Vikipediya

Lüft-ü Celil kemasi

Lüft-ü Celil Usmonli zirh kemasi (usmonli turkcha: Divine Grace; ﻟﻄﻒ ﺟﻠﻴﻞ Maʼnosi: "Ilohiy lutf")[2] — Lüft-ü Celil sinfining yetakchi kemasi boʻlgan Usmonli dengiz flotining temir kemasi edi. Dastlab Usmonlilar imperiyasining avtonom vassal davlati boʻlgan Khedivit tomonidan buyurtma qilingan, fransuz muhandislari tomonidan qurish boshlangan. Usmonlilar imperiyasi kemani oʻzlariga topshirilishini talab qilishgan va Misr hukumati ham kemani Usmonlilarga topshirgan. Kema 1877-yildagi 93 urush paytida faol xizmat qildi va rus kuchlarining Dunaydan oʻtishiga yoʻl qoʻymaslik uchun operatsiyalar oʻtkazdi. 11-may kuni patrullik vaqtida kema rus artileriyasi bilan toʻqnash kelgan. Ruslar kemani oʻqqa tutishgan va bir oʻq kemaning qozonxonasiga tushgan. Natijada kema suvga gʻarq boʻlgan. U bilan kema ekipajining katta qismi ham suvga choʻkkan va nobud boʻlgan.

Lüft-ü Celil koʻrinishi
Tarix
Usmonlilar imperiyasi
Nomi: Lüft-ü Celil
Asl nomi: "Divine Grace"
Buyurtma qilingan: 1867-yil
Quruvchisi: Forges et Chantiers de la Gironde
Qurish boshlangan: 1868-yil
Dengizga tushirilishi: 1869-yil
Xizmatga kirishi: March 1870-yil[1]
Qismati: Rus artilleriyasi tomonidan choʻktirilgan, 1877-yil 11-may
Umumiy tavsif
Suv sigʻimi: 2,540 t (2,500 long ton; 2,800 short ton)
Uzunligi: 64.4 m (211 ft 3 in) (umumiy uzunligi)
Eni: 13.6 m (44 ft 7 in)
Suvga botishi: 4.4 m (14 ft 5 in)
Oʻrnatilgan quvvatlar:
  • 2 ta lokomotiv qozon
  • 2,000 ihp (1,500 kW)
Harakatga keltiruvchi kuch:
  • 1 ta 1 gorizontal aralash bugʻ dvigateli
  • 2 shafta
Tezligi: 22 km/s; 14 mph
Tarkibi:
  • 12 ofitserlar
  • 110 harbiy xizmatga chaqirilgan erkaklar
Qurol-yarogʻ:
  • 2 × 229 mm (9 in) Armstrong qurollari
  • 2 × 178 mm (7 in) Armstrong qurollari
Qurol-yarogʻ:
  • Kamar zirhlar: 140 mm (5.5 in)
  • Minoralar: 140 mm

Dizayni

tahrir

Kemaning toʻliq uzunligi 64,4 m va kengligi 13,6 m boʻlgan. Kema 4,4 metr uzunlikka ega edi. Uning tanasi temirdan yasalgan va burunda nayza bor edi. Kema normal yuk ostida 2540 tonnani tashkil etardi. Uning ekipaji 12 ofitser va 110 dengizchidan iborat edi[3][4].

Kema ikkita vintli pervanelni aylantirgan bitta gorizontal aralash bugʻ dvigateliga ega edi. Bugʻ kemaning oʻrtasida bitta pechkaga ulangan ikkita koʻmir bilan ishlaydigan qozon bilan taʼminlangan edi. Dvigatel 2000 indeks ot kuchiga ega (1500 kVt) va soatiga 12 dengiz milini (22 km / soat) bosib oʻtish imkoniyatiga ega edi, ammo 1877-yilda kema kam taʼmirlanganligi sababli kema atigi 10 dengiz miliga (19 km / soat) yetib borishi mumkin edi. Kema 300 metrik tonna koʻmirni olib yurishi mumkin edi. Kemada qoʻshimcha kema yelkanli qurilmasi mavjud edi[3][4].

