Vikipediya

Mirzo Alakbar Sobir

Mirzo Alakbar Sobir (tugʻilgan: Alakbar Zeynalabdin oʻgʻli Tohirzoda; 30.05.1862, Shamaxi — 12.7.1911, Shamaxi, Ozarbayjon) — ozarbayjon shoiri, inqilobchi-satirik, mutafakkir, jamoat arbobi va oʻqituvchi[2].

Mirzo Alakbar Sobir
Asl ismi ozarbayjoncha: Mirzə Ələkbər Sabir
Tavalludi
Alakbar Zeynalabdin oʻgʻli Tohirzoda

5-iyun 1862-yil
Shеmaxa, Shamaxi tumani, Boku viloyati, Ozarbayjon
Vafoti 6-dekabr 1911-yil(1911-12-06)
(48 yoshda)
Shеmaxa, Shamaxi tumani, Boku viloyati, Ozarbayjon
Ijod qilgan tillari Ozarbayjon tili[1]
Fuqaroligi Ozarbayjon bayrogʻi Ozarbayjon
Yoʻnalish shoir, tanqidchi, jamoat arbobi
Faoliyat yillari 1872–1911
Janr realizm, lirizm, satira

Ozarbayjon Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 7-maydagi 211-son qarori bilan Mirza Alakbar Sobir asarlari Ozarbayjon Respublikasida davlat mulki deb e’lon qilingan mualliflar roʻyxatiga kiritildi.

Hayotiy

tahrir

Alakbar Zeynalabdin oʻgʻli Tohirzoda 1862-yil 30-mayda Shemaxida tugʻilgan. Otasi kichik biznes bilan shugʻullanib, oʻgʻli sakkiz yoshga toʻlganda choʻpon boʻlmasin, deb mollaxonaga qoʻyibdi.

Sobir 12 yoshigacha madrasada, soʻngra 1874-yilda Shеmaxida Boku oʻlka majlisi huzuridagi ilohiyot bilim yurtida – ma’rifatparvar shoir Seyid Azim Shirvanining yangi metodik maktabida tahsil oldi. Ustozi Seyid Azim Alakbarga fors tilidan she’rlar tarjima qilib, unga rahbarlik qilgan, shuningdek, tarjimalari bilan birga asl she’rlarini ham oʻqib, tahrir qilgan. Sobirning ma’lum boʻlgan birinchi tarjimasi Sa’diyning “Guluston” asari “Didem guli-taza chand dasta”dan 3 misra bilan boshlangan bayt qissasining bir qismidir.

Keyinchalik otasi Alakbarini oʻqishdan ajratib, doʻkonida yordamchi boʻlib ishladi. Biroq, Alakbar hamon oʻqish va yozishni davom ettiradi. Doʻsti Abbos Sahxatning soʻzlariga koʻra, Sobirning otasi jahldor boʻlib, uni xarid qilishdan koʻra koʻproq oʻqib, yozgani uchun tez-tez tanbeh bergan: hatto bir marta she’rlar kitobini yirtib tashlagan.

Sobir 23 yoshida Oʻrta Osiyoga, soʻngra Eronga haj safariga otlanadi. Sabzivar, Nishopur, Samarqand, Buxoro, Mashhad va boshqa Xuroson shaharlarini ziyorat qiladi. U bu shaharlarda ilgʻor olim va yozuvchilar bilan uchrashadi.

Birinchi tashrifidan qaytgach, 1887-yilda u Bullurnisa ismli qarindoshiga uylanadi. Oʻn besh yil ichida u sakkiz qiz va bir oʻg'il koʻrdi. Ammo zilzila oqibatida oilasi halok boʻldi.U bir muddat sovun pishirib, sotdi, san’at bilan shugʻullandi.

Sobirning uyi 1902 yilgi dahshatli Shamaxi zilzilasida vayron boʻlgan.

Sobir Boku viloyati sunniy majlisi raisi, Boku viloyati musulmonlar majlisi raisi, shuningdek, Juma masjidining bosh imom-xatibi Hoji Majid afandi bilan doʻstona munosabatda boʻlgan. Sobirning Hoji Majid afandi vafotiga ikki she’r yozishi ham ana shu munosabatdan kelib chiqqan.

XIX-asr oxiri, XX-asr boshlarida oilaviy muammolarga duch kelgan Sobir sheʼriyatdan uzoqlashdi, lekin u tark etmadi. 1901-yili Shemaxiga qaytgan Abbos Sahxat Sobiraga katta yordam berdi. Ular Shamaxiyning oʻsha davr ziyolilari Agali Bey Nasah va Muhammad Tarrah bilan kichik adabiy uchrashuv uyushtirdilar, kechqurunlari mumtoz shoirlar yoki oʻzlarining she’rlarini oʻqib, tahlil qilib, muhokama qildilar.

XX-asr boshidan matbuotda Sobir sheʼrlari paydo boʻla boshladi. 1903-yilda uning sheʼri „Sharqiy-rus“ gazetasida bosilgan. Keyinroq „Hayat“ gazetasida she’ri bosildi. 1906-yilda „Molla Nasreddin“ jurnalining faol mualliflaridan biriga aylanadi. Oʻshandan beri Jalil Mammadqulizoda bilan Sobir oʻrtasida doʻstona munosabatlar oʻrnatilgan.

1907-yil boshida Sobir sovun yasash va sotishni toʻxtatib, matbuot va maorif sohasida ishlashga, she’r yozishni muntazam davom ettirishga qaror qildi. Bokuga kelganidan soʻng „Irshod“ gazetasida korrektor boʻlib ishladi va oʻqituvchi boʻlish uchun imtihon topshirishga tayyorlandi. Bu orada Gori oʻqituvchilar seminariyasi oʻqituvchisi doʻstlaridan bir nechta xat oladi. Oʻsha maktublarda u yaqin kunlarda seminariyaning ozarbayjon tili boʻlimiga oʻqituvchi boʻsh ish oʻrni paydo boʻlishini aytgan edi. Doʻstlari shoirga oʻrinni egallash uchun tashabbus koʻrsatishni maslahat berib, bu ishda yordam berishlarini aytishadi.

 
SSSR pochta markasi Mirzo Alakbar Sobir tavalludining 100 yilligi munosabati bilan chiqarilgan (1958).

