Qizil supergigant — supergigant, massiv va juda katta yulduzdir[1]. K yoki M spektral sinfiga va I yorugʻlik sinfiga tegishli. Qizil supergigantlarning tipik vakillari Antares va Betelgeyze yulduzlaridir[2].

HeHrtzsprung-Russell diagrammasida qizil gigantlarning shakllanishida turli massadagi yulduzlarning evolyutsion izlari

Tavsif

tahrir

Qizil supergigantlar evolyutsiya natijasida asosiy ketma-ketlikdan tushgan va qizil gigantlardan kattaroq yulduzlardir[3].

Qizil supergigantlar hajmi boʻyicha eng katta yulduzlardir. Ularning samarali harorati juda past (3000-5000 K) va radiusi Quyoshnikidan 200-1500 marta katta[4]. Ularning sirt birligi uchun energiya oqimi kichik — Quyoshnikidan 2-10 baravar kam. Qizil supergigantlarning yorqinligi Quyoshning yorqinligidan 500 000 marta katta[5].

Qizil supergigant bosqichi massiv (10 dan ortiq quyosh massasi) yulduzlarga xos boʻlib, 10 dan 100 million yilgacha davom etadi. Koʻpincha bu turdagi yulduzlar klasterlarda joylashgan[6].

Yulduzlarning qizil gigantlarga va qizil supergigantlarga boʻlinishi oʻzboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki u faqat oʻxshash ichki tuzilishga ega yulduzlarning radiusi va yorqinligidagi farqni aks ettiradi: ularning barchasi issiq zich yadro va juda kam uchraydigan kengaytirilgan qobiqga ega. Yulduzlar evolyutsiyasining zamonaviy nazariyasiga koʻra, yulduz ikki marta qizil gigantlar va qizil supergigantlar egallagan Gertssprung-Russell diagrammasi mintaqasiga tushadi[7].

Qizil supergigantlar geliy yadrosiga ega, uning atrofida vodorodning termoyadroviy yonish reaksiyalari yupqa qatlamda yoki ikkita yonish qatlami — vodorod va geliy bilan oʻralgan uglerod-kislorod yadrosi mavjud[8]. Yadro deyarli izotermikdir. Qizil supergigantlar   ular kisloroddan ogʻirroq, temirgacha boʻlgan elementlar yadrolariga ega boʻlishi mumkin, ammo bunday yulduzlarning umri juda qisqa — atigi ~103 yil[9].

Kengaytirilgan oqib chiqadigan qobiqlarda ikki yadroli yulduzlar boʻlishi mumkin, ular yaqin qoʻshaloq yulduzlar evolyutsiyasi paytida hosil boʻlishi mumkin.

Manbalar

tahrir
  1. https://www.4glaza.ru/articles/zvezda-krasnyj-sverhgigant/
  2. https://www.4glaza.ru/articles/zvezda-krasnyj-sverhgigant/
  3. https://www.4glaza.ru/articles/zvezda-krasnyj-sverhgigant/
  4. „arxiv nusxasi“. 2021-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-oktyabr.
  5. https://starwars.fandom.com/ru/wiki/%D0%9A%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%B3%D0%B8%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%82
  6. https://www.4glaza.ru/articles/zvezda-krasnyj-sverhgigant/
  7. „arxiv nusxasi“. 2021-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-oktyabr.
  8. „arxiv nusxasi“. 2021-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-oktyabr.
  9. „arxiv nusxasi“. 2021-yil 18-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 27-oktyabr.