Vikipediya

STS-80

STS-80 – Kolumbiya kosmik bazasi tomonidan uchirilgan kosmik kema missiyasi hisoblanadi. Dastlab kemani uchirish 1996-yil 31-oktabrga rejalashtirilgan, ammo bir necha sabablarga koʻra 19-noyabrga kechiktirilgan[1]. Xuddi shu kabi, dastlab 5-dekabrga rejalashtirilgan qoʻnish yomon ob-havo tufayli ikki kunga kechiktirilgan va qoʻnish sanasi 7-dekabrga toʻgʻri kelgan[2].

STS-80
Operator NASA
COSPAR ID Andoza:Cospar Buni Vikimaʼlumotlarda tahrirlash
SATCAT no. Andoza:Wd
Orbits completed 279
Crew
Crew size 5
Members
End of mission
Landing site Kennedy, SLF Runway 33
Orbital parameters
Reference system Geocentric
Regime Low Earth
Perigee altitude 318 kilometr (198 mi)
Apogee altitude 375 kilometr (233 mi)
Inclination 28.45 degrees
Period 91.5 min

Chapdan: Rominger, Jernigan, Musgrave, Jones va Cockrell 

Bu 17 kun, 15 soat va 53 daqiqa davomida parvoz qilgan boʻlib, eng uzun missiya hisoblanadi[2].

Garchi missiya doirasida ikkita kosmik harakatlanish rejalashtirilgan boʻlsa-da, kema lyukidagi havo qulfi bilan bogʻliq muammolar kosmonavtlar Tom Jones va Tammy Jerniganning orbitadan chiqishiga toʻsqinlik qilgani uchun manyovrlarning ikkalasi ham bekor qilingan[3].

Ekipaj aʼzolari oʻrinlari

tahrir
Oʻrindiq [4] Ishga tushirish Qoʻnish



1-4 oʻrindiqlar parvoz kemasida joylashgan.



5–7 oʻrindiqlar palubaning oʻrtasida joylashgan.
1 Cockrell
2 Rominger
3 Musgrave Jernigan
4 Jones
5 Jernigan Musgrave †
6 Ishlatilmagan
7 Ishlatilmagan

Musgrave kosmik kemaning derazalari orqali suratga olish uchun qaytib kirish va qoʻnish davomida 1-oʻrindiqdagi Cockrellning orqasida, palubada turgan[4].

Missiyaning diqqatga sazovor jihatlari

tahrir
  • Missiya ikkita sunʼiy yoʻldoshni oʻz oʻrniga joylashtirgan va ular oʻz vazifalarini bajarganidan keyin muvaffaqiyatli tarzda tiklagan[1].
  • Orbital va olinadigan uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometri – Shuttle Pallet Satellite II (ORFEUS-SPAS II) parvozning birinchi kunida joylashtirilgan[5]. U parvozning oʻn oltinchi kunida qaytarib olingan[6].
  • Wake Shield Facility-3 parvozning 4-kunida joylashtirilgan va uch kundan keyin qaytarib olingan[1].
  • Missiya Space Shuttle tarixidagi eng uzoq muddatli missiya boʻlgan[7].
  • Ushbu missiyada Story Musgrave barcha beshta kosmik kemalarda – Challenger, Atlantis, Discovery, Endeavour va Kolumbiyada uchgan yagona odam boʻlgan[8].
  • Musgrave, shuningdek, kosmik parvozlar soni boʻyicha hamda koinotga chiqqan eng keksa odam sifatida rekord oʻrnatgan[1]. Oʻsha paytdan beri hech kim bu rekordlarni yangilay olmagan[9][10].
  • Dastlab, missiya uchun ikkita kosmik manyovr rejalashtirilgan, ammo astronavtlar Tom Jones va Tammy Jernigan havo blokining tashqi lyuki tiqilib qolganini aniqlashgandan soʻng ushbu missiya bekor qilingan[11].

Missiya yuki

tahrir
 
Yuk tashish konteyneri ishga tushirish uchun tayyorlanmoqda. Koʻrinishidan, WSF-3 (pastga tushirilmoqda) va ORFEUS-SPAS II (allaqachon oʻrnatilgan)

Kolumbiya missiyasi oʻzi bilan ikkita erkin sunʼiy yoʻldosh olib kelgan, ikkalasi ham fazoga takroran olib chiqilgan. Shuningdek, rejalashtirilgan ikkita kosmik yurishda sinovdan oʻtkaziladigan turli xil uskunalar asosiy yukning bir qismi boʻlgan. Ular Xalqaro kosmik stansiyaning qurilishiga tayyorgarlik koʻrish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan. Kemaning zaruriy yuklariga quyidagilar kiritilgan[1]:

