Vikipediya

Qunduz jangi (2015)

Qunduz jangi 2015-yilning aprelidan oktabrigacha Afgʻoniston shimolida joylashgan Qunduz shahrini nazorat qilish uchun boʻlib oʻtgan, Tolibon jangarilari shaharni egallab olish va afgʻon xavfsizlik kuchlarini siqib chiqarishga uringan. 2015-yil 28-sentabrda Tolibon kuchlari to‘satdan shaharni bosib oldi, hukumat kuchlari shahar tashqarisiga chekindi. Qo‘lga olish 2001-yildan beri birinchi marta Tolibon Afg‘onistondagi yirik shaharni egallab olgani bo‘ldi[11]. Afg‘oniston hukumati qarshi hujumda Qunduzni 2015-yil 1-oktabrga qadar qayta qo‘lga kiritganini daʼvo qildi, ammo shahardagi mahalliy manbalar hukumat rasmiylari daʼvosiga qarshi chiqdi[12][13].

Qunduz jangi (2015)
Afg'oniston urushining bir qismi 2001-2021-yillar

27-sentabrdagi vaziyat, Tolibon ANA kuchlarini aeroportga qaytarib yuborganidan keyin
  Afgʻon milliy xavfsizlik kuchlari tomonidan nazorat qilinishi
  Tolibon kuchlari va Islom jihodi ittifoqchilari tomonidan nazorat qilinishi.
Sanalar 2015-yil 24-aprel — 15-oktabr
Urush yeri Qunduz, Qunduz Provinsiyasi, Afg'oniston]]
Natija Hukumat gʻalabasi
  • Tolibon 27-sentabr kuni Qunduzni egallab oldi
  • Hukumat kuchlari qarshi hujum boshladi
  • Tolibon 14-oktabr kuni Qunduzni tark etdi
Raqiblar
Afgʻoniston Afgʻoniston Islom Respublikasi
  • Afgʻon millliy xavfsizlik kuchlari

Qoʻllab-quvvatlanashi:
Qatʼiy qoʻllab-quvvatlash missiyasi

  • Qoʻshma Shtatlar AQSH
 Afgʻoniston Tolibon
Qoʻmondonlar
Afgʻoniston Ashraf Gʻani
(Afgʻoniston prezidenti)
Afgʻoniston Mohammed Masoom Stanekzai
(Mudofaa vaziri vazifasini bajaruvchi)

Afgʻoniston Sher Mohammad Karimi
(Afgʻoniston Qurolli Kuchlari Bosh shtab boshligʻi)
Qoʻshma Shtatlar John F. Campbell (general) 		Afgʻoniston Akhtar Mansoor
(Oliy qoʻmondon)

Afgʻoniston Sirajuddin Haqqani
(Rahbar oʻrinbosari)[1]
Afgʻoniston Mawlawi Salaam[2]
(Bahsli )[3] (Qunduz gubernatori)

Kuchlar
5,000-7,000+[4][5] 1,500[6](Qunduzning dastlabki bosib olinishida ~ 500)
Yoʻqotishlar
Ochiqlanmagan[7] 80-200 kishi halok boʻldi (Afgʻon hukumati daʼvosi; Tolibon rad etdi)[2][8][9]
Oʻldirilgan yoki yaralanganlar: 848+ tinch aholi (BMT hisoboti)

100 000 koʻchirildi (butun hujum davomida)[10]
100,000 koʻchirildi ((butun hujum davomida))

„Chegara bilmas shifokorlar“ tashkilotining 12 kasalxona xodimi va oʻn nafar bemor, jumladan, uch bola 3-oktabr kuni agentlik tomonidan boshqariladigan Qunduz travma markaziga uzoq davom etgan AQSh havo hujumlari natijasida halok boʻldi[14]. O‘ttiz yetti kishi, jumladan, o‘n to‘qqiz nafar xodim yaralangan[15].

Vaqt jadvali

tahrir
 
Tolibonning Qunduzga yurishi ko‘rsatilgan xarita.

