Sergiy ota

Sergiy ota — Lev Nikolayevich Tolstoy tomonidan 1890—1898-yillar oraligʻida yozilgan hamda 1911-yilda nashr etilgan qissa.

Sergiy ota
Отец Сергий
Asosiy maʼlumotlar
Janr	qissa
Muallif	Lev Tolstoy
Orginal tili	ruscha
Yozilgan sana	1898-yil
Sergiy ota

Yaratilish tarixi

Ushbu qissani yaratish gʻoyasi Tolstoyda 1889—1890-yillarda paydo boʻlgan. Asar Mariya Pavlovna Chexovaning shaxsiyati bilan bogʻliq.

1898-yil 12-iyun kuni Lev Nikolayevich oʻz kundaligida shunday deb yozadi:

Bugun men kutilmaganda „Sergiy ota“ni yakunlash arafasiga yetib keldim.

1900-yil oktyabr oyida Lev Nikolayevich Maksim Gorkiy bilan uchrashganida, unga hikoyaning mazmunini aytib bergan. Gorkiy uni shunday eslagan:

…bayonning go‘zalligi, soddaligi va g‘oyasidan hayratda qolgan holda hikoyani tingladim.

Syujet tavsifi

1840-yillar. Sankt-Peterburg jamiyatida hammani hayratda qoldiradigan voqea sodir boʻladi. Mavqeyi oshib borayotgan knyaz Stepan Kasatskiy grafinya Korotkova bilan nikoh toʻyi arafasida kutilmaganda nikohni toʻxtatadi. Isteʼfoga chiqib oʻz mulkini singlisiga beradi va monastirga joʻnab ketadi. Ammo knyazning oʻzi va magʻrur singlisi uchun bu ajablanarli holat emas edi.

Otasining oʻlimidan soʻng, Kasatskiy Pajeskiy korpusga (Rossiya imperiyasidagi elit harbiy oʻquv yurti) yuborilgan. Bola ajoyib qobiliyatlari, magʻrurligi va oʻzini sevishi bilan boshqalardan ajralib turardi. Lekin uning jizzakiligi bir necha marotaba faoliyatini barbod boʻlish arafasigacha olib kelgan. Korpusdagi xizmatini tugatganidan soʻng Kasatskiy gvardiyaga yuborilgan. Hurmattalabligi uni oʻz ustida qattiq ishlashga majbur qilgan. Masalan, fransuz tilidagi nutqida nuqsonlarni payqab, tilni oʻz ona tilidek oʻzlashtirib olgan. Umumiy bilimlarini oshirib, namunali ofitser, zoʻr raqqos va shaxmatchi boʻlib yetishgan. Kasatskiy yuqori jamiyatga qoʻshilish maqsadida oʻsha jamiyatdan boʻlgan grafinya Mariya Korotkovaga uylanishga qaror qiladi. Avvaliga ayol unga sovuq munosabatda boʻladi, keyinchalik esa uning gʻamxoʻrliklarini qabul qiladi. Ularning oʻrtasida muhabbat paydo boʻla boshlaydi va toʻy boʻlishi kutiladi. Kasatskiy Korotkova imperatorning sevgilisi boʻlganligini bilmasdi. Ayol buni tan olgach, Kasatskiy bunday haqorat va rejalarining barbod boʻlishiga chiday olmaydi. Bolalikdan shakllangan xristianlik eʼtiqodi bunga yoʻl qoʻymaydi. Shu sababli monastirga ketishga qaror qiladi.

Yolgʻizlikning oltinchi yilida, Maslenitsa bayramida qoʻshni shahardan kelgan bir guruh sayyohlar hujra yaqinidan oʻtadi. Ajrashgan xonimlardan biri Makovkina Sergiyni yoʻldan urishga qaror qiladi. Bu vasvasaga bazoʻr dosh bergan Sergiy bolta bilan barmogʻini kesib tashlaydi.

Namoyish etilishi

1918-yilda Yakov Protazanov qissa asosida ovozsiz badiiy film yaratgan. Sergiy ota rolini Ivan Mozzuxin ijro etgan.

1945-yilda Sergiy ota fransuz filmi suratga olinib, filmga Lucien Ganier-Raymond rejissyorlik qilgan. Sergiy ota rolini Jacques Dumesnil ijro etgan.

1978-yilda hikoya qayta suratga olingan. Rejissyorlikka Igor Talankin chaqirilgan. Sergiyning otasini Sergey Bondarchuk ijro etgan.

1990-yilda I svet vo tme svetit (Italiya – Fransiya – Germaniya) nomli hikoya ekranlashtirilgan.

2013-yilda hikoya asosida rossiyalik rejissyor Sharofat Arabova tomonidan „Serge“ nomli qisqa metrajli film suratga olingan.

Baholash

Qissa pravoslav cherkov doirasida turlicha baholangan. Sergiy otaning maʼnaviy inqirozi koʻplab oʻquvchilar uchun tushunish qiyin boʻlgan masalaga aylangan. Bunga asoslanib, bir tomon Lev Nikolaevich oqsoqollarni obroʻsizlantirish maqsadida „anti-hayot“ yaratganini daʼvo qilsa, ikkinchi taraf Tolstoyning hikoyasi Vizantiya-Rossiya hagiografik anʼanalariga mos kelishini taʼkidlagan .

Ammo shuni taʼkidlash kerakki, Tolstoyning diniy qarashlaridan farqli oʻlaroq, rus pravoslav cherkovi hech qachon uning badiiy asarlariga rasmiy baho bermagan. Shu sababdan ham baʼzi pravoslav mualliflari tomonidan bildirilgan fikrlarning hech biri butun cherkovning fikrini ifoda eta olmaygan.