  • Orbital hamda uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometrli sunʼiy yoʻldosh II (ORFEUS-SPAS II)
    • Ultrabinafsha (FUV) spektrografi
    • Ekstremal ultrabinafsha (EUV) spektrografi
    • Yulduzlararo oʻrtacha yutilish profili spektrografi (IMAPS)
    • Yuza effektlari taxminiy monitori (SESAM)
    • Loyihadan avvalgi ATV uchrashuvi (ARP)
    • ASTRO-SPAS (SEAS)dagi talabalar tajribasi
  • Wake Shield Facility (WSF-3)
  • NIH-R4
  • Kosmik tajriba moduli (SEM)
  • EVA parvoz rivojlanish sinovlari (EDTF-5)
    • Kran
    • Batareya orbitalini almashtirish bloki
    • Kabel konteyneri
    • Olib yurishga qulay ish platformasi
      • Olib yurishga qulay oyoqni nazorat qiluvchi ish stansiyasi (PFRWS)
      • Vaqtinchalik uskunani nazorat qilish uchun yordamchi vosita(TERA)
      • Oyoqda boshqariladigan koʻchma moslama
    • Tanaga mahkamlanuvchi zanjir (BRT)
    • Koʻp foydalaniladigan zanjir (MUT)
  • Eksperimental kapillyar nasosli suv aylanishini vizualizatsiya qilish apparati(VIEW-CPL)
  • Maxsus qutidagi biologik tadqiqotlar (BRIC)
  • Tijoriy materiallar bilan taʼminlash apparati texnologiyasi tajribalari (CCM-A) (sobiq STL/NIH-C-6)
    • Tijoriy MDA ITA tajribasi (CMIX-5)

Ilmiy loyihalar

tahrir
 
ORFEUS SPAS ishga tushirishga tayyor holati

Kolumbiya kosmik kemasi orbitaga ikkita sunʼiy yoʻldoshni olib chiqqan. Ular maʼlum muddatga qoʻyib yuborilgandan soʻng qayta tutib olingan. Birinchisi Orbital va ikkinchisi Ultrabinafsha Spektrometrli Palleta Sunʼiy Yoʻldoshi II (ORFEUS-SPAS II) deb nomlangan. Sunʼiy yoʻldoshning asosiy tarkibiy qismi boʻlgan ORFEUS teleskopi uzoq va oʻtkir ultrabinafsha nurlanishdan muhofaza sifatida ikkita spektrografga ega boʻlgan.

Yana bir spektrograf, yulduzlararo muhitning yutilish jarayoni spektrografi ham sunʼiy yoʻldosh bortida boʻlgan. Astronomiyaga umuman aloqador boʻlmagan bir qancha yuklardan sunʼiy yoʻldoshni yaxlit holatga keltirish uchun foydalanilgan. U Oydan, galaktikadan tashqarida to kvazargacha boʻlgan 150 ga yaqin astronomik jismlaridan 422 ta kuzatuv tahlillarini olib, oʻz parvozini hech qanday muammosiz amalga oshirgan. ORFEUS-SPAS II ning ikkinchi parvozi davomida yanada kuchliroq uskunalardan foydalanilgan, bu esa uning dastlabki parvozidan ikki baravar koʻp maʼlumotlarni taqdim etishiga sabab boʻlgan[1].

Bundan tashqari, Kolumbiyadan boʻlgan Wake-Shield Facility (WSF) ham joylashtirilgan, ushbu sunʼiy yoʻldosh esa uning ortida ultra vakuum yaratgan. Natijada bu ilgʻor elektronikadan foydalanish uchun yarimoʻtkazgichli yupqa plyonkalarni yaratishga imkon bergan. WSF uch kunlik parvozdan soʻng Kolumbiyaning robot qoʻli tomonidan qaytarib olinishidan oldin yettita film suratga olgan[1]. 12 fut diametrli (3,7 m) kema oʻzining uchinchi missiyasi jarayonida boʻlib, shu jumladan STS-60 bilan bogʻliq muammolar uning robot qoʻldan chiqib ketishiga toʻsqinlik qilgan. Wake Shield Xyuston universiteti qoshidagi Space Vacuum Epitaxy Center tomonidan sanoat sherigi Space Industries korporatsiyasi bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan va qurilgan[12].

