Mem

Mem (/miːm/)^[1]^[2] – bu dunyo miqyosida taqlid qilish orqali tarqaladigan va koʻpincha maʼlum bir hodisani ifodalovchi ramziy maʼnoga ega boʻlgan gʻoya, xatti-harakatlar yigʻindisi. Mem yozuv, nutq, imo-ishoralar yoki taqlid qilingan mavzudagi boshqa taqlid qilinadigan hodisalar orqali uzatilishi mumkin boʻlgan madaniy gʻoyalar uchun birlik vazifasini bajaradi. Koʻpchilik memlarni genlar bilan oʻxshash deb hisoblashadi, chunki ular oʻz-oʻzidan koʻpayadi va selektiv bosimlarga javob beradi^[3]. Umumiy tilda mem Internet memiga, odatda tasvirlarda yaratiladi, keyin qayta ishlangan, nusxalangan holda onlayn ijtimoiy tarmoqlarda tarqatiladi^[4]^[5].

Memetika ^[6] sohasi 1990-yillarda evolyutsion model nuqtai nazaridan memlarning tushunchalari va tarqalishini oʻrganish uchun fanga kirib keldi. Turli jabhalardagi tanqidlar memlarni empirik tarzda oʻrganishi va tekshirishi mumkin degan fikrni olgʻa surdi^[7]. Ijtimoiy fanlardagi baʼzi sharhlovchilar tanqidni rasmlar orqali mazmunli ravishda tasniflash mumkin ekanligini taʼkidladi^[8]. Boshqalar esa, bu atamaning ishlatilishi asl voqeani notoʻgʻri tushunishiga olib kelish mumkinligini aytdi^[9].

Mem soʻzining oʻzi Richard Dawkins tomonidan 1976-yilda chop etilgan "The Selfish Gene" kitobidan kelib chiqqan neologizmdir^[10]. U N. K. Xamfrining „memlar nafaqat metaforaviy tarzda, balki tirik tuzilmalar sifatida koʻrib chiqilishi kerak“ ^[10] degan taklifini mamnuniyat bilan qabul qildi va memlarni „miyada jismoniy yashaydi“ degan gʻoyani ilgari surdi^[11]. Dawkins oʻzining asl niyatlari oddiyroq boʻlganini aytgan boʻlsa-da, u Xamfrining fikrini maʼqulladi. USyuzan Blekmorning 1999-yilda prognozlar va empirik qoʻllab-quvvatlash bilan toʻliq memlarning ilmiy nazariyasini taqdim etish loyihasini maʼqulladi^[12].

Etimologiyasi

Mem atamasi mimem soʻzining qisqarishi va u qadimgi yunoncha mīmēma (μίμημα) soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „taqlid qilingan narsa“ degan maʼnoni anglatadi^[13] .

Kelib chiqishi

1940-yillarda mashhur boʻlib, turli mamlakatlarda turli nomlar ostida memni qayta ishlash orqali qanday oʻzgartirish mumkinligini koʻrsatadi. Bu dunyodagi birinchi keng tarqalgan memlardan biri sifatida koʻriladi^[14].

Richard Dawkins oʻzining 1976-yilda chop etilgan „The Selfish Gene“ kitobida mem soʻzini kiritgan.

Dawkins bu atamani qayta ishlovchi deb hisoblashi mumkin boʻlgan har qanday madaniy birlik(ohanglar, modalar)ga murojaat qilish uchun ishlatgan. Memlar odatda maʼlumot va xatti-harakatlarning samarali nusxalari sifatida rivojlanishi orqali koʻpayadi. Odamlar memlarni har doim ham mukammal nusxa koʻchirmasligi va yangi memlarni yaratish uchun ularni boshqa memlar bilan takomillashtirish, birlashtirish yoki boshqacha tarzda oʻzgartirishi mumkinligi sababli, ular vaqt oʻtishi bilan oʻzgarishi mumkin. Dawkins madaniyat evolyutsiyasi orqali memlarning saqlanib qolishi va oʻzgarishi jarayonini biologik evolyutsiyadagi genlarning tabiiy tanlanishiga oʻxshatdi^[15].

Memetik faoliyat: uzatish, saqlash

Memlar, genlarga oʻxshab, qayta ishlay olish qobiliyatida farqlanadi; muvaffaqiyatli memlar saqlanib qoladi va tarqaladi; yaroqsizlari esa toʻxtab qoladi va unutiladi. Shunday qilib, memlar omborida sifatliroq va oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan memlar tanlanadi.

