Oʻng qoʻl qonuni

Matematika va fizikada oʻng qoʻl qonuni (oʻng qoʻl qoidasi ham deyiladi) uch oʻlchovli fazoda oʻqlarning yoʻnalishini tushunish uchun umumiy mnemonika hisoblanadi.

Oʻng qoʻl qoidasi boʻyicha koʻndalang kesimning yoʻnalishini topish

Har xil oʻng va chap qoʻl qoidalarining aksariyati uch oʻlchovli fazoning uchta oʻqi (masalan x, y, z) ikkita mumkin boʻlgan joylashuva ega ekanligidan kelib chiqadi.  Buni qoʻllarni tashqariga va birga ushlab, kaftlarni yuqoriga koʻtarib, barmoqlar bukilgan holda va bosh barmogʻini choʻzilgan holda koʻrish mumkin (rasmga qarang). Barmoqlarning burmasi birinchi (x oʻqi) dan ikkinchi (y oʻqi)gacha boʻlgan harakatni ifodalaydi, keyin uchinchi (z oʻqi) bosh barmogʻi boʻylab ishora qilishi mumkin. Ushbu holatlar koordinata oʻqlari bilan ishlashda chap va oʻng qoʻl qoidalari paydo boʻladi. Oʻn yoki chap qoʻl qoidasi matematika va kimyoda magnit maydon, aylanish, spirallar, elektromagnit maydonlar, koʻzgu tasvirlari yoʻnalishini topish uchun ishlatilishi mumkin.

Odatda quyidagi ketma-ketlik orqali oʻng qoʻl qoidasini hosil qilish mumkin: koʻrsatkich barmogʻi, oʻrta barmoq, bosh barmogʻi. Biroq, yana ikkita ketma-ketlik ham ishlaydi, chunki ular siklni saqlaydi:

• Oʻrta barmoq, keyin bosh barmogʻi, keyin koʻrsatkich barmogʻi.
• Bosh barmogʻi, keyin koʻrsatkich barmogʻi, keyin oʻrtasi (masalan, Shveysariya 200 frank banknotining toʻqqizinchi seriyasiga qarang).

Egri chiziq orientatsiyasi va normal vektorlar

Vektor analizda koʻpincha normal vektorni sirt bilan chegaralovchi egri chiziq bilan bogʻlash kerak boʻladi. S sirtni chegaralovchi musbat yo‘naltirilgan C egri chizig‘i uchun n̂ sirtining normal vektori shunday aniqlanadiki, o‘ng bosh barmog‘i n̂ yo‘nalishini ko‘rsatadi, barmoqlar esa chegaralovchi C egri chiziq (yoki sirt) yo‘nalishi bo‘ylab egiladi.

Egri yoʻnalish uchun oʻng qoʻl qoidasi.

Koordinatalar uchun

Chap tomonda chap qoʻl koordinatalari,
Oʻng tomonda oʻng qoʻl koordinatalari.

Oʻng qoʻl koordinatalari uchun oʻng qoʻldan foydalaning.
Chap qoʻl koordinatalari uchun chap qoʻldan foydalaning.

Oʻqlar yoki vektor	Ikki barmoq va bosh barmogʻi	Mushtlangan barmoqlar
x, 1 yoki A	Birinchi yoki indeks	Barmoqlar kengaytirilgan
y, 2 yoki B	Ikkinchi barmoq yoki kaft	Barmoqlar 90 ° egilgan
z, 3 yoki C	Bosh barmogʻi	Bosh barmogʻi

Koordinatalar odatda oʻng qoʻl qoidasi boʻyicha joylashadi.

Oʻng qoʻl koordinatalari uchun oʻng bosh barmogʻi z oʻqi boʻylab musbat yoʻnalishda yoʻnaladi va mushtlangan barmoqlar birinchi x oʻqidan ikkinchi y oʻqiga harakatni ifodalaydi. Yuqoridan yoki z oʻqidan qaralganda, tizim soat miliga teskari yoʻnalishda ishlaydi .

Aylanishlar uchun

Aylanadigan jism

Matematikada aylanuvchi jism odatda aylanish oʻqi boʻylab psevdovektor bilan ifodalanadi. Vektorning uzunligi burchak tezligini beradi va oʻqning yoʻnalishi oʻng qoʻl qoidasiga koʻra aylanish yoʻnalishini beradi. Oʻng barmoqlar aylanish yoʻnalishi boʻyicha oʻralgan va oʻng bosh barmogʻi oʻqning musbat yoʻnalishiga ishora qiladi. Jism hech bir qismi z oʻqi yoʻnalishi boʻyicha harakatlanmaydi. Tasodifan, agar bosh barmogʻi shimolga ishora qilsa, Yer oʻng qoʻl qoidasiga koʻra prograd yoʻnalishida aylanadi. Bu Quyosh, Oy va yulduzlarning chap qoʻl qoidasiga koʻra gʻarbga aylanayotgandek koʻrinishiga olib keladi .

Aylanadigan jismning oʻqining anʼanaviy yoʻnalishi

Amperning oʻng qonuni

Maydon yoʻnalishini bashorat qilish (B), tok I bosh barmogʻi yoʻnalishi boʻyicha oqayotganini hisobga olgan holda

Elektr gʻaltak uchun magnit maydon yoʻnalishi (B)ni topish

Amperning oʻng qoʻl qonuni (shuningdek, oʻng vint qoidasi, kofe-krujka qoidasi deb ham ataladi) jismning, magnit maydonning yoki suyuqlikning aylanishini ifodalash uchun vektor yoʻnalishini aniqlashda ishlatiladi. U tok hosil qilgan magnit maydondagi oqim va magnit maydon chiziqlari oʻrtasidagi aloqani koʻrsatib beradi.

Fransuz fizigi va matematigi André-Marie Amper, qoida nomini olgan, magnit ignalari bilan tajriba oʻtkazgan boshqa fizik Xans Kristian Ersteddan ilhomlangan. Ersted elektr tokini oʻtkazuvchi simga yaqin joyda ignalar buralishini kuzatadi va elektr toki magnit maydonni hosil qilishi mumkin degan xulosaga keldi.

Qoʻllanilish sohalari

Ushbu qoida Amperning elektron qonunining ikki xil qoʻllanilishida qoʻllanadi:

1. Elektr toki toʻgʻri sim orqali oʻtsin. Bosh barmogʻi tok yoʻnalishiga (musbatdan manfiyga) ishora qilganda, oʻralgan barmoqlar oʻtkazgich atrofidagi magnit oqim chiziqlari yoʻnalishiga ishora qiladi.
2. Elektr toki solenoid orqali oʻtsa, natijada magnit maydon paydo boʻladi. Oʻng qoʻlni solenoid atrofida barmoqlar bilan oʻrashda elektr toki yoʻnalishi boʻyicha, bosh barmogʻi magnit shimoliy qutb yoʻnalishiga ishora qiladi.

Yana qarang

• Xirallik (matematika)
• Egrilik (matematika)
• Flemingning motorlar uchun chap qoʻl qoidasi
• ISO 2
• Ersted qonuni
• Poynting vektori
• Psevdovektor
• Aks (matematika)

Havolalar

• Feynmanning oʻng qoʻl qoidasi haqidagi maʼruzasi
• Oʻng va chap qoʻl qoidalari — Interaktiv Java darsligi Milliy yuqori magnit maydon laboratoriyasi