1908-yil 11-aprelda Boku viloyatining ruhoniylik boʻlimida imtihon topshirgan shoir 7-may kuni Tiflisga borib, Kavkaz shayxul-islom idorasining ona tili va shariat oʻqituvchisi diplomini oladi. Ammo Goridan xat olib, bir muddat Shomaxidagi maktablardan birida yordamchi oʻqituvchi boʻlib ishladi.

Oʻsha yilning sentyabr oyida Sobir „Umid“ maktabini ochishga muvaffaq boʻldi[3]. Bu maktabda 60 ga yaqin oʻquvchi bor edi. Yangi usuldagi boshqa maktablarda boʻlgani kabi bu yerda ham oʻquvchilar skameykalarga oʻtirib, koʻrgazmali qurollardan foydalanishdi, ekskursiyaga chiqishdi. Maktabda ona tili, fors tili, arifmetika, geografiya va tabiatga oid ma’lumotlar, Qur’on va shariat darslari oʻtkazildi.

1910-yil boshida Sobir ishlagani Bokuga keladi. Dastlab „Zanbur“ jurnali tahririyatida ishlagan. Oradan koʻp oʻtmay Balaxoniydagi „Nijot“ maktabida dars bera boshladi. Shoir oʻz ustozligi bilan birga Balaxoniy ochgan „Nur“ kutubxonasining faol a’zosi boʻlib, neftchilar va mahalliy inqilobchilarga yaqinlashadi. Oʻsha yilning bahoridan Sobir Bokuda chiqadigan „Gunesh“ va „Haqiqat“ gazetalari tahririyatlarida ishlaydi. „Gunesh“ gazetasi har juma kuni „Palanduz“ sarlavhasi bilan kulgi sahifasini chiqardi. Sobir ushbu sahifada „Nizodar“, „Chuvalduz“ imzolari bilan fosh qiluvchi asarlarni muntazam chop etib boradi. Shoir „Molla Nasriddin“da ham ijodini davom ettiradi.

1910-yil oxirida u jigar kasalligiga chalingan va Shomaxiga qaytib kelgan. 1911-yil may oyida u davolanish uchun Tiflisga borib, dugonasi J.Mammadqulizodaning uyida uxlaydi. „Molla Nasriddin“ xodimlari shoirga katta e’tibor koʻrsatadilar. Sobir kasali kuchayib borayotganiga qaramay, she’r yozishda, yangi ta’ziyalar ustida ishlashda, „Molla Nasriddin“ jurnali tahririyatiga yaqindan yordam berishda davom etmoqda.

Iyun oyida shifokorlar shoirga operatsiya qilishni taklif qilishdi. Lekin u rozi emas. U Shemaxiga qaytadi.

„Molla Nasreddin“ jurnalining 1911-yil 14-sonida bemor shoirga moddiy yordam soʻrab e’lon e’lon qilingan. Bu eʼlondan soʻng Rossiya va Sharqning koʻplab shaharlaridan oʻnlab kitobxonlar Molla Nasriddinga buyuk xalq shoiriga muhabbat va hurmat belgisi sifatida xayr-ehson joʻnatishdi.

Kasalligi kuchayganini, boshqa davosi yoʻqligini koʻrgan shoir operatsiyaga rozi boʻlib, 8-iyul kuni Bokuga yetib keladi. Ammo shifokorlar endi operatsiya yordam bermasligini aytib, Shemaxiga qaytishni maslahat berishmoqda. Jurnalist X.I.Gosimov bemor shoir bilan Bokudagi soʻnggi uchrashuvini shunday eslaydi:…Gazetada yozsangiz, Sobir xalqim yoʻlida tanamdagi goʻshtni chiriganman, degan edi. Agar oʻlsam, xalqimning yoʻliga suyaklarimni qoʻygan boʻlardim.

Sobir 1911-yil 12-iyulda vafot etdi. Shoirning qabri Shomaxidagi „Yetti burchak“da.

İjodi

tahrir

Mirzo Alakbar Sobir Ozarbayjon adabiyoti tarixida adabiy maktab yaratgan xalq shoiri, buyuk satirik, mohir pedagogdir. Nizomiy Ganjaviy, Muhammad Fuzuliy, Molla Panah Vogif, Mirzo Fatali Oxundzoda, Jalil Mammadqulizoda, Mirzo Alakbar Sobir anʼanalarini davom ettiruvchi satiralari oʻzining oʻziga xosligi, oʻziga xosligi, oʻz salaflari sheʼriyatidan farq qilishi, sheʼrlarining milliy va insoniyligi kuchliligi bilan ajralib turadi. ularning vorislariga ta'sir qiladi. Mustaqillik uchun kurashayotgan shoirning ozodlik gʻoyalari, mavzui juda keng, tanqid nishonlari, fosh etish usullari kuchli.

Atoqli ma’rifatparvar shoir Said Azimning 12 yoshida yangi maktabga oʻtishi Sobirning ma’naviy kamolotiga xizmat qildi. Oʻsha kunlarni sinfdoshi H.Mahmudbeyov keyinroq eslab, „Barcha doʻstlaridan yosh, jismi zaif Sobir tinch, bosiq va oʻta zukko va chaqqon edi“, deb yozadi. Yana bir doʻstim S.M.Gʻanizoda „Tohirov (Sobir – tahr.) koʻpchiligimizdan koʻra iqtidorliroq edi“, deb tan oldi.

Ustozining Alakbarning fors tilidan she’rlarini fors tiliga tarjima qilishi va bu tarjimalarni oʻqib, maslahat berishi uning ijodiy ishtiyoqini kuchaytirdi, shoirlik iste’dodini oshirdi. Maktab oʻquvchisining ma’lum boʻlgan birinchi tarjimasi ham Sa’diyning „Guluston“idan boshlangan 3 misrali „Didem guli-taza chand dasta“ baytining bir qismidir.

Atoqli ma’rifatparvar shoir Seyid Azimning 12 yoshida yangi maktabga koʻchirilishi Sobirning ma’naviy kamolotiga xizmat qildi. Oʻsha davrdagi kursdoshi H.Mahmudbeyov „Barcha doʻstlaridan yosh, jismi zaif Sobir vazmin, bosiq, nihoyatda ziyrak va chaqqon edi“, deb eslaydi. Yana bir doʻstim S.M.Gʻanizoda „Tohirov (Sobir – tahr.) koʻpchiligimizdan iqtidorliroq edi“, deb tan oldi.