Dastlabki hujum

tahrir

Tolibon 24-aprel kuni mamlakat shimolidagi Qunduzga hujumlarini boshlab, shahar atrofidagi toʻrtta chekka tumanni nishonga oldi[16]. 28-kunga kelib ular asosan Gortepa chekkasini nazorat qildilar, Imom Sohib tumanida Tolibon jangarilari Afgʻoniston milliy armiyasi bazasini qurshab oldilar va hududdagi afgʻon mahalliy politsiya kuchlari bir necha frontda chekinishga majbur boʻldilar[16]. Hujumlarga javoban Afg‘oniston hukumati mintaqaga bir necha ming armiya askarini jo‘natdi va prezident Muhammad Ashraf G‘ani harbiy amaldorlar bilan favqulodda yig‘ilish o‘tkazdi[16]. Qoʻshma Shtatlar qiruvchi samolyotlari Tolibonga qarata oʻt ochmagan boʻlsa-da, qatʼiy qoʻllab-quvvatlash missiyasi vakolati ostida hududda joylashtirilgan[17].

Barqaror kurash

tahrir

Dastlabki hujumdan natijasida bir hafta davom etgan qarama-qarshilikdan so‘ng, hukumat qo‘shinlari 2015-yilning 7-may kuni Gul Tepa tumanidagi Qunduz janubida to‘plangan Tolibon jangarilariga qarshi hujum boshladi[18]. May oyining oxiriga kelib, hududga 3000 ga yaqin afgʻon qoʻshinlari yetib kelgan va urushga tayyorlangan. Tolibonning soni 2000 nafar jangari, jumladan, Iroq va Shom Islomiy Davlati (IShID) va Oʻzbekiston Islomiy Harakati jangarilari iborat boʻlgan[19]. Hukumat qoʻshinlarining kuchayishi Tolibon jangarilarini taxminan 15 km chekinishga majbur qildi[19].

Iyun oyida Tolibon qarshi hujum uchun Qunduzdan bir necha mil uzoqlikda joylashgan Chor Dara tumaniga isyonchi jangchilarni olib keldi[20]. 21-iyun kuni Tolibon vakili tumanni toʻliq nazoratga olgani va mahalliy politsiya xodimlarini qoʻlga olganini aytdi[20]. Qunduz tumani politsiyasi vakili bu daʼvoni rad etib, tumanda haqiqatan ham janglar boʻlgan boʻlsa-da, Tolibon uning yarmiga yaqinini nazorat qilgan va hech qanday politsiyachini qoʻlga ololmaganini aytdi[20]. Iyul oyi davomida Tolibon gʻalaba qozonishda davom etib, Qunduz tashqarisidagi va janubi-sharqdagi Xonobod tumanidagi shaharlarni egallab oldi[21]. Hukumat bilan ittifoqdosh boʻlgan mahalliy militsiya qoʻmondoni soʻzlariga koʻra, afgʻon hukumati qoʻshimcha kuch va taʼminot joʻnata olmagani uchun 2000 ga yaqin mahalliy militsiya aʼzolari va hukumat qoʻshinlari chekinishga majbur boʻlgan. Shuningdek, ularga yordam berish uchun ISAF havo kuchi ham ishlatilmagan[21].

Qoʻlga olish

tahrir

2015-yilning 28-sentabr kuni ertalab Tolibon kuchlarining uch yo‘nalishdan tezkor yurishi Qunduz shahridagi hukumat qo‘shinlarini ko‘chirdi, ular bir necha soatdan so‘ng shahar chekkasidagi aeroportga chekinishdi va Tolibon shaharni to‘liq nazorat qildiManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Hukumat xavfsizlik mulozimi bergan xabarga koʻra, Tolibon sonidan hukumat askarlari ancha koʻp boʻlgan, 7000 ga yaqin hukumat askarlari va ittifoqchi militsiya aʼzolariga qarshi atigi 500 nafar jangari kurashganManba xatosi: The opening <ref> tag is malformed or has a bad name. Biroq qunduzlik mahalliy siyosatchilar hukumat o‘z jangchilariga rahbarlik va yordam ko‘rsata olmaganini aytishdi[22].

