Natalya Novikova

Natalya Mixaylovna Novikova (1953-yil 8-mart, Moskva, Rossiya) – rus matematigi, ilmiy operatsion tadqiqotlar, raqamli optimallashtirish usullari, tarmoq muammolari boʻyicha mutaxassis, fizika-matematika fanlari doktori (1992-yil). Moskva davlat universiteti hisoblash matematikasi professori (2006-yil), bir qator tahririyatlar hayʼati aʼzosi. Mashhur matematik jurnallar va Rossiya Operatsion tadqiqotlar jamiyati ilmiy kotibi, Rossiya Federatsiyasi Oliy attestatsiya komissiyasining ekspert komissiyasi aʼzosi.

Natalya Mixailovna Novikova
Tavalludi	1953-yil 8-mart (71 yosh) Moskva
Fuqaroligi	SSSR Rossiya
Kasbi	matematik
Ilmiy unvoni	fizika-matematika fan doktori (1992-yil)
Akademik rahbarlari	Yu. B. Germeyer P. S. Krasnoshekov

Hayoti

Natalya Novikova 1953-yil 8-mart kuni Moskvada muhandislar oilasida dunyoga kelgan. Otasi – Mixail Yevgenyevich Novikov (1925–2005) uzoq muddat MPEI konstruktorlik byurosida faoliyat olib borgan, Sergey Korolyov raketalarida telemetriya tizimlarini yaratishda ishtirok etgan va ixtirochilik faoliyati uchun Lenin ordeni bilan taqdirlangan. Onasi – Novikova (Tsvetkova) Galina Vasilyevna (1925–1999) FIANda oʻz faoliyatini yuritgan, yadro zarralari tezlatgichini qurish bosqichidan boshlab unga xizmat koʻrsatgan. Shuning uchun muhandislik hisob-kitoblari Natalyani ham, uning singlisi Aleksandrani ham bolaligidan ilhomlantirgan va oʻziga jalb qilgan.

1970-yilda Novikova Moskvadagi 2-sonli fizika-matematika maktabini tamomlab, M. V. Lomonosov nomidagi Moskva davlat universitetining hisoblash matematikasi va kibernetika fakultetiga o‘qishga kirgan. Ikkinchi kursdan keyin, otasining maslahati bilan Operatsion tadqiqotlar boʻlimini tanlagan, keyinchalik uning asoschisi professor Yu. B. Germeyer boʻlgan. Natalya Mixaylovna Yuriy Borisovich bilan birgalikda oʻzining birinchi maqolasini „Hisoblash matematikasi va matematik fizika jurnali“da chop etgan.

Faoliyatining boshlanishi

1975-yilda fakultetni imtiyozli diplom bilan tamomlagan Novikova oʻsha yili „Matematik kibernetika“ mutaxassisligi boʻyicha Operatsion tadqiqotlar boʻlimining kunduzgi aspiranturasiga oʻqishga qabul qilingan. Yu.B. Germeyerning vafoti munosabati bilan 1975-yilda yangi boshliq Pavel Sergeyevich Krasnoshchekov uning ilmiy rahbari boʻlgan. Uning rahbarligida 1979-yilda „Kollektiv harakatlarga imkon beruvchi ierarxik boshqaruv tizimlarida qarorlar qabul qilish masalalari“ mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini tayyorlagan va muvaffaqiyatli himoya qilgan.

N. M. Novikova 1979-yilda SSSR Fanlar akademiyasi Hisoblash markaziga operatsion tadqiqotlar boʻlimiga (kichik ilmiy xodim (1979–1986), tadqiqotchi olim (1986–1989), katta ilmiy xodim (1989–1992), rahbarlik qilish uchun taklif qilingan. Tadqiqotchi (1992-yildan), u yerda transport tizimlari, telefon, axborot hisoblash va yoqilgʻi-energetika tarmoqlarini oʻz ichiga olgan koʻp foydalanuvchi oqimli tarmoq tizimlarini oʻrganishni boshlagan. Bu yerda noaniqlik sharoitida yuzaga keladigan koʻp mezonli optimallashtirish muammolari uchun Natalya Mixaylovna kafolatlangan natijaning yangi taʼrifini taklif qilgan. Bu samarali gʼoya asosida Natalya Novikova toʻrtta fan nomzodini tayyorlashga muvaffaq boʻlgan.

Natalya Novikova 1992-yilda „Matematik fizikaning variatsion muammolarini hal qilish va operatsiyalarni tadqiq qilishning iterativ stoxastik usullari“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan, unda Gilbert fazosida silliq boʻlmagan qavariq optimallashtirish uchun stoxastik usullarni qurishning takroriy jazolash va tartibga solish bilan birgalikda iterativ yaqinlashish umumiy sxemasini ishlab chiqqan. Taxminan chekli oʻlchovli fazolarda stoxastik kvazigradientlardan foydalanganda dastlabki fazoda kuchli konvergentsiyani taʼminlovchi nazorat parametrlarini moslashtirish shartlari ham olingan. Kuchli konvergent algoritmlar matematik fizika va operatsiyalarni tadqiq qilishning bir qator muammolarini, Gilbert fazosida oʻlchovga nisbatan elastik-plastik burilish muammosini, qisman differentsial tenglamalar tizimini optimal boshqarishni, funksiya fazosida egar nuqtasini va minimaksni qidirishni, optimallashtirishni oʻz ichiga olgan holda tuzilgan.

Natalya Novikova 90-yillarning oxirida elektroenergetika sanoatiga operatsiyalarni tadqiq qilish nazariyasini joriy qila boshlagan, taqsimlangan auktsionlar, tarmoq tizimlari uchun qoidalarni qurish va elektr energetikasida raqobatbardosh bozor munosabatlari modelini yaratish vazifasi bilan qiziqa boshlagan. Keyinchalik bu amaliy sohada ham sezilarli muvaffaqiyatlarga erishgan.

Ilmiy va tashkiliy faoliyati

Natalya Mixaylovna Novikova – „Izvestiya“ RAS „Nazariya va boshqaruv tizimlari“ jurnali tahririyat hayʼati aʼzosi, Rossiya Fanlar akademiyasi Nazorat instituti Federal tadqiqot markazining Hisoblash markazi huzuridagi dissertatsiya kengashining ilmiy kotibi lavozimida faoliyat olib borgan. M. V. Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti hisoblash matematika va kibernetika fakulteti huzuridagi dissertatsiya kengashi aʼzosi boʻlib faoliyat yuritgan. Rossiya Federatsiyasi Oliy attestatsiya komissiyasining matematika va mexanika boʻyicha ekspertlar kengashi raisi oʻrinbosari lavozimida faoliyat olib borgan.

Natalya Mixaylovna operatsiyalarni tadqiq qilish boʻyicha Rossiya ilmiy jamiyati ilmiy kotibi, matematik dasturlash assotsiatsiyasi va Yevropa matematika jamiyati aʻzosi.

Ilmiy kadrlar tayyorlashdagi oʻrni

Natalya 1986-yildan Moskva davlat universitetining operatsion tadqiqotlar boʻlimida (yarim kunlik oʻrindosh boʻlib) dotsent (1986–2003), professor (2003-yildan) lavozimlarida ishlab kelmoqda.

U talabalarga „Optimallashtirish usullari“ maʼruza kursini oʻqiydi va „Optimallashtirish va operatsion tadqiqotlar“ maxsus seminarini olib boradi. Uning ilmiy rahbarligida 8 ta nomzodlik dissertatsiyasi himoya qilingan va VMC talabalari uchun ko‘plab bitiruv dissertatsiyalari tayyorlangan.