Ustozining Alakbar she’rlarini fors tilidan fors tiliga tarjima qilishi va bu tarjimalarni oʻqib, maslahat berishi uning ijodiy ishtiyoqini oshirib, shoirlik iste’dodini oshirdi. Maktab oʻquvchisining ma’lum boʻlgan ilk tarjimasi ham Sa’diyning „Guluston“ bilan boshlanadigan „Didem guli-taza chand dasta“ 3 misrali misrasidir.

Atoqli ma’rifatparvar shoir Seyid Azimning 12 yoshida yangi maktabga koʻchirilishi Sobirning ma’naviy kamolotiga xizmat qildi. Oʻsha paytda kursdoshi H.Mahmudbeyov „Sobir barcha doʻstlaridan yosh, jismi zaif, bosiq, bosiq, nihoyatda sergak edi“, deb eslaydi. Yana bir doʻstim S.M.Gʻanizoda „Tohirov (Sobir – tahr.) koʻpchiligimizdan iqtidorliroq edi“, deb tan oldi.

Ustozining Alakbar she’rlarini fors tilidan fors tiliga tarjima qilishi va bu tarjimalarni oʻqib, maslahat berishi uning ijodiy ishtiyoqini oshirib, shoirlik iste’dodini oshirdi. Maktab oʻquvchisining ma’lum boʻlgan birinchi tarjimasi Sa’diyning „Guluston“ bilan boshlanadigan „Didem guli-taza chand dasta“ 3 misrali she’ridir. Uning ijodida alohida oʻrin tutgan ijtimoiy-siyosiy she’rlarda ijtimoiy jarayonlar, siyosiy-tarixiy voqealar taassurotlari, fikr va gʻoyalari oʻz ifodasini topgan.

Sobir 20-asr boshlarida mumtoz sheʼriyatda keng tarqalgan sharaf janrini qayta tikladi va uni yangi motivlar bilan boyitdi. Shoirning 1907-yil 26-avgustda „Molla Nasriddin“ jurnalida chop etilgan mashhur „Nomus“ she’ri Ozarbayjon she’riyati tarixida bu janrning yangi va betakror namunasidir. Agar mumtoz adabiyotda sharaflar asosan hukmdorlar haqida yozilgan boʻlsa, M.A.Sobirning „Namus“ she’ri xalq va Vatan taqdiriga bagʻishlangan boʻlib, unda milliy va diniy birlik gʻoyasi oʻz ifodasini topgan. Shoir millatimizning „xalqimizga gʻov boʻlayotgani“ sabablarini oʻrganib, yoʻl qoʻyilgan xato va xatolarni tahlil qilib, ulardan ibrat olishga, diniy kamsitishlarga, milliy birlikka chek qoʻyishga chaqirdi.

M.A.Sobirning 1910-yilda „Yeni fyuyuzat“ jurnalida chop etilgan „Ruhum“ she’rida shoirning ozodlik ideali oʻz ifodasini topgan. Umrining eng ogʻir kunlarida, moddiy qiyinchilik va xastalik chogʻida yozilgan bu she’rdagi „Konmagin, yagona anorimsan“ yoki „Bu dunyoda koʻrmaganmiz“ kabi misralar Sobirning oʻz fikrini ifodalaydi. Mavjud jamiyat va jamoatchilik noroziligiga tanqidiy munosabat. Biroq, barcha qiyinchiliklarni yengib oʻtib, oʻz millatining tiklanishi yoʻlida turli xizmatlar koʻrsatgan fuqaro shoir oʻzining oʻlmas san’ati mangu boʻlishiga ishonadi. She’rdan koʻrinib turibdiki, Sobir erk gʻoyasiga chin yurakdan sodiqdir.

Shoir milliy uygʻonishga erishish yoʻlini ilm-fan va ta’limni puxta egallashda, oʻzlikni anglashda, dunyo ishlarini yengishda koʻradi. Shuning uchun ham M.A.Sobir ijodida maktab, ma’rifatparvar ziyoli, bolaning maktabga borishi, fanga tanqidiy munosabat, ta’lim-tarbiyaga eskicha munosabat muhim oʻrin tutadi. Shartli ravishda she’rning bu turini ma’rifiy satirik she’rlar deyish mumkin.

Mirzo Alakbar Sobir koʻp asrlik she’riyatimizning yorqin an’analarini yashash bilan birga soʻz ustasi sifatida keng shuhrat qozondi, adabiyotimizni sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtardi, uni ijtimoiy mafkuraviy jihatdan boyitdi. “Molla Nasriddin” jurnali atrofida shakllangan adabiy oqimning yetakchi namoyandalaridan biri boʻlgan mutafakkir shoir yaratgan asarlarining asosiy mavzusi ma’naviy poklikka, madaniy yuksalish va ma’rifatga da’vat boʻldi. — Ilhom Aliyev, Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti

Xotirani abadiylashtirish

tahrir

Oʻlimidan bir yil oʻtib, 1912-yilda Abbos Sahhat va Mahmud bey Mahmudbeyovlarning tashabbusi va yordami bilan M.A.Sobirning she’rlari „Hophopnoma“ nomi bilan kitob holida nashr etilgan. Kitob 1913-yilda qayta ko'rib chiqilgan va qayta nashr etilgan. Shundan soʻng uning asarlari XX asr davomida „Hophopname“ nomi bilan qayta-qayta katta tirajlarda nashr etilib, Yevropa va Sharq xalqlari tiliga aylandi.

M.A.Sobir xotirasini abadiylashtirishga doimo e’tibor qaratib kelingan. Bokuda uning nomidagi kutubxona tashkil etilgan (1919), Boku (1922) va Shamaxida (1962) haykallar oʻrnatilgan. Ozarbayjonning tumanlaridan biri, turli shaharlardagi koʻchalar, texnikum va kollejlar uning nomi bilan atalgan. 1962-yilda tavalludining 100 yilligi katta tantana bilan nishonlandi.

