Mukormikoz
Odamlarning mukormikozi — qora qoʻziqorin yoki qora mogʻor[1] deb nomlanuvchi, Mucorales oilasining turli xil qoʻziqorinlari, shu jumladan Mucor, Rhizopus, Rhizomucor avlodlari qoʻzgʻatadigan infeksiya. Kasallikning eng tez-tez uchraydigan alomatlari burun va tanglaydagi invaziv nekrotik shikastlanishlar boʻlib, ogʻriq, isitma, proptoz bilan orbital selulit va yiringli burun ajralishini keltirib chiqaradi[2].
| Mukormikoz | |
|---|---|
 | |
| KXK-10 | B46.0, B46.5 |
| KXK-9 | 117.7 |
Belgilari va alomatlari
tahrirMukormikozning belgilari va alomatlari infeksiya odam tanasida joylashishiga bogʻliq[3]. Infeksiya odatda ogʻiz yoki burundan boshlanadi va markaziy asab tizimiga koʻz orqali kiradi[4].
Agar bu kasallik burun yoki sinusdan boshlanib, miyaga oʻtadigan boʻlsa, alomatlar va belgilar bir tomonlama koʻz ogʻrigʻi yoki bosh ogʻrigʻini oʻz ichiga olishi mumkin va yuzidagi ogʻriq, uyqusizlik, isitma, hidning yoʻqolishi, burun tiqilib qolishi yoki tumov. Odamda sinusit paydo boʻlishi mumkin[5]. Yuz bir tomondan shishgan boʻlib koʻrinishi mumkin, burunda yoki ogʻizning yuqori qismida tez oʻsib boruvchi „qora jarohatlar“ mavjud. Bir koʻz shishgan va boʻrtib koʻringan boʻlib, koʻrish xiralashgan boʻlishi mumkin[3][5].
Isitma, yoʻtal, koʻkrak qafasi ogʻrigʻi va nafas olish qiyinlashishi yoki qon bilan yoʻtalish oʻpka aralashganda paydo boʻlishi mumkin[3]. Oshqozon-ichak trakti aralashganda oshqozon ogʻrigʻi, koʻngil aynish, qusish va qon ketishi mumkin[3][6]. Taʼsir qilingan teri toʻq qizil rangga ega boʻlib, toʻqima oʻlimi tufayli qorayish markaziga ega. Bu yerda oshqozon yarasi boʻlishi mumkin va u juda ogʻriqli boʻlishi mumkin[7].
Qon tomirlariga kirib borish qon taʼminoti yoʻqolishi sababli tromboz va atrofdagi toʻqimalarning oʻlimiga olib kelishi mumkin[7]. Keng tarqalgan mukormikoz odatda boshqa tibbiy kasalliklardan kasal boʻlgan odamlarda uchraydi, shuning uchun qaysi alomatlar mukormikoz bilan bogʻliqligini bilish qiyin boʻlishi mumkin. Miyada tarqalgan infeksiya bilan kasallangan odamlarda ruhiy holat oʻzgarishi yoki koma rivojlanishi mumkin[8].
Tarixi
tahrirMukormikozning birinchi holati 1855-yilda Friedrich Küchenmeister tomonidan tasvirlangan[9] . Fürbringer birinchi marta 1876-yilda oʻpkadagi kasallikni tasvirlab bergan[10]. 1884-yilda Lixtaym quyonlarda kasallikning rivojlanishini yoʻlga qoʻydi va ikkita turini tavsifladi. „Mucor corymbifera“ va „Mucor rhizopodiformis“, keyinchalik „Lixtgeymiya“ va „Rizopus“ deb nomlangan[9].
1953-yilda bir nechta holatlarni keltirib chiqargani aniqlangan „Saksenayea vasiformis“ Hindiston oʻrmon tuprogʻidan ajratib olingan va 1979-yilda PC Misra Hindiston mango bogʻidagi tuproqni tekshirilgan, u yerda Apofizomise ajratib olingan, keyinchalik mukormikozning asosiy sababi boʻlgan[9].
