Vikipediya

Providence koʻzi (har narsani koʻruvchi koʻz)

Providence koʻzi (yoki Xudoning hamma narsani koʻruvchi koʻzi) koʻpincha uchburchak shakli ichida va yorugʻlik yoki shon-sharaf nurlari bilan oʻralgan koʻzni tasvirlaydigan ramzdir. Bu belgi ilohiy inoyatni ifodalash uchun moʻljallangan boʻlib, u orqali Xudo insoniyatni kuzatib turadi degan aqidaga asoslanadi[1][2][3]. Providence koʻzining mashxur namunasi Amerika Qoʻshma Shtatlarining bir dollarlik banknotida koʻrsatilgan Amerika Qoʻshma Shtatlari Buyuk muhrining orqa tomonida joylashgan tasviri hisoblanadi.

Bu yerda tasvirlangan 1 dollarlik banknotda koʻrinib turganidek, Providencening koʻzini Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhrining orqa tomonidagi tasvirini koʻrish mumkin

Hukumatlar va konfederatsiyalar tomonidan foydalanilishi

tahrir

Qoʻshma Shtatlar

tahrir
 
Simitiere tomonidan Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhri koʻrinishi uchun taqdim etilgan original dizayn

1782-yilda Qoʻshma Shtatlar Buyuk muhrining orqa tomonida tasvirlangan ramziylikning bir qismi sifatida Providence koʻzi qabul qilindi. U birinchi marta Buyuk muhr elementi sifatida 1776-yilda uchta dizaynerdan tashkil topgan qoʻmitaning birinchi aʼzosi tomonidan taklif qilingan boʻlib, gʻoya badiiy maslahatchi Per Eugene du Simitierega[4] tegishli boʻlgan va oʻsha paytda odatiy ramzlardan biri hisoblangan[5].

 
Braslaw gerbi, Belarusiya

Qoʻmita aʼzolari tomonidan, du Simitiere Ittifoqning oʻn uchta shtatlarining har biriga ramziy maʼno berish uchun koʻzni qalqonlarning ustida chizishga kelishildi. Oxir-oqibat tasdiqlanadigan muhr versiyasida Koʻz, oʻn uch pogʻonali tugallanmagan piramida ustida joylashgan holda tasvirlanadi(yana shtatlarni ramziy maʼnosi aks etadi, lekin ayni paytda mamlakatning kelajakdagi oʻsishi uchun potentsialini ham oʻz ichiga oladi). Bunday ramziylik Koʻzning tepasida paydo boʻladigan shior orqali tushuntiriladi, annuit cœptis, yaʼni „U (bizning) tashabbuslarimizni maʼqullaydi“ (yoki „maʼqulladi“)[6][7].

Buyuk muhrni loyihalashda qoʻllanganligi sababli, Koʻz boshqa Amerika muhrlari va logotiplarida tasvirlangan, masalan:

AQSh valyutasi

tahrir

Providence koʻzi AQSh tarixi davomida valyutaning turli shakllarida ishlatilgan, jumladan:

Litva

tahrir

Providencening koʻzi bir nechta Litva belgilarida paydo boʻladi, jumladan:

Boshqa mamlakatlar

tahrir
 
Ekvator Konfederatsiyasi bayrogʻida koʻrsatilgan palmada tasvirlangan Koʻz.

Providencening koʻzi Belorussiyaning Braslaŭ va Polshaning Vilyamovitsa gerblarida tasvirlangan. Koʻz, shuningdek, Ekvator Konfederatsiyasi tomonidan qabul qilingan bayroq va gerbdan ham joy egallagan. Braziliyaning shimoli- sharqiy viloyatlarida qisqa vaqt davom etgan 1824-yilgi hududlar ajralishi bilan bogʻliq isyon jamoalari bayrogʻida ham Providence koʻzi tasviri bor. Buyuk Britaniyada bu ramz 1915-yilda yaratilgan gvardiya diviziyasining belgilarida uchraydi.

Estoniyada 50 krooni banknotda Koʻzni Kaina cherkovining quvur organi tasvirining bir qismi sifatida koʻrsatiladi. Xuddi shunday tarzda, (eski) 500 Ukraina grivnasi ham Koʻz koʻrinishini tasvirlaydi.

Koʻz Fransiya Inson va fuqaro huquqlari deklaratsiyasining[5] asl nashriga kiritilgan. Xuddi shunday, ramz 1835-yildagi Serbiya Konstitutsiyasining birinchi sahifasida koʻrsatilgan.

Masonlik

tahrir
 
Koʻzning dastlabki masonik versiyasi, bulutlar va yarim doira ulugʻvorligi bilan.

Bugungi kunda Providence koʻzi koʻpincha masonlik bilan bogʻliq boʻlib, birinchi marta 1797-yilda Thomas Smith Webbning The Freemasonʼs Monitor (Mason monitori) nomli asarida standart mason ikonografiyasining bir qismi sifatida paydo boʻlgan[11][12].

Ushbu foydalanishda Xudoning hamma narsani koʻruvchi koʻzini ifodalovchi Providence koʻzi insoniyatning fikrlari va ishlari doimo Xudo tomonidan kuzatilishini eslatib turadi — u masonlikda Olamning Buyuk meʼmori deb ataladi. Odatda, Providencening mason koʻzi uning ostida yarim doira shaklidagi shon-sharaf beruvchi nularga ega va baʼzan uchburchak shakli ichida tasvirlanadi.