Ozarbayjonda M.A.Sobirning xotirasi va nomi keng miqyosda abadiylashtirilgan. Poytaxt Boku markazidagi Istiqloliyat koʻchasida uning haykali oʻrnatilib, burchak, aholi punkti va kollejga uning nomi berildi.

Ozarbayjon Respublikasining markaziy mintaqasida joylashgan shahar Sobir nomi bilan atalgan va hozir Sobirobod deb ataladi.

2010-yilda Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Ilhom Aliyev Mirzo Alakbar Sobir tavalludining 150 yilligini nishonlash toʻgʻrisidagi qarorni imzoladi va shoirning yubileyi keng nishonlandi.

Haqida nashrlar

tahrir
  • Mirza Ibrohimov. Buyuk shoirimiz Sobir. Boku: Ozarbayjon SSR Fanlar akademiyasi nashriyoti, 1962, 38 bet.
  • Jafar Xondan. Sobir ijodining mahoratli xususiyatlari. Boku: Ozarbayjon davlat nashriyoti, 1962, 436 bet.
  • Abbos Zamanov. Sabr haqida zamondoshlar. Boku: Ozarbayjon bolalar va yoshlar adabiyoti nashriyoti, 1962, 323 bet.
  • Abbos Zamanov. Sobir kuladi. Boku: Yoshlik, 1981, 260 bet.
  • Baxtiyor Vahobzoda. Oqlar - kuladi. Boku, 1962, 21 bet.
  • Mir Jalol. Mirzo Alakbar Sobir san’at olami / Mir Jalol; ed., bosh olmosh. A. Bayramog'lu; ed. Z. Ş. askar; AMEA Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti. - Boku: Fan va ta'lim, 2017. - 128 b. ; 21 sm. - 300 nusxa.
  • Nabiyev, Bakir Ahmad oʻgʻli. Shamaxi zaminining buyuk ozarbayjon shoirlari: ilmiy-ommaviy ocherklar / B.A. Nabiyev; ilmiy tahrir. A. H. Rustamli. - Boku: Ozan, 2012. - 288 b .; 20 sm. - Biblioqr.: p. 280-282. - 500 nusxa.
  • Ali, Akif. Mirzo Alakbar Sobirning satira durdona asari: [maqola va monografiya] / A. Ali; ed. A. Abbos; Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi. - Boku: Ta'lim, 2012. - 256 b. : portret., rangli yil. ; 22 sm. – Kitob Mirzo Alakbar Sobir tavalludining 150 yilligiga bagʻishlangan. - 500 nusxa.
  • Xalilov, Salahaddin Sadriddin o'g'li. Jovid falsafasi / S. S. Xalilov. II kitob: Klassik Sharq va zamonaviylik. - Boku: Nurlar NPM, 2009. - 122 b. ; 20,5 sm. - 250 nusxa.
  • Bayramoglu, Alxan. Mirzo Alakbar Sobir: hayoti va ijodi / A. Bayramoʻgʻli; ilmiy tahrir. A. M. Mirahmadov; ed. X. Ozturk. - Boku: Qismet, 2003. - 320 b.
  • Jafar, Akram. Mirzo Alakbar Sobir gʻazalining qofiya lugʻati / A. Petrushka; tort S. Jafar; ed. T. Quliyev. - Boku: Qonun, 2005. - 128 b. Eminaliyev, Eyvaz Mahammadali o'g'li. Mirzo Alakbar Sobir: hayoti va san’ati: monografiya / E. M. Eminaliyev; ilmiy tahrir. B. Ə. Nabiyev; Ozarbayjonda Fuqarolik jamiyatini rivojlantirish assotsiatsiyasi, Ozarbayjon oʻqituvchilar instituti, Shamaxi filiali. - Boku: CBS, 2012. - 176 p.
  • Shamaxi ensiklopediyasi / M.F. Oxundov nomidagi Ozarbayjon Milliy kutubxonasi [va b.]; fikr o'qituvchisi. E. S. Süleymanov; ed. xodimlar: A. Abdullayev [va boshqalar]; bosh tahrir. F.Babayev; mas'ul tahrir. G. Nasibov. - Boku: Sharq-G'arb, 2015. - 430 b.
  • Salamoglu, Samolyot. M.A. Sobir milliy uygʻonish ideali: maqolalar / T.Salamogʻlu; ilmiy tahrir. Z. Ş. Harbiy. - Boku: O'rxan NPM, 2015. - 144 b.
  • Huseynov, Rafael Babaning o'g'li. Shirvon shoirlari / R. B. Huseynov; AMEA Nizomiy Ganjaviy nomidagi Ozarbayjon milliy adabiyoti muzeyi. - Boku: Fan va ta'lim, 2012. - 108 b.
  • Bayramoglu, Alxan. Sobir Bokuda: monografiya / A. Bayramoglu; ilmiy tahrir. T. H. Kerimli; Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi. - Boku: Ta'lim, 2012. - 152 b.
  • M.A. Sabr bo'yicha tadqiqotlar: ilmiy maqolalar to'plami / B. A. Nabiyev, Mir Jalol, Q. G. Xalilov, Z. Sh. askar; ed. A. Bayramog'lu; AMEA Nizomiy nomidagi Adabiyot instituti. - Boku: CBS, 2012. - 456 p.
  • Bayramoglu, Alxan. Men eski tog'ga o'xshayman ... / A. Bayramog'lu; ed. Ş. H. Alishanli. - Boku: Elm, 2010. - 424 b.

