Karst

Karst, karst hodisasi (Dinara togʻligining shim.-gʻarbiy chekkasidagi Karst platosi nomidan) — togʻ jinslari (ohaktosh, dolomit, boʻr, gips, tuz)ning suvda erishi natijasida sodir boʻladigan hodisa. K. hosil qiluvchi togʻ jinslari yer sharida 51 mln. km² ga yaqin maydonni egallaydi. K.ning rivojlanishi uchun suv harorati yuqori boʻlishi shart. K. yer yuzidan chuqurlashgan sari kamayib boradi. K.lar ochiq va yopiq turlarga boʻlinadi. Karstlanuvchi togʻ jinslari yer ustida yotsa, K.ning karr, voronka, quduq, gʻorlar kabi shakllari ochiq (yalangʻoch) K. deyiladi. Bunday K.lar Oʻrta yer dengiz atrofi mamlakatlarida, Qrim, Kavkaz va Oʻrta Osiyoning baʼzi joylarida bor. Karstlanuvchi togʻ jinslarining usti qum, gil va b. jinslar bilan qoplangan boʻlsa, yopiq K. deyiladi. K. Gʻarbiy Yevropa, Amerika, Avstraliyada, Qrim yarim orolida, Kavkazda, Sharqiy Yevropa tekisligining koʻpgina qismida, Sibir va Oʻrta Osiyoda keng tarqalgan. K. tarqalgan joylarda yer usti suvlari juda kam. Yogʻinlarning hammasi K.ga yoki togʻ jinslaridagi yoriqlarga singib ketadi. Karstlanuvchi togʻ jinslariga singigan suv vodiylarda yer yuziga buloq shaklida chiqadi. Bunday buloqlar Oʻzbekiston xududida (Nurota, Tomdi, Zarafshon, Chatqol, Turkiston togʻlari etaklarida) keng tarqalgan boʻlib, aholini suv bilan taʼminlashda ahamiyatli. K. tarqalgan joylarda gidrotexnik inshoot, koʻp qavatli imorat, temir yoʻl qurish noqulay. Gidrotexnik inshoot (Norak, Chorvoq va b. GES) lar, binolar, yoʻllar qurishdan oldin K. hodisasi sinchiklab oʻrganiladi. K. turli qazilma boyliklarni qazib olishda ham ancha qiyinchiliklar (shaxtalar qazishda togʻ jinslari mustahkamligini boʻshashtiradi, shaxtalarni suv bosib ketadi) tugʻdiradi.