Shahriyor Mirzo
Salafuddin Muhammad Shahriyor (forscha: شهریار میرزا; 1605-yil 6-yanvar – 1628-yil 2-yanvar), Shahriyor Mirzo ismi bilan mashhur, Boburiy imperator Jahongirning beshinchi va kenja oʻgʻli. Jahongir vafotidan soʻng Shahriyor imperator boʻlishga urinib koʻradi. Taʼsiri kuchli va qudratli oʻgay onasi, qaynonasi Nur Jahon qoʻllab-quvvatlaydi. Shahriyor 1627-yil 7-noyabrdan – 1628-yil 19-yanvargacha Lahorda joylashgan hokimiyatni amalga oshirgan boʻlsa-da, taxtga oʻtirgandan soʻng Shoh Jahon ismi bilan mashhur boʻlgan akasi Xurramning buyrugʻi bilan oʻldirilgan.
| Sulton Shahriyor Mirzo | |
|---|---|
forscha: شهریار میرزا | |
 | |
 | |
|
Mansab davri 28-oktyabr 1627-yil – 23-yanvar 1628-yil | |
| Oʻtmishdoshi | Jahongir |
| Vorisi | Shoh Jahon |
| Shaxsiy maʼlumotlari | |
| Tavalludi |
16-yanvar 1605-yil Agra |
| Vafoti |
23-yanvar 1628-yil (23 yoshda) Lohur |
| Turmush oʻrtogʻi | Mehrunniso begim (Bonu begim) |
| Onasi | Jagat Gosain |
| Otasi | Jahongir |
| Dini | islom |
| Dafn etilgan joyi | Lohur |
| Mansubligi | Temuriylar |
Yoshligi
tahrirShahriyor 1605-yilda bobosi imperator Akbar vafotidan bir necha oy oldin tugʻilgan. Onasi kanizak Jagat Gosain boʻlgan[1].
Jahongir hukmronligining 16-yilida Shahriyor oʻgay onasi Nur Jahonning qizi Mehrinniso Begimga uylanadi va xotini birinchi nikohida Sher Afgʻonga turmushga chiqqan. Shahriyor va Mehrinnisoning Arzani Begim ismli qizi boʻlgan[2][3].
Nur Jahonning iltimosiga koʻra, Jahongir tomonidan unga Dholpur parganasi va qal’asi beriladi, ammo yana ushbu qalʼaga shahzoda Xurram ham daʼvogar boʻlgan. Shahriyor unga afgʻonlardan Daryoxonni rahbar etib tayinlagan. Bu esa Nur Jahon tomonidan tayinlangan Sharif ul-Mulk bilan toʻqnashuvga olib kelgan, u Shahriyor va Daryoxonning xizmatkori boʻlgan. Sharif ul-Mulk qisqa vaqt ichida voqea joyiga yetib kelib, qoʻrgʻonda boshqaruvni qoʻlga oladi[4].
1625-yil 13-oktabrda Jahongir Shahriyorni Thattaga hokim etib tayinlaydi. Sharif ul-Mulk shahzoda noibi sifatida boshqaruvni amalga oshirgan.
Hukmronligi (1627-1628)
tahrir1627-yil 28-oktabrda otasi Jahongir vafotidan soʻng Shahriyor Nur Jahon xohlaganidek, Boburiylar taxtiga oʻtirgan, lekin atigi uch oy taxtda boʻladi. Oʻsha paytda Lahorda boʻlganligi sababli, u darhol imperator xazinasini qoʻlga olgan hamda taxtni saqlab qolib, xazinai eski va yangi zodagonlar oʻrtasida 70 lakh rupiydan ortiq taqsimlab bergan. Imperator vafotidan soʻng, marhum shahzoda Doniyolning oʻgʻli Mirzo Boysungʻur Lahorga qochib, Shahriyorga qoʻshilgan.