Lüft-ü Celil ikkita trubali 229 mm va ikkita 178 mmli Armstrong toʻplari bilan qurollangan edi. Har bir juft qurol kemaning oʻrta chizigʻiga oʻrnatilgan. 229 mm toʻplar oldingi minorada, 178 mm toʻplar esa uning orqasida joylashgan edi. Kemaning zirhlangan kamari temirdan ishlangan. Oʻrta qismida qalinligi 140 mm ga yetgan zirh qoq tomon yupqalashib, 120 mm ga tushadi. 76 mm qalinlikdagi zirhli taxtadan yasalgan qalqon qoplamali minora tagliklari, oʻq-dorilar va mashina xonalari himoyalangan. Minoralar 140 mm temir zirh bilan oʻralgan[3][4].

Kemaning faoliyat tarixi

tahrir
 
Rossiya artilleriya otishidan keyin portlagan Lüft-ü Celilning rasmlari

Kemaga 1867-yilda Bordo shahridagi Forges et Chantiers de la Gironde sexidan buyurtma berildi va kema qurilishi keyingi yilda boshlandi. Kemaga dastlab Usmonli imperiyasiga qarashli avtonom davlat Misr buyurtma bergan; biroq, Misrning mustaqil harakatlariga qarshi harakat sifatida, Sulton Abdullaziz Misr tomonidan 1867-yil 5-iyunda chet el kemachilariga buyurgan barcha jangovar kemalarini Usmonlilar imperiyasiga yetkazib berilishini talab qildi. Muzokaralar natijasida kema 1868-yil 29-avgustda rasman Usmonlilar imperiyasiga topshirildi[5]. U 1869-yilda ishga tushirilgan va 1870-yilda dengiz sinovlari yakunlangan[1]. Kema 1870-yil mart oyida Usmonli flotida xizmatga kirdi. Kema qurilishi tugagandan soʻng, Buyuk Britaniya va Fransiyada qurilgan boshqa jangovar kemalar bilan birgalikda, 1866-1869-yillardagi Krit isyonidan keyin orolni barqarorlashtirishga yordam berish uchun Kritga yuborildi. Bu davrda Hobart posho boshchiligidagi Usmonli floti deyarli harakatsiz boʻlib, hech qanday amaliy mashgʻulotlar bilan shugʻullanmadi[6]. Lüft-ü Celil oʻziga yaqin turdagi kemalar — Hıfzu’r-Rahman, Avnillah ve Muin-i Zafer bilan Osiyo floti qoʻshinida ishlatildi[7]. 1875-yilda Krupp tomonidan ishlab chiqarilgan kemaga 120 mm bitta toʻp qoʻshildi[1].

Usmonli floti 1876-yil sentabr oyida Rossiya bilan jangga tayyorlanish uchun kemalar va askarlarni safarbar qila boshladi. Ushbu bosqichda Rossiya bilan ziddiyatlar bir necha yillar davomida oʻsib borar edi; Bosniyada 1875-yil oʻrtalarida qoʻzgʻolon boshlanib, 1876-yil iyulda Serbiya Usmonli imperiyasiga qarshi urush eʼlon qildi. Rossiya-Turkiya urushi (93-jang) 1877-yil 24-aprelda Rossiya urushi eʼlon qilinishi bilan boshlandi[8]. Urushning boshida Lüft-ü Celil va Hıfzu’r-Rahman Dunay boʻlinmasiga tayinlangan[7] va rus kuchlarining daryodan oʻtishiga yoʻl qoʻymaslik vazifasi yuklatilgan[9]. 11-may kuni Tuna shahridagi Izmail sohilida, kema 152 mm minomyot va 25 funtli flutanli qurol bilan Rossiya artilleriyasiga hujumiga uchradi. Rossiya toʻplaridan biri kemaga, ehtimol qozonxonaga urilib, katta portlashni keltirib chiqargan va kemani vayron qilgan. Taxminan 160 zobit va askarlar portlashdan vafot etgan[10][11].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 137.
  2. ↑ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 198.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Gardiner 1979, s. 390.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 138.
  5. ↑ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 3.
  6. ↑ Langensiepen & Güleryüz 1995, ss. 3, 5.
  7. ↑ 7,0 7,1 Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 194.
  8. ↑ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 5.
  9. ↑ Greene & Massignani 1998, s. 358.
  10. ↑ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 6.
  11. ↑ Wilson 1896, s. 289. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Lüft-ü_Celil_kemasi&oldid=5123014" dan olindi