Yana bir qoʻshimcha kosmik tajriba moduli (SEM) boʻlgan[12]. SEMga koinotga uchish uchun tanlangan talabalar tadqiqot loyihalari ham kiritilgan[13]. Bu dasturning birinchi parvozi sanalgan. Oʻtkazilgan tajribalar orasida orbitadagi oziq-ovqatda bakteriyalar oʻsishi, koinotdagi kristall oʻsishi va mikrogravitatsiyaning mayatnikka koʻrsatadigan taʼsiri tahlil qilingan[14].

NIH R4 Milliy sogʻliqni saqlash instituti va Oregon sogʻliqni saqlash fanlari universiteti uchun oʻtkazilgan tajriba boʻlgan[12]. U kosmik parvozning qon aylanishi va qon tomir torayishiga taʼsirini oʻrganish maqsadida ishlab chiqilgan[15]. Kanistrdagi biologik tadqiqotlar (BRIC) tortishish kuchining tamaki va pomidor nihollariga taʼsirini oʻrgangan. Eksperimental suv kapillyarli nasos halqasida vizualizatsiya tajribasi(VIEW-CPL) kosmik kemalarni issiqlik boshqarishida yangi gʻoyani sinab koʻrish uchun oʻtkazilgan[16]. Tijoriy MDA ITA tajribasi Axborot texnologiyalari assotsiatsiyasi homiyligidagi oʻrta maktab va oʻrta maktab oʻquvchilari tomonidan turli xil tajribalar taqdim etilgan[17].

Missiya atrofidagi voqealar

tahrir
 
Uchirish maydonchasiga joylashtirilgan Kolumbiya 39B
 
STS-80 ning ishga tushirilishi

1996-yil 17-yanvarda missiya uchun astronavtlar tanlangan[18]. Qattiq raketa kuchaytirgichlarini (SRB) toʻplash 1996-yil 9-sentyabrda boshlangan[19]. 18-sentabrda uchirish sanasi 31-oktabrdan 8-noyabrgacha ortga surilgan[20]. Zaruriy yuk joylanadigan yukxona eshiklari 25-sentabrda yopilgan[21]. Ertasi kuni tashqi yoqilgʻi baki transport vositalarini yigʻish binosi ichidagi SRB bilan birlashtirilgan[22].

Orbiterdagi ikkita oyna almashtirilganda keyingi rivojlanish kechiktirilgan; NASA yetti va sakkizta parvozdan keyin ular sinishga moyil boʻlishi mumkinligidan qoʻrqqan[23]. Kolumbiya 9-oktabr kuni yakuniy yigʻuv tayyorgarliklarini boshlash uchun VABga topshirilgan[24].

 
STS-80ning qoʻnish jarayoni

11-oktabr kuni Kolumbiya tashqi yoqilgʻi baki bilan birlashtirilgan va foydali yuk etkazib berilgan va oʻtkazilgan[25]. Pad 39B ga ishga tushishi 16-oktabr kuni sodir boʻlgan, undan keyin asosiy harakatlantiruvchi tizimning parvoz tayyorgarligi sinovlari oʻtkazilgan[26].

28-oktabr kuni parvoz tayyorgarligi koʻrib chiqilgandan soʻng, STS-79 da sodir boʻlgan eroziya tufayli qayta ishlab chiqilgan qattiq raketa dvigatelini (RSRM) qayta tahlil qilish uchun qoʻshimcha FRR soʻralgan; 29-da yoqilgʻi nasosi ishlamay qolgan va Kolumbiyaning yoqilgʻi quyish jarayonini kechiktirgan[27]. Eroziya muammosi 4-noyabrda bir haftalik kechikishga olib kelgan[28]. Ikki kun oldin Atlasni muvaffaqiyatli uchirish sharti bilan 15-noyabr ishga tushirish sanasi belgilangan[29]. Yomon ob-havo bashorati uchirishni yanada orqaga surib, 19-noyabr sanasiga toʻgʻri kelgan[30].

Qoʻnish paytida Jones videokameradan foydalanib, orbitaning orqasida uchib ketayotgan plazma naychasini yuqori derazalardan suratga olishni rejalashtirgan. U Musgravedan yozib olishda yordam berishni soʻragan, u orbitaning kirish interfeysiga yetib borgach, oʻrtasidagi oʻrindiqqa oʻtirishini kutgan. Buning oʻrniga, Musgrave qayta kirish va qoʻnish davomida qoʻmondon hisoblanmish cockrellning orqasidagi parvoz palubasida turishni maʼqul koʻrgan. Jonesning hisob-kitoblariga koʻra, 61 yoshli Musgrave uchun 18 kunlik vaznsizlikdan keyin besh-oʻn daqiqa davomida Yerning normal tortishish kuchi normalga nisbatan 1,7 baravar koʻp boʻlgan[31].

