Sato

Sato
Turi	Torli musiqa cholgʻulari
Oʻxshash asboblar
	Tanbur
Musiqachilar
	Maʼrufjon Toshpoʻlatov, Turgʻun Alimatov, Mahmudjon Tojiboyev, Toyir Qoʻziyev, Abror Zufarov

Sato (forscha: سه تار — „setor“ soʻzining buzilgan shakli) — qadimiy nay tanburning oʻzi^[1], yaʼni hozirgi tanburning kamon bilan chalinadigan turi^[2].

Tarixi

Sato oʻzbek, tojik, uygʻur, eron, afgʻon xalqlarida tarqalgan boʻlib, boshqa cholgʻular qatori bir necha asrlar oldin paydo boʻlgan degan taxminlar mavjud^{[manba kerak]}. Qutbiddin ash-Sheroziy (1236-1310) eronlik musiqa nazariyotchisi sifatida tanilgan boʻlib, u oʻz risolasida kamonchali tanbur-sato haqida ibratli mulohazalar bildirgan, hamda inson ovozini musiqa asboblari ichida eng yoqimlisi deb hisoblagan^{[manba kerak]}.

Tuzilishi

Sato torli musiqa cholgʻulari guruhida kiradi. Tashqi koʻrinishidan esa tanburga oʻxshaydi. Uning kosasi tut, oʻrik, yongʻoq kabi daraxtlarning yogʻochidan oʻyilib yasaladi va umumiy uzunligi 110-120 sm boʻladi. Kosasi tanburga nisbatan kattaroq va yupqaroq, qopqogʻi kengroq boʻladi. Satoda 4 ta asosiy (metall-latun) tor va 4 ta aks-sado beruvchi tori boʻladi. Oʻrtadagisi ikki yonidagilarga nisbatan kvarta, kvinta, baʼzida sekunda oraligʻida sozlanadi. Ulardan tashqari, yon quloqlarga tortiladigan aks sado beruvchi 11 tagacha yordamchi torlari mavjud^[3]. Satoda, odatda, kuychan, ohangdor asarlar turli nolish va qochirimlar bilan boyitilib ijro qilinadi^[4].

Ijro etilishi

Satoning pardalari baland, torlari esa boʻsh taqilganligi sababli unda glissando va vibrato kabi melizmlarni ijro qulay hisoblanadi^[3].

Ayrim sozandalar tanburni ham sato sifatida kamon bilan yoki, aksincha, satoni tanbur sifatida noxun bilan chalishadi. U hozir turli oʻzbek cholgʻu ansambllarida hamda yakkaxon cholgʻu sifatida keng qoʻllanadi^[5]^[4].

Ijrochilari

Sato ijrochilaridan Maʼrufjon Toshpoʻlatov, Turgʻun Alimatovlar kabi mohir sozandalari oʻtgan. Hozirgi kunda Mahmudjon Tojiboyev, Toyir Qoʻziyev, Abror Zufarov kabi sozandalar mavjud^[1].

Tasvirlari

Xarrak — kosasi ustida joylashadi.
Dasta qismidagi pardalar va torlari.
Kosa qismi
Torlarining bogʻlanishi
Umumiy koʻrinishi (maxsus quti ichida)

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 Saibjon Begmatov; Matrasul Matyoqubov. Oʻzbek anʼanaviy cholgʻulari, (Madaniyat, sanʼat akademik litsey va kollejlari uchun oʻquv qoʻllanma), Toshkent: "Yangi nashr" nashriyoti, 2008 — 72-bet. ISBN 978-9943-330-13-9.
↑ O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964-bet. ISBN 978-9943-8834-4-4.
↑ ^3,0 ^3,1 Azatgul Tashmatova. Musiqiy cholgʻular muzeyi katalogi, Maʼmura Sodiqova, Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi "Fan" nashriyoti — 88-bet.
↑ ^4,0 ^4,1 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
↑ Ibrohimov Oqilxon Akbarovich. Maqom asoslari, (Oʻquv qoʻllanma), Toshkent, 2018 — 159-bet.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[:0-1] 1,0 ^1,1 Saibjon Begmatov; Matrasul Matyoqubov. Oʻzbek anʼanaviy cholgʻulari, (Madaniyat, sanʼat akademik litsey va kollejlari uchun oʻquv qoʻllanma), Toshkent: "Yangi nashr" nashriyoti, 2008 — 72-bet. ISBN 978-9943-330-13-9.

[2] O‘zbek tilining izohli lug‘ati. Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 2023 — 964-bet. ISBN 978-9943-8834-4-4.

[:1-3] 3,0 ^3,1 Azatgul Tashmatova. Musiqiy cholgʻular muzeyi katalogi, Maʼmura Sodiqova, Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi "Fan" nashriyoti — 88-bet.

[:2-4] 4,0 ^4,1 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[5] Ibrohimov Oqilxon Akbarovich. Maqom asoslari, (Oʻquv qoʻllanma), Toshkent, 2018 — 159-bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]