Nezihe Muhiddin
Nezihe Muhiddin Tepedelengil (1889 – 10 fevral 1958 [1])) – turk Ayollar huquqlari faoli, Sufrajist ayol, jurnalist, yozuvchi va siyosiy yetakchi.
| Nezihe Muhiddin | |
|---|---|
 | |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
1889 Konstantinopol, Usmoniylar davlati |
| Vafoti |
1958 Istanbul, Turkey |
| Fuqaroligi | Turkiyalik |
| Kasbi | Ijtimoiy faol ayol, jurnalist, yozuvchi |
20-asr Usmonli imperiyasida Nezihe Muhiddin ayollar harakatining kashshofi boʻlib, respublika tuzumi eʼlon qilingandan keyin ayollarning siyosiy huquqlari tan olinishi uchun kurashgan. U birinchi toʻlqin respublikachi feministlarining yetakchi nomlaridan biriga aylandi[2]. Nezihe Muhiddin Jumhuriyat Xalq partiyasi tashkil etilishidan oldin ham 1923-yilda Ayollar Xalq partiyasi (KHF) tashkil etishni yakunladi[2] va Turkiyadagi birinchi siyosiy partiyaning asoschisi boʻldi. U 1924-1927-yillarda[2] ayollar ittifoqining prezidenti boʻlib ishlagan va "Turk Kadin Yoʻlu" nomli jurnalni tashkil etish jarayoniga yordam bergan.
U 20 ta roman, 300 ta hikoya, pyesalar, ssenariylar, operettalar yozgan yozuvchi.
Hayoti
tahrirYoshligi va taʼlimi
tahrirU 1889-yilda Istanbulning Qandilli shahrida tugʻilgan. U prokuror va jinoyat ishlari boʻyicha sudya Muhiddin janobning qizi[3]. U xususiy oʻqituvchilardan saboq olib, oʻqishni tugatgan va oliy maʼlumot olmagan[2]. U uyda yakka tartibda oʻqigan va fors, arab, nemis, frantsuz tillarini oʻrgangan. U yoshligidanoq siyosiy va ijtimoiy masalalarga, ayollik holatiga mas’ul boʻlib ulgʻaygan[4]. Nezihe Muhiddinning amakivachchasi va uning onasining adabiyot va ijtimoiy muammolar haqidagi bahs-munozaralari, munozaralari Muhiddin mafkurasi yoʻlini boshlab berdi[5].
U taʼlim sohasida eng katta hissani amakivachchasi Nakiye Hanimdan koʻrishini bildiradi. Uning soʻzlariga koʻra, Nakiye Hanim zamonaviy ayol turini boshidan kechirgan namunali turk ayoli boʻlgani uchun uning fikrlari undan koʻp izlar olib boradi[2].
U oʻzining adabiy asarlarida ikkinchi erining familiyasi oʻrniga otasining Muhiddin familiyasini ishlatib kelgan[5].
Faoliyati va adabiy asarlar
tahrirU 1923-yil iyul oyida Turkiya Respublikasining birinchi partiyasi „Kadınlar Halk Fırkası“ (Ayollar uchun Xalq partiyasi yoki Ayollar Xalq partiyasi) asoschisidir. KHF ayollarning siyosiy va ijtimoiy huquqlari uchun tashkil etilgan. Oʻsha davrdagi siyosiy vaziyat tufayli hozirgi Turkiya davlati tomonidan rasman tan olinmagan.
Muhiddin keyin Latife Bekir Çeyrekbaşı bilan Turk Kadınlar Birligi (Turk ayollar ittifoqi) tashkilotiga asos solgan. Turk Kadınlar Birligi siyosiy tenglik uchun bosimni davom ettirdi. 1927-yilda Ittifoq parlamentda ayollar huquqlarini himoya qilish uchun Feminizm erkak nomzodni ilgari surish toʻgʻrisida qaror qabul qildi, ammo u muvaffaqiyatsizlikka uchradi.
U butun umrini turk ayollarining hayot sifatini yaxshilashga sarfladi.
Nezihe Muhiddin xotin-qizlar muammolarini oʻrganuvchi, erkaklarning nikohdagi munosabatlarini tanqid qiluvchi romanlar yozdi[6]. Uning birinchi romani "Shebâb-i Tebah" (Yoʻqolgan yoshlik) 1911-yilda nashr etilgan. Muhiddin ijodini yigirma yoshida boshlagan va koʻplab vazifalarni bajargan.[2] U eng muhimlaridan biri boʻlgan jurnal va gazetalarda maqolalar yozgan. 1925-1926-yillar orasida „Kadın yoʻli dergisi“ asari boʻldi. U butun umri davomida 20 ta roman, 300 ta hikoya, pyesa, operetta, stsenariylar yozgan. Gyote va Edgar Allan Poe kabi jahon yozuvchilarining asarlarini tarjima qilgan.
1913-yilda „Turkiya ayollarini himoya qilish jamiyati“ nomli xayriya tashkilotining tashkil etilishida ishtirok etgan va uyushmaning kotibiyati ham boʻlgan, bundan tashqari, „Donanma Cemiyeti“ Ayollar boʻlimining asoschilaridan biri boʻlgan. Usmonli dengiz flotini qoʻllab-quvvatladi[6]. Biroq, u xayriya ishlari bilan shugʻullanayotganda, uning oʻy hayollari ayollarning birligi va ularning siyosiy hayotdagi ishtiroki edi.