Oʻshandan beri mukoralesning bir nechta turlari tavsiflangan[9]. 1950-yillarning oʻrtalarida AQSHda holatlar qayd etilganda, muallif bu antibiotiklar, ACTH va steroidlarni qoʻllash natijasida paydo boʻlgan yangi kasallik deb oʻylagan[10].
20-asrning ikkinchi yarmiga qadar yagona davolash usuli kaliy yodid edi. 1970-2000 yillarda moslashuvchan bronkoskopiyadan soʻng tashxis qoʻyilgan oʻpka bilan bogʻliq holatlarni koʻrib chiqishda, asosan amfoterisin B bilan birgalikda operasiya va tibbiy davolanishda omon qolish yaxshiroq ekanligi aniqlandi[10].
COVID-19 asorati va Hindiston
tahrirHindistondagi COVID-19 pandemiyasi davrida ushbu kasallik sogʻliq uchun yana bir muhim muammo boʻlib chiqmoqda. Hindiston hukumati 2021-yil 25-may holatiga koʻra 11 700 dan ortiq odam mukormikoz kasalligini davolash bilan shugʻullanayotganini xabar qildi.
Koʻplab hind ommaviy axborot vositalari buni oʻlik va oʻlib ketadigan toʻqimalarda paydo boʻlgan qoʻziqorin tufayli paydo boʻlgan qora qoʻziqorin deb atashgan. COVID-19 pandemiyasidan oldin ham Hindistonda mukormikoz bilan kasallanish butun dunyoga qaraganda taxminan 70 baravar yuqori boʻlgan[11].Kasalliklarning tez sur’atlarda oʻsib borishi sababli, Hindistonning koʻplab shtatlari hukumatlari mukormikoz epidemiyasini eʼlon qildi[12].
2020/21-yillarda Hindistondagi COVID-19 pandemiyasi paytida bir nechta mukormikoz, aspergilloz va kandidoz holatlari COVID-19ni immunosupressiv davolash bilan bogʻliqligi haqida xabar berilgan[13]. 2021-yil boshida Mukormikoz va COVID-19 oʻrtasidagi bogʻliqlik boʻyicha oʻtkazilgan bir tekshiruvda sakkizta mukormikoz holati qayd etilgan. Xususan, AQShdan uchtasi, Hindistondan ikkitasi va Braziliya, Italiya va Buyuk Britaniyadan bittadan.
Eng keng tarqalgan kasallik diabet edi. Ularning aksariyati kasalxonada COVID-19 tufayli jiddiy nafas olish muammolari boʻlgan, ular COVID-19’ga davolanganib chiqqanidan keyin 10-14 kun oʻtgach mukormikoz kuzatilgan. Besh kishining buyragi gʻayritabiiy shikastlangan, uchtasida sinus, koʻz va miya, uchtasida oʻpka, bittasida oshqozon-ichak trakti va bitrida kasallik keng tarqalgan.
Oq mogʻor
„Qora mogʻor“ bilan kasallanish sonining koʻpayishi fonida Hindistonda yana bir turdagi „oq mogʻor“ qoʻziqorin kasalligi qayd etilishni boshladi. Shifokorlar „oq mogʻor“ oʻpka va boshqa organlarga, jumladan, tirnoqlar, teri, oshqozon, buyrak va miyaga jiddiy taʼsir koʻrsatishi sababli „qora mogʻor“dan ham xavfli ekanini maʼlum qilgan. Ushbu turdagi kasallikka chalinish xavfi koʻproq diabet yoki immunitet tanqisligi boʻlgan koronavirus bilan ogʻrigan bemorlarda eng yuqori koʻrsatkichda qayd etilgan. Bu infeksiyaning insonda kech aniqlanishi oʻlimga olib keladi. Shu sababli hindistonlik shifokorlar koronavirusga chalingan bemorlarga „oq mogʻor“ni jiddiy qabul qilish va uning alomatlari kuzatilganda, shifokorga murojaat qilishni aytgan[14].