29-sentabr kuni afg‘on kuchlari aeroportdan shahar tomon qarshi hujumga o‘tishdi, bu yurish Amerika havo hujumlari[23] va AQSh armiyasi maxsus kuchlari xodimlari tomonidan qo‘llab-quvvatlandi[24]. Biroq kun oxiriga kelib hukumat kuchlari oldinga siljiy olmadi, chunki Tolibon ularni majburan qaytarib, aeroportni qurshab oldi[23]. Hukumat, shuningdek, havo va quruqlik orqali qoʻshimcha qoʻshinlarni joʻnatdi, ammo yoʻl boʻylab harakatlanadigan qoʻshimcha kuchlar Tolibon pistirmalari tufayli kechiktirildi[23].

Shu yilning 30-sentabrga kelib, jangga toliblarga qarshi jangarilar boshchiligidagi askarlar ham qoʻshilayotgani daʼvo qilingan edi.

Hukumatning qarshi hujumi

tahrir

Afgʻoniston va Amerika quruqlik kuchlari 30-sentabr kuni kechki payt aeroportdan to Qunduzgacha quruqlikdagi hujumni boshlagan va 1-oktabr kuni tong saharda bir qancha politsiya ob’ektlari va shahar qamoqxonasini Tolibondan tortib olgan edi[24]. Kechqurun afgʻon qoʻshinlari shaharga yetib kelishdi[24]. Afgʻon kuchlari ham Imom Sohibni qaytarib olganini daʼvo qilishdi, biroq keyinroq Imom Sohib tumani Tolibon nazorati ostidaligi ma‘lum bo‘ldi[25]. Afg‘oniston mudofaa vazirligiga ma‘lumotiga ko‘ra, bir kunlik hujumda 150 ga yaqin Tolibon jangarisi o‘ldirilgani ma'lum qilindi[25].

4-oktabr kuni Tolibon jangarilari Qunduzning katta qismini qaytarib olganliklarini daʼvo qilishdi[26]. Ertasi kuni afgʻon qoʻshinlari qarshi hujumga oʻtdi, bu esa Tolibonni shaharning katta qismidan siqib chiqardi, jang boshlanganidan beri birinchi marta gubernator qarorgohi ustidan Afg'oniston davlat bayrogʻi koʻtarildi[27]. Politsiya vakilining soʻzlariga koʻra, Tolibon hali ham tahdid qilgan bir paytda, ularning asosiy jangovar safi yana buzilgan[27].

6-oktabr kuni Tolibon o‘z hujumlarini yana davom ettirib, Qunduzning katta qismini, jumladan markaziy Chovk maydonini va shaharning shimoliy qismini qo‘lga kiritdi[28].

13-oktabr kuni Tolibon jangarilari AQSh maxsus kuchlari va havo hujumlari tomonidan qoʻllab-quvvatlangan afgʻon askarlari bilan bir necha kun davom etgan shiddatli janglardan soʻng Qunduz hududidan chiqib ketishdi[29]. Tolibonga aloqador veb-saytda eʼlon qilingan bayonotga koʻra, bu chekinish davom etayotgan janglardagi qoʻshimcha qurbonlar va oʻq-dorilar xarajatlari bilan bogʻliq[29].

MSF kasalxonasi havo hujumi

tahrir

AQShning AC-130 samolyoti Chegara bilmas shifokorlar (MSF) tashkiloti shifoxonasiga zarba berdi, 3-oktabrda mahalliy vaqt bilan soat 02:08 dan 3:15 gacha davom etgan bombali hujumlarda 42 kishi halok boʻldi[30][15][31]. Hujum paytida travma markazi vayron boʻlgan, ichida 105 bemor va 80 tibbiyot xodimi boʻlgan[30]. MSF kasalxonaning joylashuvi haqida AQSh va Afgʻoniston rasmiylarini oldindan ogohlantirgan edi[32], biroq harbiy amaldorlarga hujum ostida ekanligi haqida xabar berganidan keyin portlash 30 daqiqadan koʻproq davom etdi[33].

2015-yil 7-oktabrda Barak Obama havo hujumi uchun uzr soʻradi[34]. MSF va Birlashgan Millatlar Tashkiloti hujumni mustaqil tergov qilishga chaqirdi[35].

Taʼsir

tahrir

Janglarning dastlabki haftalarida oʻn minglab odamlar oʻz uylarini tashlab ketishgan[18]. Bunga javoban Jahon oziq-ovqat dasturi may oyi boshida 500 ga yaqin oilaga yordam paketlarini yubordi[18]. May oyining oxiriga kelib, 100 000 ga yaqin odam boshqa joyga koʻchirildi, ammo baʼzilari toliblar shahardan toʻgʻri siqib chiqarilgani sababli qaytib kela boshladi[19].