Ramz fitna nazariyotchilari orasida mashhur boʻlib, Amerika Qoʻshma Shtatlarining Buyuk muhridagi tugallanmagan piramida tepasida koʻrsatilgan Providencening koʻzi Amerika Qoʻshma Shtatlarining tashkil etilishidagi masonlikning taʼsirini koʻrsatadi. Biroq, Koʻzning umumiy masonlikdagi qoʻllanishi Buyuk muhr yaratilganidan keyin 14 yil oʻtgach sodir boʻlgan. Bundan tashqari, Buyuk muhr uchun turli dizayn qoʻmitalari aʼzolari orasidagi yagona mason Benjamin Franklin edi, uning bergan gʻoyalari muhr dizayni uchun qabul qilinmagan. Xuddi shunday, turli mason tashkilotlari Muhrning yaratilishiga aloqadorligini ochiqchasiga rad etishgan[13][14].

Dinda foydalanilishi

tahrir

Xristianlik

tahrir
 
Emmausdagi bazm, rassom: Pontormo

Koʻzning ilohiy providence tushunchasi bilan bogʻlanishi xristianlikda koʻp uchraydi. Uygʻonish davrining soʻnggi yillarida Yevropa ikonografiyasida uchburchak bilan oʻralgan Koʻz Masihiy Muqaddas Uch Birlikning ramzi hisoblanardi[15]. Providencening koʻzi keyinchalik Pontormoning 1525-yilda Emmausdagi kechki ovqat nomli suratida uchta yuzning tasviri yuqori qismiga chizilgan[5]. Koʻzning XVII asrdagi tasvirlarida u baʼzan bulutlar yoki quyosh nurlari bilan oʻralgan holda namoyish etilgan[16]. Uchburchakdagi Xudoning koʻzi hali ham cherkov meʼmorchiligida va xristian sanʼatida Uchbirlikni va Xudoning hamma joyda mavjudligini shuningdek ilohiy inʼomlarini ramziylashtirish uchun ishlatiladi.

Providence koʻzi, xususan, quyidagi Sharqiy pravoslav va katolik binolarida hamda boshqa diniy inshootlarda tasvirlangan:

Turli xil foydalanish

tahrir

Odatda koʻplab havola kontekstida videooʻyinlar, telekoʻrsatuvlar, filmlar, kitoblar va veb-saytlarda Koʻz tasvirlarini uchratish mumkin.

Universitet/kollej belgilari va tashkilotlarning logotiplari

tahrir

Bir nechta universitetlar va kollej birodarlik tashkilotlari oʻzlarining gerblarida, muhrlarida yoki nishonlarida Providence koʻzidan foydalanadilar, xususan:

Galereya

tahrir

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „The eye as a Christian symbol“. catholic-saints.com.
  2. ↑ „The Eye as a religious symbol“. Religiousfacts.com. 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-dekabr.
  3. ↑ „Freemasonry and the All-seeing Eye“. Grand Lodge of British Columbia and Yukon.
  4. ↑ Bureau of Public Affairs. July 2003. „The Great Seal of the United States.“ Washington: U.S. Department of State Archive; See also „Great Seal.“ Bureau of Public Affairs. 2002. Both retrieved 6 June 2020.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Wilson, Matthew. „The Eye of Providence: The symbol with a secret meaning?“, BBC, 13 November 2020
  6. ↑ „Annuit Coeptis - History of Motto Above Great Seal's Eye of Providence“. greatseal.com.
  7. ↑ „Thirteen - America's Number On the Great Seal of the United States“. greatseal.com.
  8. ↑ Spurrier, Lianna. 7 November 2018. „Lost & Found: The Nova Constellatio Set“ (video, 5:40). YouTube.
  9. ↑ „Constellatio Nova Coppers - Introduction“. coins.nd.edu. Qaraldi: 2019-yil 9-avgust.
  10. ↑ „Immunis Columbia Copper (backdated) 1787: Introduction“. coins.nd.edu. Qaraldi: 2019-yil 9-avgust.
  11. ↑ Morris, S. Brent. 13 January 2010. „The Eye in the Pyramid.“ Short Talk Bulletin. Silver Spring, MD: Masonic Service Association. Retrieved 6 June 2020.
  12. ↑ Webb, Thomas Smith. [1791] 1821. The Freemasons Monitor or Illustrations of Masonry. Salem, MA: Cushing and Appleton. p. 66.
  13. ↑ „Anti-masonry Frequently Asked Questions“. Grand Lodge of British Columbia and Yukon.
  14. ↑ Barrett. „The "Masonic" One Dollar: Fact or Fiction?“. Pietre-Stones Review of Freemasonry.
  15. ↑ David Baker. „Optical connections: The all-seeing eye“. opticianonline.net (2020-yil 21-fevral). 2022-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 8-sentyabr.
  16. ↑ Potts, Albert M.. The World's Eye. University Press of Kentucky, 1982 — 68–78-bet. ISBN 978-0-8131-3130-6.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Providence_koʻzi_(har_narsani_koʻruvchi_koʻz)&oldid=5258501" dan olindi