Manbalar

↑ „meme“ (en). Oxford Dictionaries. 2019-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-dekabr.
↑ „MEME“ (en). Cambridge Dictionary (2024-yil 19-noyabr). 2021-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.
↑ Graham 2002
↑ Shifman, Limor. Memes in digital culture, Cambridge, Massachusetts, 2014. ISBN 978-1-4619-4733-2. OCLC 860711989. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.
↑ Miltner, Kate M. (2018), „Internet Memes“, The SAGE Handbook of Social Media, SAGE Publications Ltd, 412–428-bet, doi:10.4135/9781473984066.n23, ISBN 9781412962292, 2022-06-20da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2022-06-20
↑ Heylighen & Chielens 2009
↑ McNamara 2011
↑ Gill, Jameson (2011) "Memes and narrative analysis: A potential direction for the development of neo-Darwinian orientated research in organisations." EURAM 11: Proceedings of the European Academy of Management: 0–30 ISSN 2466-7498 archived from the original on 2021-10-10 https://web.archive.org/web/20211010093736/http://shura.shu.ac.uk/4241/1/Memes_and_Narrative%5B1%5D.pdf. Qaraldi: 5-April 2022. Mem]]
↑ Burman, J. T. (2012) The misunderstanding of memes: Biography of an unscientific object, 1976–1999 20 pp. 75–104 doi:10.1162/POSC_a_00057.
↑ ^10,0 ^10,1 Dawkins 1989, s. 192
↑ Dawkins, Richard (1982), The Extended Phenotype, Oxford University Press, 109-bet, ISBN 978-0-19-286088-0
↑ Dawkins’s foreword to Blackmore 1999, p. XVI-XVII
↑ The American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition, 2000
↑ Gardner. „Kilroy Was Here“. Los Angeles Times (2000-yil 5-mart). 2021-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-oktyabr.
↑ Dawkins 1989, s. 352

Havolalar

Dawkinsning "The Selfish Gen" nashrining 30 yilligiga bagʻishlangan nutqi, Dawkins 2006-yil
„Evolyutsiya va memlar: inson miyasi tanlangan taqlid qurilmasi sifatida“ : Syuzan Blekmorning maqolasi.
Journal of Memetics, 1997-yildan 2005-yilgacha nashr etilgan memetika jurnali.
Syuzan Blekmor: Memlar va „mavzular“, TED suhbatlari, 2008-yil fevral.
Kristofer fon Bülov: Maqola Mem, tarjimasi: Yurgen Mittelstras (ed.), Enzyklopädie Philosophie und Wissenschaftstheorie, 2-nashr, jild. 5, Shtutgart/Veymar: Metzler 2013-yil.
Richard Dawkins „mem“ soʻzining haqiqiy maʼnosini tushuntiradi
Richard Dawkins | Memlar | Oksford Ittifoqi

[1] „meme“ (en). Oxford Dictionaries. 2019-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-dekabr.

[2] „MEME“ (en). Cambridge Dictionary (2024-yil 19-noyabr). 2021-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-aprel.

[3] Graham 2002

[:0-4] Shifman, Limor. Memes in digital culture, Cambridge, Massachusetts, 2014. ISBN 978-1-4619-4733-2. OCLC 860711989. Qaraldi: 2022-yil 20-iyun.

[5] Miltner, Kate M. (2018), „Internet Memes“, The SAGE Handbook of Social Media, SAGE Publications Ltd, 412–428-bet, doi:10.4135/9781473984066.n23, ISBN 9781412962292, 2022-06-20da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2022-06-20

[6] Heylighen & Chielens 2009

[mcnamara-7] McNamara 2011

[8] Gill, Jameson (2011) "Memes and narrative analysis: A potential direction for the development of neo-Darwinian orientated research in organisations." EURAM 11: Proceedings of the European Academy of Management: 0–30 ISSN 2466-7498 archived from the original on 2021-10-10 https://web.archive.org/web/20211010093736/http://shura.shu.ac.uk/4241/1/Memes_and_Narrative%5B1%5D.pdf. Qaraldi: 5-April 2022. Mem]]

[misunderstanding-9] Burman, J. T. (2012) The misunderstanding of memes: Biography of an unscientific object, 1976–1999 20 pp. 75–104 doi:10.1162/POSC_a_00057.

[cream-10] 10,0 ^10,1 Dawkins 1989, s. 192

[TEP-11] Dawkins, Richard (1982), The Extended Phenotype, Oxford University Press, 109-bet, ISBN 978-0-19-286088-0

[12] Dawkins’s foreword to Blackmore 1999, p. XVI-XVII

[13] The American Heritage Dictionary of the English Language: Fourth Edition, 2000

[14] Gardner. „Kilroy Was Here“. Los Angeles Times (2000-yil 5-mart). 2021-yil 11-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-oktyabr.

[selfish-15] Dawkins 1989, s. 352

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]