30-sentabrga kelib, bir qator afg‘on parlamentarilari prezident Ashraf G‘ani va bosh direktor Abdulla Abdullaning isteʼfosini talab qila boshladilar. Bunga javoban G‘anining idorasi Qunduz shahri qanday tez qulaganini tekshirishni buyurganini aytdi[36].

Qurbonlar

tahrir

Sogʻliqni Sog‘liqni saqlash vazirligi vakilining so‘zlariga ko‘ra, 2015-yil 30-sentabr, chorshanba kungi janglarda kamida 30 kishi, asosan tinch aholi vakillari halok bo‘lgan. Uning aytishicha, Qunduzdagi kasalxonalarda 340 ga yaqin yarador davolangan[37]. 5-oktabrga kelib, hukumat qurbonlar soni 55 kishini tashkil qilgan  va 600 kishi yaralangan deb xabar berdi[38]. BMT hisobotiga ko‘ra, Tolibon hujumi ortidan kamida 848 nafar tinch aholi halok bo‘lgan yoki yaralangan[39].

Ichki ishlar

tahrir

Qunduzning qulashi ISAF missiyasi tugaganidan keyingi birinchi yilga to‘g‘ri keldi va bu afg‘on kuchlarining xalqaro yordamsiz Tolibon isyonchilariga qarshilik ko‘rsatish qobiliyatiga oid savollarni tug‘dirdi[40]. Noyabr oyida prezident G‘ani shaharni himoya qilishda o‘z burchlariga beparvolik qilgani uchun bir qancha xavfsizlik xodimlarini ishdan bo‘shatgan edi. Shuningdek, Qunduzdagi jabrdiydalarga moddiy yordam vaʼda qilingan[41].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Taliban emir seeks to reassure residents of Kunduz“. The Long War Journal. Qaraldi: 2015-yil 30-sentyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Afghan Forces Make Little Progress in Retaking Kunduz“. Bloomberg. Qaraldi: 2015-yil 30-sentyabr.
  3. ↑ „Taliban shadow governor for Kunduz denies reports of his death“. The Long War Journal. Qaraldi: 2015-yil 1-oktyabr.
  4. ↑ „Taliban Takeover In Kunduz Echoes Islamic State Rout Of Mosul“. NDTV (2015-yil 30-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 1-oktyabr.
  5. ↑ „Shaken by Taliban Victory in Kunduz, Afghans Flee Another Provincial Capital“. New York Times (2015-yil 30-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 1-oktyabr.
  6. ↑ „Taliban vow to march on Kabulafter winning fight for key city“ (2015-yil 30-sentyabr).
  7. ↑ „U.S. advisers fought alongside Afghans in retaking Kunduz from Taliban“. CBC (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 3-oktyabr.
  8. ↑ „Taliban Kunduz attack: Afghan forces claim control of city“. BBC (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 3-oktyabr.
  9. ↑ „AP Exclusive: Taliban Leader Says Afghan Insurgency Strong“. ABC News. Associated Press (2015-yil 2-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 3-oktyabr.
  10. ↑ „At least 848 Afghan civilian casualties in Kunduz: U.N.“. Reuters (2015-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 22-dekabr.
  11. ↑ „Taliban Fighters Capture Kunduz City as Afghan Forces Retreat“. The New York Times (2015-yil 28-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  12. ↑ „Afghan forces 'regain Kunduz control'“. BBC News (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 1-oktyabr.
  13. ↑ Rubin, Alissa J.. „Afghan Forces Rally in Kunduz, but Fight Is Far From Decided“. The New York Times (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 2-oktyabr.
  14. ↑ Médecins Sans Frontières (2015-yil 4-oktyabr). „Death toll rises“. Press-reliz.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Afghanistan: MSF Demands Explanations After Deadly Airstrikes Hit Hospital in Kunduz“. Doctors Without Borders (2015-yil 3-oktyabr). 2015-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 3-oktyabr.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 „Afghan Troops Rush to Kunduz Amid Taliban Assault“. The New York Times (2015-yil 28-aprel). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  17. ↑ „U.S. Jets Deploy as Afghan Forces Battle to Stop Taliban Advance“. Bloomberg (2015-yil 29-aprel). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „Afghanistan forces defend Kunduz from Taliban“. BBC News Online (2015-yil 7-may). Qaraldi: 2015-yil 28-sentyabr.