Asarlari

tahrir
  • Mirzo Alakbar Sobir – 150: bibliografiya / Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi, Ozarbayjon Milliy kutubxonasi; tuzganlar: M. Hasanova, G. Misirova; bur. mas'ul K. M. Tahirov; ed. M. A. Veliyeva. - Boku: Zardabi LTD MChJ NPM, 2012. - 384 b. ; 21,5 sm. - 500 nusxa. Sobir, Mirzo Alakbar. Ertaklar / M.A. Sobir; Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi, F.Kocharli nomidagi Respublika bolalar kutubxonasi. - Qayta tiklash. - Boku: Uyg'onish-A, 2017. - 8 p.
  • Sobir, Mirzo Alakbar. Hophopname: 2 jildda / M.A. Sobir; tort M. Mammadov. II jild. - Boku: Sharq-G'arb, 2005. - 384 b.
  • Sobir, Mirzo Alakbar. Hophopname: 2 jildda / M.A. Sobir; tort M. Mammadov. Men teri. - Boku: Sharq-G'arb, 2005. - 480 b.
  • Sobir, Mirzo Alakbar. Tanlangan asarlar: tushuntirishlar va sharhlar bilan / M.A. Sobir; ed., bosh olmosh. X. H. Yusifli; Ozarbayjon madaniyatining doʻstlari jamgʻarmasi. - Boku: OKA Ofset, 2007. - 420 p.
  • Sobir, Mirzo Alakbar. Hophopname / M. A. Sobir; tort A. Bayramog'lu; ilmiy tahrir. T. H. Kerimli; Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat va turizm vazirligi. - Boku: Ta'lim, 2012. - 552 b.
  • Sobir, Mirzo Alakbar. Hophopname / M. A. Sabrli bo'ling. - Boku: Kitob klubi, 2014. - 392 b.

Chop etilgan kitoblar

tahrir
  • 1906 Firdovsi. Şahnamə [Mətn] /Firdovsi; tərcümə edəni M.Ə.Sabir //Rəhbər.-1906.- N° 2-6.
  • 1907Ərəbcə bir qitənin tərcüməsi (“Tapşırma sirrini məgər əhli-kərmlərə”) [Mətn] /tərcümə edəni Əli Sabir Tahirzadə Şirvani //Füyuzat.- 1907.- N° 22.

Xəyyamdan məalən tərcümə (“Bizi aldatma, xacə, hər sözünə!”) [Mətn] /tərcümə edəni Ə.S. //Həqiqət.- 1910.- N°141. Tərcümeyi qövli-müfti (“Qəm etməzəm deyilsə. Məhəmməd sağaldımı) [Mətn] /tərcümə edəni A. Sabir Tahirzadə //Füyüzat.- 1907.- N°22.

  • 1910Ləffazlıq (“Məclis” qəzetindən tərcümə) [Mətn] /tərcümə edəni Ə.Sabir //Həqiqət qəzeti.- 1910.- N°150.

Sədi. “Əli açıb sail olmağın xoşdur” [Mətn] /Sədi; tərcümə edəni Ə.S. //Günəş.- 1910.- N° 46.

  • 1912Sədi. “Gördüm neçə dəstə tazə güllər” [Mətn] /Sədi; tərcümə edəni M.Ə.Sabir //M.Ə. Sabir. Hophopnamə.- Bakı, 1912. - S.3.
  • 1914Sədi. “Gördüm neçə dəstə tazə güllər” [Mətn] /Sədi; tərcümə edəni M.Ə.Sabir //M.Ə.Sabir. Hophopnamə.- Bakı, 1914. - S.3

554. Sədi. “Gördüm neçə dəstə tazə güllər” [Mətn] /Sədi; tərcümə edəni M.Ə.Sabir //M.Ə.Sabir. Hophopnamə.- Bakı, 1922.- S.3.

  • 1912 Hop-hop namə [Mətn] /M.Ə.Sabir; naşirəsi Sabirin zövcəsi B.Xanım

Tahirzadə. - Bakı: İsa bəy Aşurbəyovun “Kaspi” mətbəəsi, 1912.- 104 s.: şəkilli. Kitabda şairin bir rəfiqinə öz xətti ilə yazdığı şikayətnamədən bir parça verilmişdir.

  • 1914 Hop-hopnamə [Mətn].- 2-ci nəşri /M.Ə.Sabir; müqəd. A.Səhhət.- Bakı: “Kaspi” mətbəəsi, 1914.- 338 s.: 24 v. şəkil.- Ərəb əlifbası ilə. Kitabın titul səhifəsi yoxdur. Yazı “Azərbaycan kitabı” biblioqrafiya kitabına istinadən yazılıb. Kitabda 1912-ci ildə, şairin xəstə olduğu vaxt Tiflisdən dostu Abbas Səhhətə yazdığı axırıncı iki məktubu da nəşr olunub.
  • 1922 Hop-hopnamə [Mətn]: Xalq şairi Mirzə Ələkbər “Sabir” Tahirzadənin mənzum və mənsur əsəri, onun haqqında nəzmən və nəsrən yazılmış xatirat, təğrizat və qeydlər.- Təkmil və əlavə olunmuş 3-cü təbi /M.Ə.Sabir; müqəd. və tərt. Əli İsgəndər Cəfərzadə; rəssamı Ə.Əzimzadə.- Bakı: AXMK nəşriyyatı, 1922.- 476 s.: 70 v. şəkil. Kitabda şairin 1908-ci ildə öz dəst-xəttilə S.M.Qənizadəyə və Abbas Səhhətə yazdığı məktublar da nəşr olunub.
  • 1927 Müntəxabat [Mətn] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Azərnəşr, 1927.- 131 s.
  • 1929 Şeirləri məcmuəsi [Mətn] /M.Ə.Sabir; Əliabbas Müz- nibin müqəddiməsi ilə.- Bakı: Azərnəşr, 1929.- 278 s.: 1 v. şəkil.
  • 1934 Bütün əsərləri [Mətn] /M.Ə.Sabir; red. və müqəd. S.Hüseyn.- Bakı: Azərnəşr, 1934.- 462 s. 61 v. şəkil.
  • Şeirlər [Mətn].- III təbi /M.Ə.Sabir; red. M.Seyidzadə.- Bakı: Azərnəşr, 1934.- 70 s.
  • 1934Firdovsi. Səyavuş dastanı [Mətn] /Firdovsi; tərc. ed. M.Ə.Sabir //Şərq qadını.- 1934.- N°17-18.- S.11-12.
  • 1937Din əleyhinə şeirlər [Mətn] /M.Ə.Sabir; red. İ.Əliyev.- Bakı: Azərnəşr, 1937.- 57 s.- (Mübariz allahsızlar kitabxanası).
  • 1938Din əleyhinə şeirlər [Mətn] /M.Ə.Sabir; red. İ.Əliyev.- Bakı, Azərnəşr, 1938.- 52 s.- (Mübariz allahsızlar kitabxanası).
  • 1939Məktəb uşaqlarına töhfə [Mətn] /M.Ə.Sabir; red. M.Seyidzadə.- Bakı, Uşaqgəncnəşr, 1939.- 28 s.
  • Yaz günləri [Mətn]: [kiçik yaşlı uşaqlar üçün şeirlər] /M.Ə.Sabir; red. M.Seyidzadə.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1939.- 40 s.: 4 v. şəkil.
  • 1941Hophopnamə [Mikrofilm] /M.Ə.Sabir; müqəd. A.Səhhət; Həq təbii İranda Hilal Nasiri kitabxanasına məhfuz- dur.- Təbriz, 1320 h.(1941).-232s.
  • 1942Məktəb uşaqlarına töhfə [Mətn] /M.Ə.Sabir.-Bakı: Azərnəşr, 1942.- 54 s.- Ərəb əlifbası ilə.
  • 1943 Məktəb uşaqlarına töhfə [Mətn]: [kiçik və ortayaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Azərnəşr, 1943.-36 s.: şəkilli.
  • 1945Qarğa və tülkü [Mətn]: [məktəbəqədər yaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Azərnəşr, 1945.- 8 s.
  • Uşaq və buz [Mətn]: [kiçikyaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1945.- 6 s.: şəkilli.
  • Yaz günləri [Mətn] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1945.- 4 s.
  • 1946 Seçilmiş şeirlər [Mətn] /M.Ə.Sabir; tərt. ed. və red. C.Xəndan; rəssamı Ə.Əzimzadə.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1946.184 s.: şəkilli.- 1 v. əlavə.
  • 1948Hophopnamə [Mətn].- 4-cü nəşri /M.Ə.Sabir; tərt. ed. H.Səmədzadə.- Bakı: Azərnəşr, 1948.- 504 s.: 21 v. şəkil.
  • Məktəblilərə töhfə [Mətn] /M.Ə.Sabir - Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1948.- 44 s.- (Məktəb kitabxanası).
  • 1953Təmsillər [Mətn]: [kiçikyaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1953.- 12 s.: şəkilli.