Koʻp oʻtmay, Lahor yaqinida Shahriyor qoʻshinlari Osifxon (Mumtoz Mahalning otasi) bilan toʻqnashadi va bu payt Davar Baxsh Shoh Jahon foydasiga taxtni saqlab qolish uchun Agra yaqinida oʻzini imperator deb eʼlon qilgan. Shahriyor jangda magʻlub boʻlib, qal’aga qochib ketgan. Ertasi kuni ertalab Davar Baxshning oldiga keltirilgan, uni qamab va ikki-uch kundan keyin Osifxon tomonidan koʻzi koʻr qilingan. Shu bilan qisqa hukmronligi fojiali yakunlangan. Aytishlaricha, Shahriyor moxov kasalligiga chalingan hamda sochlari, qoshlari va kipriklari toʻkilib ketgan[5].
Shahriyor Mirzo shoir sifatida
Shahriyor ham barcha boburiy shahzodalari singari sheʼriyatdan saboq olgan va umrining oxirlarida koʻr boʻlib qolgach "Bi Gu Kur Shud didahi Aftob" nomli taʼsirli sheʼr yozgan[6].
Oʻlimi
tahrirHijriy 1037-yil (1628-yil) 2-jumodilavvalda Shoh Jahon Lahorda taxtga oʻtirgan. Hijriy 26-jumodilavvalda, milodiy 1628-yil 23-yanvarda Davarning buyrugʻi bilan, ukasi Garshasp, shahzoda Doniyolning oʻgʻillari Tahmuras va Hoshang Osifxon tomonidan oʻldirilgan[7][8].
Oʻlimidan soʻng
tahrirShahriyor vafotidan soʻng ukasi Shoh Jahon imperiyani to oʻgʻli Avrangzeb uy qamogʻiga tashlagunga qadar oʻttiz yil davomida boshqargan.
Osifxon Boburiylar davlatining bosh vaziri etib tayinlangan, Nur Jahonga yiliga ikki million rupiy nafaqa tayinlanib, qolgan kunlarini qizi Mehrinniso Begim bilan Lahordagi saroyida oʻtkazadi[9]. Nur Jahon 1645-yilda 68 yoshida vafot etadi[10].
Adabiyotlar
tahrir- Nur Jahan: Empress of Mughal India, Ellison Banks Findly, Oxford universiteti matbuoti, AQSh. 2000.ISBN 0-19-507488-2 .
Manbalar
tahrir- ↑ Sarkar, Kobita. Shah Jahan and His Paradise on Earth. Agra, India: K.P. Bagchi & Company, 2007 — 16–17-bet.
- ↑ The Grandees of the Empire – Jahángír’s children, Sultan Shahryar Ain-i-Akbari, by Abul Fazl, Volume I, Chpt. 30.
- ↑ Ali Q Ain-i-Akbari, by Abul Fazl, Volume I, chpt. 310, „'Alí Q.'s daughter, who, like her mother, had the name of Mihrunnisa, was later married to Prince Shahryar, Jahangir’s fifth son.“.
- ↑ Dholpur The Riyazu-s-Salatin (Gardens of the Sultans), a History of Bengal, by Ghulam Husain Salim ‘Zayadpuri’. 1787-8.
- ↑ Proceedings of the Asiatic Society of Bengal, By Asiatic Society of Bengal, Asiatic Society (Calcutta, India). Published 1868. p. 218.
- ↑ Dictionary of Indo-Persian Literature, by Nabi Hadi, page 554.
- ↑ Death of the Emperor (Jahangir) The History of India, as Told by Its Own Historians. The Muhammadan Period, Sir H. M. Elliot, London, 1867-1877, Vol 6.
- ↑ Shahryar Nur Jahan: Empress of Mughal India, by Ellison Banks Findly, Oxford University Press US, page 275-282, 284, „23 January…“.
- ↑ Noor Jahan (Wayback Machine saytida 2016-03-03 sanasida arxivlangan) University of Alberta.
- ↑ Shah Jahan britannica.com.