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Afghan forces struggle as Taliban seeks northern stronghold“. Military Times (2015-yil 26-may). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 „Taliban and Afghan Government Dispute Status of Kunduz“. The New York Times (2015-yil 21-iyun). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Taliban Make Gains Across 3 Provinces in Afghanistan“. The New York Times (2015-yil 28-iyul). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  22. ↑ „Taliban Fighters Capture Kunduz City as Afghan Forces Retreat“. The New York Times (2015-yil 28-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 „Afghan Crisis Grows as Push to Retake Kunduz From Taliban Fails“. The New York Times (2015-yil 29-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 29-sentyabr.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 „U.S. Role in Afghanistan Turns to Combat Again, With a Tragic Error“. The New York Times (2016-yil 8-may). Qaraldi: 2016-yil 24-dekabr.
  25. ↑ 25,0 25,1 „Afghan troops seize parts of Kunduz from Taliban“. The Guardian (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 24-dekabr.
  26. ↑ Azimy. „Taliban claims to recapture large parts of Kunduz city“. aljazeera (2015-yil 4-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 4-oktyabr.
  27. ↑ 27,0 27,1 „Afghan Forces Report Progress in Kunduz as Taliban Press Other Fronts“. The New York Times (2015-yil 5-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 6-oktyabr.
  28. ↑ Nordland, Rod; Rahim, Najim. „Taliban Gain Advantage in Tug of War in Kunduz“. The New York Times (2015-yil 6-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 7-oktyabr.
  29. ↑ 29,0 29,1 „Taliban End Takeover of Kunduz After 15 Days“. The New York Times (2015-yil 13-oktyabr). Qaraldi: 2016-yil 3-fevral.
  30. ↑ 30,0 30,1 „MSF Afghanistan hospital airstrike death toll reaches 42“ (en). the Guardian (2015-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2022-yil 18-yanvar.
  31. ↑ MacAskill, Hamid Shalizi. „At least 16 killed at Afghan hospital after U.S. air strike“. Reuters (2015-yil 3-oktyabr). 2015-yil 10-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 30-iyun.
  32. ↑ „Kunduz bombing: US attacked MSF clinic 'in error'“ (en-GB). BBC News (2015-yil 25-noyabr). Qaraldi: 2022-yil 18-yanvar.
  33. ↑ „Airstrike on Afghan hospital that killed 19 people continued after US was informed: medical charity“. Australian Broadcasting Corporation (2015-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 3-oktyabr.
  34. ↑ Shear, Michael D.; Sengupta, Somini. „Obama Issues Rare Apology Over Bombing of Doctors Without Borders Hospital in Afghanistan“ (en-US). The New York Times (2015-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 18-yanvar.
  35. ↑ „Afghanistan: UN strongly condemns 'tragic, inexcusable' Kunduz hospital airstrike“ (en). UN News (2015-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2022-yil 18-yanvar.
  36. ↑ „Lawmakers demand president resigns as Afghan battle rages“. Reuters (2015-yil 30-sentyabr). 2016-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-iyul.
  37. ↑ Shalizi, Hamid. „Afghan forces push into Taliban-held Kunduz city amid fierce clashes“. Reuters (2015-yil 1-oktyabr). Qaraldi: 2015-yil 5-oktyabr.
  38. ↑ Shalizi, Hamid. „Residents say Afghan forces regain most of Kunduz“. SwissInfo. Reuters International (2015-yil 5-oktyabr). 2015-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 5-oktyabr.
  39. ↑ Mackenzie, James. „At least 848 Afghan civilian casualties in Kunduz: U.N.“. Reuters (2015-yil 12-dekabr). Qaraldi: 2015-yil 22-dekabr.
  40. ↑ „Why Kabul struggled to retake Kunduz | DW | 01.10.2015“.
  41. ↑ Reuters 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qunduz_jangi_(2015)&oldid=5224028" dan olindi