Uygʻotuvchi qoʻngʻiroqlar

tahrir

NASA astronavtlar uchun Gemini dasturi davomida musiqa chalish anʼanasini boshlangan, u birinchi marta Apollon 15 paytida parvoz ekipajini uygʻotish uchun ishlatilgan[32]. Har bir trek maxsus tanlangan, koʻpincha ularning oilalari tomonidan va odatda ekipajning alohida aʼzosi uchun alohida maʼnoga ega qoʻshiq tanlangan[32][33].

Parvoz kuni Qoʻshiq Ijrochi/Bastakor
2-kun "I Can See For Miles" The Who
3-kun "Theme From Fireball XL5" Barry Gray
4-kun "Roll With the Changes" REO Speedwagon
5-kun "Reelinʼ and Rockinʼ" Chuck Berry
6-kun "Roll with It" Steve Winwood
7-kun "Good Times Roll" The Cars
8-kun "Red Rubber Ball" Cyrkle
9-kun "Aliceʼs Restaurant" Arlo Guthrie
10-kun "Some Guys Have All the Luck" Robert Palmer
11-kun "Changes" David Bowie
12-kun "Break on Through (To the Other Side)" The Doors
13-kun "Shooting Star" Bad Company
14-kun "Stay" Jackson Browne
15-kun "Return to Sender" Elvis Presley
16-kun "Should I Stay or Should I Go" The Clash
17-kun "Nobody Does It Better" Carly Simon
18-kun "Please Come Home for Christmas" Sawyer Brown

Manbalar

tahrir

Ushbu maqolada Milliy Aeronavtika va Kosmik Maʼmuriyat veb-saytlari yoki hujjatlaridan ommaviy foydalanish mumkin boʻlgan materiallar mavjud.

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „NASA – STS-80“. NASA. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-noyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „STS-80 Day 19 Highlights“. NASA (1996-yil 7-dekabr). 2009-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-noyabr.
  3. ↑ „NASA - STS-80 Mission Control Center Status Report #27“ (en). www.nasa.gov. 2022-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-noyabr.
  4. ↑ 4,0 4,1 „STS-80“. Spacefacts. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-noyabr.
  5. ↑ „STS-80 Day 2 Highlights“. NASA (1996-yil 20-noyabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  6. ↑ „STS-80 Day 16 Highlights“. NASA (1996-yil 4-dekabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  7. ↑ „CNN Student News One-Sheet: Space Shuttle Facts“. CNN (2008-yil 11-mart). 2010-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  8. ↑ „Story Musgrave 6-time Space Shuttle Astronaut simulates Space Flight | Hubble Space Telescope | Space Exploration“. Space Story. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  9. ↑ „STS-124 Shuttle Report | Current Space Demographic Data“. Spaceflight Now. 2011-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  10. ↑ „Retired astronaut slams Glenn space try“. lmtonline.com. 2008-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  11. ↑ NASA. „So Close Yet So Far: The Jammed Airlock Hatch of STS-80“. 2023-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 „STS-80“. NASA. 2014-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  13. ↑ „NASA – Space Experiment Module (SEM)“. NASA (2011-yil 8-noyabr). 2010-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  14. ↑ „SEM 1 on STS-80“. Musc.edu. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  15. ↑ „NIH.R4/STS-80“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  16. ↑ „KSC Fact Sheet "STS-80/Columbia – ORFEUS-SPAS-2/Wake Shield Facility-3"“. NASA. 2011-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  17. ↑ „ITA student program“. Itaspace.com. 2011-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  18. ↑ Jones, Thomas. Sky Walking. New York, NY: HarperCollins, 2006 — 159-bet. ISBN 0-06-085152-X. 
  19. ↑ „10 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  20. ↑ „18 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  21. ↑ „25 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  22. ↑ „26 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  23. ↑ „4 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  24. ↑ „10 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  25. ↑ „11 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  26. ↑ „16 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  27. ↑ „29 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  28. ↑ „4 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  29. ↑ „12 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  30. ↑ „14 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA (1996-yil 14-noyabr). 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  31. ↑ Lenehan, Anne E.. Story: The Way of Water. Soundscape Software Pty Ltd, 2004 — 267-bet. ISBN 9780975228609. 
  32. ↑ 32,0 32,1 Fries, Colin. „Chronology of Wakeup Calls“. NASA (2007-yil 25-iyun). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.
  33. ↑ Fries. „Chronology of Wakeup Calls (STS-80 listed)“. NASA (2015-yil 13-mart). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-noyabr.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=STS-80&oldid=5314353" dan olindi