22. Uşaq və buz [Mətn]: [kiçikyaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir; rəssamı H.Ağayev.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1953.- 6 s.: şəkilli.

  • 1954Hophopnamə [Mətn].- 5-ci nəşri /M.Ə.Sabir; müqəd. Ə.Mirəhmədov.- Bakı: Azərnəşr, 1954.- 532 s.: şəkilli.

24. Şeirlər [Mətn] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1954.- 48 s.

  • 1955Seçilmiş şeirləri [Mətn] /M.Ə.Sabir; müqəd. M.S.Ta- hirli.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1955.- 148 s.: 10 v. şəkil.
  • 1957Yaz günləri [Mətn]: [məktəb yaşına çatmamış uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir; rəssamı A.Mehdiyev.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1957.- 7 s.: şəkilli.
  • 1959Qoca bağban [Mətn] /M.Ə.Sabir; müqəd. M.S.Tahir- li.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1959.- 148 s.: 10 v. şəkil.
  • Məktəblilərə töhfə [Mətn].- 4-cü çapı /M.Ə.Sabir: red. Y.Məmmədov.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1959.- 52 s.: şəkilli.
  • 1960Hophopnamə [Mətn]: [şeirlər, hekayə və tərcümələr] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Azərnəşr, 1960.- 495 s.- 1 v. portret.

1961

  • Şeirlər [Mətn] /M.Ə.Sabir; müqəd. Ə.Mirəhmədov; red. Y.Məmmədov.- Bakı:
  • 1961Təmsillər [Mətn]: [Ağacların bəhsi; Qarınca, Hörümçək və ipəkqurdu] /M.Ə.Sabir; rəssamı Rafiq Mehdiyev.- Bakı: Uşaqgəncnəşr,

1961.- 15 s.: şəkilli.

  • 1962 Hophopnamə [Mətn].- 4-cü çapı /M.Ə.Sabir; tərt. ed. H.Məmmədzadə; red. və müqəd. A.Zamanov.- Bakı: Azərnəşr, 1962.- XXII.-

484 s.: 33 v. şəkil.- Ərəb əlifbası ilə.

  • Hophopnamə [Mətn]: üç cilddə /M.Ə.Sabir; tərt. ed. M.Məmmədov; müqəd. M.İbrahimov; red. hey.: Mir Cəlal, Ə.Mirəhmədov, K.Talıbzadə;

şəkillər Ə.Əzimzadə.- Bakı, 1962.- C.1: Satiralar 1906-1909.- 331 s.: 18 v. şəkil.- 1 v. portret.- (Azərb.SSR EA Nizami ad. Ədəbiyyat və Dil İnstitutu).

  • Hophopnamə [Mətn]: üç cilddə /M.Ə.Sabir; tərt. ed.: M.Məmmədov; müqəd. M.İbrahimov; red. heyəti: Mir Cəlal, Ə.Mirəhmədov, K.Talıbzadə;

şəkillər Ə.Əzimzadə.- Bakı, 1962.- C.2: Satiralar 1910-1911.- Satirik parçalar.- 270 s.: 9 v. şəkil.- (Azərb.SSR EA Nizami ad. Ədəbiyyat və Dil İnstitutu).