Sariq mogʻor
2021-yil maqy oyida „oq“ va „qora mogʻor“ ortidan „sariq mogʻor“ ham tarqalishni boshlagani maʼlum boʻldi. Kasallik bilan bogʻliq ilk holat Hindistonning Gʻoziobad shahrida qayd etilgan. Uni birinchi boʻlib mahalliy otorinolaringolog B.P. Tyagi aniqlagan. Shifokorning soʻzlariga koʻra, bugungi kungacha, odatda, sudralib yuruvchilarda kuzatiladigan xastalik birinchi marotaba odamlar orasida qayd etilgan. Sariq mogʻorga kuzatilgan bemorda holsizlik, zaiflik, shuningdek, ishtaha yoʻqolishi va buning oqibatida vazn yoʻqotish holatlari kuzatilgan[15].
Manbalar
tahrir- ↑ Soutik Biswas. „Mucormycosis: The 'black fungus' maiming Covid patients in India“. BBC. Qaraldi: 9-may 2021-yil.
- ↑ Санжай Г. Реванкар. „Мукоромикоз“. Справочник МSD Профессионалная версия. Qaraldi: июль 2019.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Symptoms of Mucormycosis“. Centers for diseas control and preventation. Qaraldi: 14-yanvar 2021-yil.
- ↑ Grossman, Marc E.; Fox, Lindy P.; Kovarik, Carrie; Rosenbach, Misha. „Subcutaneous and deep mycoses: Zygomucosis/Mucormycosis“. ISBN 978-1-4419-1577-1.. Qaraldi: 14-yanvar 2021-yil.
- ↑ 5,0 5,1 Avnish Sandhu. „Mucormycosis (Zygomycosis) Clinical Presentation“. Medscape. Qaraldi: 06-jul 2021-yil.
- ↑ „Mucormycosis“. MedlinePlusv. Qaraldi: 19-may 2008-yil..
- ↑ 7,0 7,1 „Novel Perspectives on Mucormycosis: Pathophysiology, Presentation, and Management“. US National Library of Medicine National Institutes of Health. Qaraldi: 2005-yil 1-iyul.
- ↑ McDonald, Philip J. „Epidemiology and treatment of mucormycosis“. US National Library of Medicine National Institutes of Health. Qaraldi: 10-sep 2013-yil.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Chander, Jagdish „26. Mucormycosis“, . Textbook of Medical Mycology, 4th (en), New Delhi: Jaypee Brothers Medical Publishers Ltd, 2018 — 534–596-bet. ISBN 978-93-86261-83-0.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Hasan S. Yamin, Amro Y. Alastal, Izzedin Bakri. „Pulmonary Mucormycosis Over 130 Years: A Case Report and Literature Review“. Turkish Thoracic Journal. Qaraldi: 2017.
- ↑ Ilan Schwartz and Arunaloke Chakrabarti. „ʻBlack fungus’ is creating a whole other health emergency for Covid-stricken India“. The Guardian. Qaraldi: 2-jun 2021-yil.
- ↑ {{Veb manbasi}} andozasining barcha parametrlari oʻz nomiga ega boʻlishi zarur. „Rajasthan declares black fungus an epidemic; cases pile up in several states“. India Today. Qaraldi: 19-may 2021-yil.
- ↑ Mrittika Sen, Santosh G Honavar, Namrata Sharma, Mahipal S Sachdev. „COVID-19 and Eye: A Review of Ophthalmic Manifestations of COVID-19“. US National Library of Medicine National Institutes of Health. Qaraldi: 17-feb 2021-yil.
- ↑ „Ҳиндистонда яна бир хавфли касаллик аниқланди“. Bugun.uz. 2021-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021йил 21 май.
- ↑ „Ҳиндистонда хавфли «оқ» ва «қора моғор» ортидан «сариқ моғор» ҳам тарқалишни бошлади“. Bugun.uz. 2021-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021 йил 25 май.