Sehrli uzuk

Sehrli uzuk — afsonaviy, folklor yoki xayoliy zargarlik buyumlari, odatda, gʻayritabiiy xususiyatlarga yoki kuchlarga ega deb qabul qilib kelinadi. Bu xayoliy va sehrli ertaklarda tez-tez uchraydi. Sehrli uzuklar bilan bogʻliq personajlar koʻplab mamlakatning xalq ogʻzaki ijodida uchraydi. Baʼzi sehrli uzuklar oʻzida turli xususiyatlarni: egasiga turfa xil qobiliyatlarni, shu jumladan koʻrinmaslik va oʻlmaslik kabi gʻayrioddiy imkoniyatlarni beradi. Boshqa bir uzuk esa abadiy sevgi, baxt kabi hislarni inʼom etadi. Baʼzi ertak va xalq ogʻzaki ijodlarida esa sehrli uzuklardan laʼnatlangan qurol sifatida qaraladi. Xususan, noyob afsonaviy uzukka Sigurd tomonidan yaratilgan „Ajdaho xazinasidan tiklangan fafnir Norse“ mifologiyasida yoki xayoliy uzukning oʻziga xos xususiyatlariga esa „Uzuklar hukmdori“ afsonasida duch kelamiz. Biroq, koʻpincha ular yaxshilik uchun sarf etiladigan kuch-qudrat sifatida ishlatilish ehtimoli yuqori, chunki u neytral buyum. Uzukdan qay yoʻsinda foydalanish esa uning egasiga bevosita bogʻliq.

Hobbit va Uzuklar Rabbisidan xayoliy „bitta uzuk“. Ushbu asarlarda uzuk egasini koʻrinmas qiladi.

Barmoq halqasi — uzuklar, sehrli buyum sifatida foydalanish uchun eng qulay tanlovdir: u bezakli, oʻziga xos va koʻpincha noyob, odatda taqiladigan buyum, koʻpincha tasavvufiy xususiyatlar (dumaloq) shaklga ega, sehrlangan tosh qadalgan boʻlishi mumkin va uzuk odatda barmoqqa taqiladi, biron bir maqsad uchun uni osongina taqdim etish mumkin boʻladi.

Tarixi

Haykal Scheveningen, Niderlandiya „Baliqchi va uning rafiqasi“

Sehrli uzuklar mavjud boʻlgan dastlabki hikoyalar klassik antik davrda paydo boʻlgan. Aflotun, ikkinchi Respublika kitobida, Gyges uzugi (egasi uni taqqanda koʻrinmaslikni beradigan uzuk) haqida hikoya qiladi. Uni gʻordan topgan choʻpon Gyges oʻz kuchidan malikani yoʻldan ozdirish, qirolni oʻldirish va uning oʻrnini egallash uchun foydalangan. Ammo Lidiya qiroli boʻlgan Gygesning oldingi qaydnomalarida sehrli uzuk haqida hech narsa aytilmagan. Sehrli kuchlar odatda uzuklarga tegishli emas, qadimgi yunon afsonasi, garchi boshqa koʻplab sehrli narsalar, xususan Persey afsonasi roʻyxati keltiriladi.

Jozep (8.2) Vespasian huzurida jinlarni quvib chiqarish uchun sehrli uzuk ishlatgan Eleazarning bitta latifasini takrorlaydi.

J. G. Frazer, sehr va xurofotni oʻrganishda Oltin bog', uzuklar „ibtidoiy aql“ da ruhning tanani tark etishiga yoʻl qoʻymaslik va jinlarning butun tanaga kirib kelishiga yoʻl qoʻymaslik uchun vositalar sifatida xizmat qilishi mumkinligi haqida taxmin qildi. Shunga qaramay, sehrli uzuk ruhning ketishini oldini olish orqali oʻlmaslikni berishi va egasiga qarshi qaratilgan har qanday zararli sehrning kirib kelishiga toʻsqinlik qilishi mumkin. Ruhning chiqishiga qarshilik qiluvchi bu sehrli xususiyatlar Odamlarga uzuk taqishni taqiqlagan qadimgi grek tamoyillarida qadimgi faylasuf va afsonachi Pifagor tomonidan tushuntirilishi mumkin.