  • Məktəb şərqisi [Mətn].- 5-ci nəşri /M.Ə.Sabir; red. Y.Məmmədov; müqəd. M.Məmmədov.- Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1962.- 44 s.: şəkilli.
  • 1965Hophopnamə [Mətn]: 3 cilddə /M.Ə.Sabir; red. H.Zeynalov.- Bakı, 1965.- C.3.- 350 s.- (Azərb.SSR EA Nizami adına Ədəbiyyat və Dil İnstitutu).
  • 1966 Gəl-gəl, a yaz günləri [Mətn]: [məktəb yaşı çatmamış uşaqlar üçün şeirlər] /M.Ə.Sabir; red. İlyas Tapdıq.- Bakı: Azərnəşr, 1966.- 13 s.: şəkilli.
  • 1970 Tək səbir [Mətn]: din əleyhinə şeirlər /M.Ə.Sabir; red. Y.Məmmədov.- Bakı: Gənclik, 1970.- 32 s.
  • 1971Təmsillər [Mətn]: [azyaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir; red. Y.Məmmədov; rəssamı Ə.Verdiyev.- Bakı: Gənclik, 1971.- 17 s.: şəkilli.
  • 1972 Uşaq və buz [Mətn]: [məktəb yaşı çatmamış uşaqlar üçün şeir] /M.Ə.Sabir; red. S.Məmmədova; rəssamı Ələşrəf,- Bakı: Gənclik, 1972.- 8 s.: şəkilli.
  • 1975Yaz günləri [Mətn]: [məktəb yaşı çatmamış uşaqlar üçün şeirlər] /M.Ə.Sabir; red. V.Yusif; rəssamı Nazim Babayev.- Bakı: Gənclik, 1975.- 10 s.: şəkilli.
  • 1976Seçilmiş əsərləri [Mətn] /M.Ə.Sabir; tərt. ed. və şərh. müəl. M.Məmmədov.- Bakı: Maarif, 1976.- 243 s.- (Məktəb kitabxanası).
  • 1977 Uşaq və buz [Mətn]: [kiçikyaşlı uşaqlar üçün şeir] /M.Ə.Sabir; red. Vaqif Nəsib; rəssamı İ.Məmmədov.- Bakı: Gənclik, 1977.- 12 s.: şəkilli.
  • 1980Hophopnamə [Mətn] /M.Ə.Sabir; tərt. ed. və müqəd. müəl. M.Məmmədov; red. Ağasəfa.-Bakı: Yazıçı, 1980.- 560 s.: 16 v. şəkil.
  • 1984Seçilmiş əsərləri [Mətn] /M.Ə.Sabir, A. Səhhət; rəssamı A.Hüseynov; tərt. ed. və ön söz. müəl. Ə.Mirəhmə- dov.- Bakı: Gənclik,

1984.- C.10.- 352 s.: 5 v. şəkil.- (Dünya uşaq ədəbiyyatı kitabxanası: 50 cilddə).

  • 1987Uşaq və buz [Mətn]: [kiçikyaşlı uşaqlar üçün] /M.Ə.Sabir; rəssamı İ.Məmmədov.- Bakı: Gənclik, 1987.- 13 s.: şəkilli.
  • 1988Molla Nəsrəddin [Mətn]: 12 cilddə /cildin red. və ön söz. müəl. Ə.Mirəhmədov; tərt. ed. T.Həsənzadə; rəs. F.Səfərov, R.Məmmədov;
  1. AzSSR EA, Nizami ad. Ədəbiyyat İn- tu.- Bakı: Elm, 1988.- C.I: (1906-1907).- 720 s.: şək. Kitabın içindəkindən: İdarəmizin əhvalatından bir neçə söz [S.50];
  2. İdarədən cavab [S.58];
  3. Axunda, milləti etmə həvayi [S.59];
  4. Bakılılara [S.66-67];
  5. Niyə mən dərsdən qaçdım? [S.75];
  6. Çox qəribə! [S.74-75];
  7. Çətin sual [S.75];
  8. Ol gün ki, sənə xaliq edər lütf bir övlad [S.75,78]; M
  9. ahi-Kənanın batıb, ey piri Kənan, qəm yemə! [S.81];
  10. Təzə təlim kitabı [S.94];
  11. Nəsihət [S.98-99];
  12. Niyə dərsdən qaçdım [S.102];
  13. Müsəlman məclisi [S.102-103];
  14. Qocalıqdan şikayət [S.111];
  15. Əbdürrəhim Əfəndi [S.115,118];
  16. Bakı fəhlələrinə! [S.126];
  17. Nə eləmək? [S. 138139];
  18. Tərəqqi əlamətləri [S. 139,142];
  19. İdarədən [S.142];
  20. Qoloşapova [S. 146-147];
  21. Qoloşapovun geri çağırılması [S.154-155];
  22. Etdi bu fələk hər kəsə bir tövr yamanlıq [S.155];
  23. Vətən məhəbbəti [S.158];
  24. Tərpənmə, amandır bala, qəflətdən ayılma! [S.162];
  25. Müsəlman içində gördüklərim [S. 162-163];
  26. Elmi-xülasə [S.166];
  27. Təhsili-elm [S.170];
  28. İfratın mənfəəti [S.171];
  29. Ata nəsihəti [S.178-179];
  30. Bir gürcüyə cavab [S.179];
  31. Abirin və kilab [S.183];
  32. Ah eylədiyim nəşeyiqəlyanın üçündür [S.186];
  33. Bəylərə məktub [S.187];
  34. Gəncədən [S.186-187];
  35. Yar ilə görüşmək [S. 194-195];
  36. “Həyatın” “Gop-Gop”una cavab [S.199];
  37. Keçən günlər [S.202-203];
  38. Gündə döyər atası, alar başına tası [S.203];
  39. Barışnalara dair [S.210-211];
  40. Ax, ax, ay müsəlmanlar [S.214];
  41. İranlılara [S.218;]
  42. Mən eylə bilirdim ki, mənə yar olacaqsan [S.218];
  43. İran fəhlələrinin pulu hara gedir [S.226-227];
  44. Cavablar cavabı [S.230];
  45. Bakı pəhlivanlarına [S.234];
  46. Oruc yeyənlərə [S.242-224];
  47. Adətimiz daş idi dava günü [S.250];
  48. Orucu batil eləyən şeylər [S.251];
  49. Dərədə yatmış idim - oyatdılar oyanmadım... [S.251,254];
  50. Küpəgirən qarının qızlara nəsihəti [S.259];
  51. Mıncıq [S.266]; Ta ki, sən oldun əsiri [S.266-267];
  52. Uşaqlara [S.267];
  53. Mən bilməz idim bəxtidə bu nikbət olurmuş [S.283,286];
  54. Müsəlmanların ianə yığması [S.286];
  55. İrşad [S.290-291];
  56. Ah-fəryad eyləyirsən, söylə fərmanın nədir? [S.291];
  57. Qarnıyoğunlar [S.299,302];
  58. “Hər nə versən ver, məbadə vermə bir dirhəm zəkat...”.-S.302;
  59. Gimnaziyada təzə məscid [S.306-307];
  60. İranın Batum Konsulluğuna [S.323,326];
  61. Get dolanginən xamsən hənuz [S.326];
  62. Uzun dərya [S.327];
  63. Övrət məsələsi [S.331,334];
  64. Eylə bilirdim ki, dəxi sübh olub [S.334];
  65. Həmşəri [S.346-347];
  66. Nolur şirinməzaq etsə məni halvayi-hürriyyət [S.347];
  67. Uzun dərya: (Ey fələk, zülmün əyandır...” [S.351];
  68. Uzun dərya: (Ey əzizim, xələfim, maeyi-izzü şərəfim...”) [S.374];
  69. İrəvan seminariyası və qazinin nitqi [S.378-379];
  70. Binamusluq [S.394- 394];
  71. “Səradən bir dəli şeytan deyər insanlar...” [S.399];
  72. Amalımız, əfkarımız ifnayi-vətəndir [S.402];
  73. Leontiyev [S.410];
  74. Sərhesab [S.426];
  75. Məzhəb azadlığı [S.430];
  76. Ağlaşma [S.434];
  77. Mövqufat məsələsi [S.434-435];
  78. Tömeyinəhar [S.442];
  79. Cəmiyyəti-xeyriyyə [S.443];
  80. Zarafat [S.450-451];
  81. Vay-vay, nə yaman müşkülə düşdü işim, allah [S.458];
  82. “Tərcüman”ın fitvası [S.458- 459];
  83. “Övradımız, əzkarımız əfsaneyi-zəndir” [S.466];
  84. Hə, de görüm, nə oldu bəs, ay balam, iddəaların [S.474];
  85. Molla Cəfərqulu [S.474-475];
  86. Fəhlə! Özünü sən də bir insanmı sanırsan [S.490];
  87. Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu? [S.514];
  88. Pa atonnan, nə ağır yatdı bu oğlan, ölübə! [S.522];
  89. Cəfəngiyat [S.523,526];
  90. Papaq [S.530];
  91. Leyli-Məcnun [S.531];
  92. Məzlumluq edib başlama fəryadə, əkinçi [S.539];
  93. Əlminnətü-lillah ki, “Dəbistan” da, qapandı [S.547];
  94. Ac [S.554];
  95. Vəqta ki, qopur bir evdə matəm [S.571];
  96. Fəxriyyə: Hərçənd əsirani-qüyudati-zamanız [S.583];
  97. Qorxuram [S.586];
  98. Müəllimlər syezdi: “Baş tutdu müəllimlərin iclası siezdi...” [S.602-603];
  99. Çapma atunu, girmə bu meydana, a molla! [S.603,606];
  100. Cəfəngiyat [S.599];
  101. İki cəvablara bir cavab [S.602];
  102. Görmə! -Baş üstə yumaram gözlərimi [S.615];
  103. Atmış niqabi-hüsnin məcmuəyi-təvangər [S.659];
  104. Bimərhəmət əyanlarına şükr xudaya [S.699];
  105. Məktub [S.706];
  106. Töhmət edir qəzetçilər, məşəri-nasi bir belə... [S.715].
  • 1991Molla Nəsrəddin və oğru [Mətn]: Məktəb uşaqlarına töhfə: Hophopnamədən seçilmiş şeirlər /M.Ə.Sabir.- Yersiz, (1991).- 63 s. - Ərəb

