr oʻrtalari)

Shimoli-gʻarbiy chegara tadqiqoti 1857-yildan 1861-yilga qadar quruqlik chegarasini belgilab berdi. Biroq, suv chegarasi bir qancha vaqt oʻrnatilmagan boʻlsada, 1859 yilda choʻchqa urushidan soʻng, 1872 yilda arbitraj Koʻrfaz orollari va San-Xuan orollari oʻrtasidagi chegarani oʻrnatdi.

Xalqaro chegara tadqiqoti (yoki AQShda „Shimoliy chegara tadqiqoti“) 1872-yilda boshlangan boʻlib, ^[7] ushbu tadqiqotning mandati 1818-yilgi shartnomada kelishilgan chegarani oʻrnatish edi. Archibald Kempbell Qoʻshma Shtatlar uchun yoʻlni boshqarib bergan boʻlsa, bosh astronom Samuel Anderson tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Donald Kemeron Britaniya jamoasini boshqargan. Ushbu tadqiqot Oʻrmon koʻlidan Rokki togʻlari choʻqqisiga qadar boʻlgan chegaraga qaratilgan. ^[8]

20-asr

1908-yil aprel oyining 11chi sanasida Birlashgan Qirollik va Qoʻshma Shtatlar 1908-yilgi Shartnomaning IV moddasiga binoan „Amerika Qoʻshma Shtatlari va Kanada hukmronligi oʻrtasidagi Atlantika okeanidan Tinch okeaniga qadar boʻlgan chegara toʻgʻrisida“ ni oʻrganib chiqish va delimitatsiya qilish toʻgʻrisida kelishib oldilar. Kanada va AQSh oʻrtasidagi chegara Sent-Lorens daryosi va Buyuk koʻllar orqali, zamonaviy geodeziya texnikasiga koʻra va shu tariqa chegarada bir nechta oʻzgarishlar amalga oshirildi. ^[9]^[10] 1925-yilda Xalqaro chegara komissiyasining vaqtinchalik missiyasiga binoan chegarani oʻrganib chiqish va xaritalash ishlarini olib borish uchun muntazam faoliyat koʻrsatdi; chegara yodgorliklari va buylarni saqlash; va chegarani choʻtka va oʻsimliklardan 6 m (20 ft) toza tuting . Ushbu " chegara vista " chiziqning har bir tomonida 3 m (9.8 ft) ga choʻziladi.

1909-yilda Chegara suvlari toʻgʻrisidagi Shartnomaga binoan, chegara yoqalab suv va suv yoʻllariga taʼsir qiluvchi barcha loyihalarni tekshirib chiqish va tasdiqlash uchun hamda Kanada va AQSh uchun Xalqaro qoʻshma komissiya tuzildi.

Manbalar

↑ Umumiy uzunligi boʻyicha eng uzun chegara, Qozogʻiston va Rossiya chegarasi dunyodagi eng uzun uzluksiz quruqlikdagi chegara hisoblanadi.

↑ Francis M. Carroll. A Good and Wise Measure: The Search for the Canadian–American Boundary, 1783–1842. University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division, 2001 — 85-bet.
↑ „Canada & The United States (Bizarre Borders Part 2)“. Qaraldi: 2013-yil 21-iyun.
↑ „British-American Diplomacy The Webster-Ashburton Treaty“. Yale Law School (1842). Qaraldi: 2007-yil 1-mart.
↑ Lass, William E.. Minnesota's Boundary with Canada. St. Paul, Minnesota: Minnesota Historical Society, 1980 — 2-bet. ISBN 0-87351-153-0.
↑ Henry Commager, „England and Oregon Treaty of 1846.“ Oregon Historical Quarterly 28.1 (1927): 18–38 online.
↑ Walter N. Sage, „The Oregon Treaty of 1846.“ Canadian Historical Review 27.4 (1946): 349–367.
↑ McManus, Sheila. The Line Which Separates: Race, Gender, and the Making of the Alberta-Montana Borderlands. Edmonton, Alberta: University of Alberta Press, 2005 — 7-bet. ISBN 0-88864-434-5. „called it the Northern Boundary Survey.“
↑ Campbell. „Reports upon the survey of the boundary between the territory of the United States and the possessions of Great Britain from the Lake of the woods to the summit of the Rocky mountains“. Authorised by an act of Congress approved March 19, 1872. Government Printing Office (1878). Qaraldi: 2013-yil 13-sentyabr.
↑ International Boundary Commission (1937). Treaty of 1908 (included in Joint report upon the survey and demarcation of the boundary between the United States and Canada from the gulf of Georgia to the northwesternmost point of Lake of the woods. In accordance with the provisions of Articles VI and VII of the treaty signed at Washington April 11, 1908, and articles I, II, and IV of the treaty signed at Washington, February 24, 1925). Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. p. 6.
↑ International Waterways Commission. „Report of the International Waterways Commission upon the International Boundary between the Dominion of Canada and the United States through the St. Lawrence River and Great Lakes as Ascertained and Re-established pursuant to Article IV of the Treaty between Great Britain and the United States signed 11th April 1908“ (1915).

[1] Umumiy uzunligi boʻyicha eng uzun chegara, Qozogʻiston va Rossiya chegarasi dunyodagi eng uzun uzluksiz quruqlikdagi chegara hisoblanadi.

[2] Francis M. Carroll. A Good and Wise Measure: The Search for the Canadian–American Boundary, 1783–1842. University of Toronto Press, Scholarly Publishing Division, 2001 — 85-bet.

[3] „Canada & The United States (Bizarre Borders Part 2)“. Qaraldi: 2013-yil 21-iyun.

[WA-4] „British-American Diplomacy The Webster-Ashburton Treaty“. Yale Law School (1842). Qaraldi: 2007-yil 1-mart.

[Lass-5] Lass, William E.. Minnesota's Boundary with Canada. St. Paul, Minnesota: Minnesota Historical Society, 1980 — 2-bet. ISBN 0-87351-153-0.

[6] Henry Commager, „England and Oregon Treaty of 1846.“ Oregon Historical Quarterly 28.1 (1927): 18–38 online.

[7] Walter N. Sage, „The Oregon Treaty of 1846.“ Canadian Historical Review 27.4 (1946): 349–367.

[8] McManus, Sheila. The Line Which Separates: Race, Gender, and the Making of the Alberta-Montana Borderlands. Edmonton, Alberta: University of Alberta Press, 2005 — 7-bet. ISBN 0-88864-434-5. „called it the Northern Boundary Survey.“

[9] Campbell. „Reports upon the survey of the boundary between the territory of the United States and the possessions of Great Britain from the Lake of the woods to the summit of the Rocky mountains“. Authorised by an act of Congress approved March 19, 1872. Government Printing Office (1878). Qaraldi: 2013-yil 13-sentyabr.

[10] International Boundary Commission (1937). Treaty of 1908 (included in Joint report upon the survey and demarcation of the boundary between the United States and Canada from the gulf of Georgia to the northwesternmost point of Lake of the woods. In accordance with the provisions of Articles VI and VII of the treaty signed at Washington April 11, 1908, and articles I, II, and IV of the treaty signed at Washington, February 24, 1925). Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office. p. 6.

[11] International Waterways Commission. „Report of the International Waterways Commission upon the International Boundary between the Dominion of Canada and the United States through the St. Lawrence River and Great Lakes as Ascertained and Re-established pursuant to Article IV of the Treaty between Great Britain and the United States signed 11th April 1908“ (1915).

[lower-alpha 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]