Kishinyov

Kishinyov (rumincha: Chișinău, [kiʃiˈnəw]) – Moldova Respublikasi poytaxti. Bik daryosi (Dnestrning oʻng irmogʻi) sohilida joylashgan. Kishinyov iqlimi yanvarda oʻrtacha-3,5 °C, iyulda 21,5 °C ni tashkil qiladi. Aholisi 700 ming kishi (1990-yillar oxiri; shahar maʼmuriyatiga boʻysoʻngan aholi punktlari bilan birga). Kishinyovda 3 shahar tumani bor.

shahar rumincha: Chișinău
Kishinyov
Bayroq Gerb
47°1′22″N 28°50′7″E
Mamlakat	Moldova
Hukumat
• Primar	Ion cheban
Ilk eslatilishi	1436
Qachondan beri kishinyov	1995
Maydon	123 km2 (47 kv mi)
Aholisi  (2019)	695 400
Zichligi	5514 kishi/km2
Telefon kodi	+373 22 xxxxxx +373 32 xxxxxx
Pochta indeks(lar)i	MD-20xx
shahar

Etimologiyasi

Novorossiysk taqvimida 125 yil avval qayd etilgan keng tarqalgan versiyada shahar nomi eski moldavancha Kishla noue – „yangi ferma“ nomidan olingan. „Qishla“ soʻzining oʻzi turkcha: kışla soʻzidan olingan boʻlib, „qishloq“ maʼnosini bildiradi. Bessarabiyada bu soʻz keng tarqalgan va „kichik qishloq, ferma“ degan maʼnoni anglatadi. Nomining shakllanish xususiyatiga koʻra (bir qismi turkiy, ikkinchisi moldavan) zamonaviy tadqiqotchilar bu nuqtai nazarning toʻgʻriligiga shubha qilishadi.

Tarixi

Hozirgi Kishinyov oʻrnida katta qishloq boʻlganligi haqidagi dastlabki maʼlumot 1466-yilga mansub. 17-asrning 2-yarmida Kishinyov shaharga aylangan. 16-asr boshlaridan 1812-yil gacha Moldova knyazligi tarkibida Turkiyaga qaram boʻlgan. 1812-yilda Rossiya imperiyasi Bessarabiyani bosib olgan. 1818-yildan Kishinyov – Bessarabiya viloyati markazi. 1873-yildan yangidan tuzilgan Bessarabiya gubernyasi tarkibiga kirgan. Kishinyovda 1918-yil 1(14) yanvar da shoʻrolar hokimiyati oʻrnatildi. Oʻsha yili yanvarda shahar Ruminiya tasarrufiga oʻtdi. 1940-yil 2-avgustda Moldova Sovet Respublikasi tuzilgach, Kishinyov uning poytaxti, 1991 yilda shoʻrolar imperiyasi qulagach, mustaqil Moldova Respublikasi poytaxti boʻldi.

Jugʻrofiyasi

Botanika bogʻi

Kishineyov Dnestr daryosining irmogʻi boʻlgan Bak daryosida, (47°0’N 28°55’E da) joylashgan boʻlib, maydoni 120 km2 (46 kv milya) ni tashkil qiladi. Munitsipalitet maydoni esa 635 km2 (245 kv milya) dan iborat.

Shahar Moldoviyaning markazida joylashgan va juda unumdor yerga ega nisbatan tekis landshaft bilan oʻralgan.

Iqlimi

Kishinev nam kontinental iqlimga ega (Köppen iqlim tasnifi Dfa), yozi issiq va qishi sovuq hamda shamollik boʻladi. Qishki minimal harorat koʻpincha 0 °C (32 °F)dan past boʻladi, lekin ular kamdan-kam hollarda-10 °C (14 °F) dan pastga tushadi. Yozda oʻrtacha maksimal harorat taxminan 25 °C (77 °F) ni tashkil qiladi, ammo yozning oʻrtalarida shahar markazida harorat vaqti-vaqti bilan 35 dan 40 °C gacha (95 dan 104 °F) yetadi. Yozda oʻrtacha yogʻingarchilik va namlik nisbatan past boʻlsa-da, kamdan-kam, ammo kuchli boʻronlar boʻlishi mumkin.

Bahor va kuzda harorat 16 dan 24 °C (61 dan 75 °F) gacha oʻzgarib turadi va bu vaqtda yogʻingarchilik yozga qaraganda kamroq boʻladi, lekin tez-tez, ammo yumshoqroq yomgʻirli davrlar ham boʻlishi mumkin.

Kishinyov (1991–2020) iqlimi
Koʻrsatkich	Yan	Fev	Mart	Apr	May	Iyun	Iyul	Avg	Sen	Okt	Noy	Dek	Yil
Mutlaq maksimal, °C	15,5	20,7	25,7	31,6	35,9	37,5	39,4	39,2	37,3	32,6	23,6	18,3	39,4
Mutlaq minimal, °C	−28,4	−28,9	−21,1	−6,6	−1,1	3,6	7,8	5,5	−2,4	−10,8	−21,6	−22,4	−28,9
Manba: Pogoda.ru.net, NOAA (sun, 1961–1990)

Iqtisod

Tarixiy jihatdan shaharda 1919-yilda oʻn toʻrtta zavod boʻlgan.[19] Kishinyov Moldovaning moliyaviy va biznes poytaxtidir. Uning yalpi ichki mahsuloti milliy iqtisodiyotning qariyb 60% ni tashkil qiladi[36] 2012-yilda 52 milliard ley (4 milliard AQSH dollari)ga yetdi. Shunday qilib, Kishinyovning aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti Moldova oʻrtacha koʻrsatkichining 227 foizini tashkil etdi. Kishinyov Moldovadagi eng yirik va rivojlangan ommaviy axborot vositalari sektoriga ega boʻlib, unda yetakchi televideniye tarmoqlari va radiostantsiyalaridan tortib yirik gazetalargacha boʻlgan bir qancha kompaniyalar joylashgan. Barcha milliy va xalqaro banklarning (15 ta) shtab-kvartirasi Kishinyovda joylashgan.

Sanoat

Kishinyovda mashinasozlik (qishloq xoʻjaligi mashinalari, savdo va oziq-ovqat sanoati jihozlari, sovitkichlar, elektr oʻlchash priborlari, televizorlar va boshqalar), oziqovqat (vino, meva-sabzavot konserva, tamaki), yengil (koʻn poyabzal, trikotaj va boshqalar) kimyo, yogʻochsozlik (shu jumladan, mebel) sanoati korxonalari bor.

Taʼlim

Moldova Fanlar akademiyasi, 7 oliy oʻquv yurti (shu jumladan, Moldova universiteti)mavjud.

Madaniyat

5 teatr, 9 muzey (shu jumladan, oʻlkashunoslik, tarix, badiiy, A. S. Pushkin muzeylari) mavjud. Cherkov (18-asr), kafedrali sobor (19-asr) va Zafar toki (hozir Gʻalaba toqi; 19-asr) saqlangan. 60—80-yillarda yangi sanoat va turar joy binolari qurilgan.