əlifbasında.

  • 1992Hophopnamə [Mətn] /M.Ə.Sabir.- Bakı: Yazıçı, 1992.- 556 (2) s.
  • Hophopnamə [Mətn] /M.Ə.Sabir; rəssamı Nəcəfqu- lu.- Bakı: ŞərqQərb, 1992.- 80 s.: şək.- Ərəb əlifbası ilə.
  • 1996Molla Nəsrəddin [Mətn]: 10 cilddə (1906-1931) /tərt. ed. T.Həsənzadə; cildin red. və ön söz. müəl. Ə.Mirəhmə- dov; cildin bədii tərt. F.Fərəcov; AMEA, Nizami ad. Ədəbiyyat İn-tu.- Bakı: Azərnəşr, 1996.- C.I: (1906-1907).- 712 s.: ill., fotoşək.

Kitabın içindəkindən: İdarəmizin əhvalatından bir neçə söz [S.34];

  1. İdarədən cavab [S.42-43];
  2. Axunda, milləti etmə həvayi [S.43];
  3. Bakılılara [S.50-51];
  4. Niyə mən dərsdən qaçdım? [S.54];
  5. Çox qəribə! [S.58-59];
  6. Çətin sual [S.59];
  7. Ol gün ki, sənə xaliq edər lütf bir övlad [S.62];
  8. Mahi-Kənanın batıb, ey piri Kənan, qəm yemə! [S.65];
  9. Təzə təlim kitabı [S.78];
  10. Nəsihət [S.82-83];
  11. Niyə dərsdən qaçdım [S.86];
  12. Müsəlman məclisi [S.86-87];
  13. Qocalıqdan şikayət [S.95];
  14. Əbdürrəhim Əfəndi [S.99,102];
  15. Bakı fəhlələrinə! [S. 110];
  16. Nə eləməli? [S. 122-123];
  17. Tərəqqi əlamətləri [S.123,126];
  18. İdarədən [S.126];
  19. Qoloşapova [S.130- 131];
  20. Qoloşapovun geri çağırılması [S.138-139];
  21. Etdi bu fələk hər kəsə bir tövr yamanlıq [S. 139];
  22. Qoloşapovun geri çağırılması [S.142];
  23. Vətən məhəbbəti [S.142];
  24. Tərpənmə, amandır, bala qəflətdən ayılma! [S.146];
  25. Müsəlman içində gördüklərim [S. 146-147];
  26. Elmixülasə [S.150];
  27. Təhsili-elm [S.154];
  28. İfratın mənfəəti [S.15];

Eslatmalar

tahrir

Manba

tahrir
  • Kamol Camolov. Mollanasriddinlarning ma’rifatparvarlik gʻoyalari. Boku: Fan va ta'lim, 2015.

Havolalar

tahrir
  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ САБИР // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası|Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы. 10 ҹилддә. Баш редактор Ҹ.Б. Гулијев. VIII ҹилд. сәһ. 242
  3. ↑ Hüseyn Əhmədov. Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi. Bakı: Elm və təhsil, 2014. — səh. 294. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mirzo_Alakbar_Sobir&oldid=3686133" dan olindi