Muhiddin "Turk ayollari" nomli asarida ayollik tushunchasini xuddi shu muhitda ulgʻaygan ayollardan oʻrganganligini va uning harakatlari ularning gʻoyalari asosida shakllanganini taʼkidlaydi[2].
U „Ittihad ve Terakki Kız Sanayi Mehteb“ mudirligida ishlagan va koʻplab roman va hikoyalarni nashr etgan. U ayollar tomonidan tashkil etilgan uyushmalar, jamoatlar va jamoalarda muhim lavozimlarni egalladi. 1927-yilda Ittifoq parlamentga erkak daʼvogarni ilgari surishni tanladi, bu esa samarasiz boʻldi. Aynan oʻsha yili Nezihe Muhiddin ittifoq qarorgohi sifatida tahqirlashda ayblanib, oʻz lavozimini tark etishga majbur boʻldi. 1935-yilda Turk ayollari ittifoqi tarqab ketdi va u ham shunga oʻxshash koʻplab avtonom tashkilotlar singari yarim rasmiy Xalq uylariga taklif qilindi[7].
Nezihe Muhiddin ham davlat hokimiyati organlari, ham uning ayol hamrohlari tomonidan bir qator taʼqiblar bilan tahdid qilingan, eʼtiborsiz qolgan va rad etilgan[7]. Oʻsha davrdagi qoʻrqitish va yoʻq qilish siyosati natijasida u 1930-yillardan keyin siyosiy faoliyat bilan shugʻullana olmadi (qora olmadi) va asosiy eʼtiborini oʻzining mualliflik shaxsiga qaratdi. U koʻplab hikoyalar va romanlar yozgan.
1958-yil 10-fevralda u Istanbuldagi ruhiy kasalxonada vafot etdi[2].
Nashrlari
tahrirKitoblar
tahrir- Şebab-ı Tebah (The Lost Youth)
- Benliğim benimdir (My Ego is Mine)
- Güzellik Kraliçesi (The Beauty Queen)
- Boz Kurt (The Grey Wolf)
- İstanbul’da Bir Landru (A Landru in Istanbul)
- Ateş Böcekleri (Fire Flies)
- Bir Aşk Böyle Bitti (This is How A Love Ended)
- Çıplak Model (The Naked Model)
- İzmir Çocuğu (The Child of Izmir)
- Avare Kadın (Wastrel Woman)
- Bir Yaz Gecesiydi (It Was a Summer Night)
- Çıngıraklı Yılan (The Rattlesnake)
- Kalbim Senindir (My Heart Belongs To You)
- Sabah Oluyor (Turning Out to be Morning)
- Gene Geleceksin (You Will Come Back)
- Sus Kalbim Sus! (Shush, My Heart, Shush!)
- Türk Kadını (Turkish Woman)
Manbalar
tahrir- ↑ Tarihçe/Tüzük in website of Türk Kadınlar Birliği. (turkcha)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Erkmen Güngördü, Sedef (2019). "NEZİHE MUHİDDİN AND HER IDEAL". Third Sector Social Economic Review 54: 1496–1510. doi:10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.19.09.1169. http://tisej.com//?MSID=20190701135213067539.
- ↑ „Kitap Yayınevi“ (tr-TR). www.kitapyayinevi.com. Qaraldi: 2020-yil 28-dekabr.
- ↑ AY, Dr. İlknur (2015-06-14). "SEVİNÇ ÇOKUM'UN "YENİDEN BAHAR OLSA" HİKÂYESİNDE ZAMAN KURGUSU". Türklük Bilimi Araştırmaları (37). doi:10.17133/tba.57699. ISSN 1300-7874.
- ↑ 5,0 5,1 „Kadın haklarına adanmış bir ömür: Nezihe Muhiddin | Örnek Kadınlar | Lacivert Dergi“. www.lacivertdergi.com. Qaraldi: 2020-yil 28-dekabr.
- ↑ 6,0 6,1 „Yıldıray Oğur - Tatava yapınca üzerine basılıp geçilmiş bir kadının hikâyesi... - #TG“ (tr). www.turkiyegazetesi.com.tr. Qaraldi: 2020-yil 28-dekabr.
- ↑ 7,0 7,1 Öztürkmen, Arzu (2013). "The Women's Movement under Ottoman and Republican Rule: A Historical Reappraisal" (en). Journal of Women's History 25 (4): 255–264. doi:10.1353/jowh.2013.0039. ISSN 1527-2036. http://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/journal_of_womens_history/v025/25.4.ozturkmen.html.
Qoʻshimcha oʻqish uchun
tahrir- „ Nezihe Muhitin ve Türk Kadini, by Ayşegül Baykan & Belma Ötüş Baskett. Published by Iletisim, 1999
- Nezihe Muhiddin: an Ottoman Turkish womenʼs rights defender“ by Yaprak Zihnioglu.
- Kadınsız İnkılap/ Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği. by Yaprak Zihnioğlu, Metis Yayınları 2003
- Nezihe Muhiddin külliyatı by Yaprak Zihnioğlu
- Osmanlı Kadın Hareketi by Serpil Çakır
Havolalar
tahrir- Historical Roots of the Turkish Womenʼs Movement
- Late Ottoman and Early Turkish women activists. Yeni Şafak Newspaper Article in Turkish.
- Ottoman Womenʼs Movement, Turkish article in Radikal Newspaper
- Muhiddin, life and books. Radikal Newspaper Article in Turkish.
- Bir milletin nisvânı, derece-i terâkkisinin mizânıdır. SesOnline Article by Ayse Hur in Turkish
- Kadın Olmanın Günahı / The Sin of Being a Woman 2018 Documentary IMDbda