Vikipediya

Sistoni xalqi

Sistoniylar (tarixda „Sekzai“ deb ham ataladi).[1] Ular, asosan, Eronning janubi-sharqidagi va tarixan Afgʻonistonning janubi-gʻarbiy qismidagi Siston nomli mintaqada istiqomat qiluvchi eroniy [2][3] etnik guruhdir.[4] Ularning tili fors va Siston lahjasidir .[5]

Dini Shialik

Rolinson irq nuqtai nazaridan Hirotlik Jamshidiylar bilan bir qatorda Sistoniylarni oriy irqining sof namunasi deb biladi.[6][7]

Oʻtmishda Siston aholisi parfiya pahlaviy, oʻrta fors (sosoniy pahlaviy) kabi oʻrta fors lahjalarida soʻzlashgan boʻlsa, hozirda Sistoniy deb nomlanuvchi fors lahjasida soʻzlashadi.Sistaniylar skif qabilalaridan omon qolganlardir.[8] Skiflar milodiy 128 yilda vafot etgan ariylarning oxirgi guruhi edi. Eronga kirdilar [8][9] .

Ular Siston va Balujiston viloyatining markaziy va shimoliy qismlarida yashaydilar. Soʻnggi oʻn yilliklardan beri ular turli siyosiy va iqlimiy sabablarga koʻra Eronning boshqa mintaqalariga koʻchib ketishgan.[10]

Etimologiya

tahrir

Sistoniylar oʻz nomini Sekastandan („Sakalar oʻlkasi“) olgan. Saklar Eron platosiga koʻchib kelgan skif qabilasi edi. Mintaqaning qadimgi forscha nomi – saklar hukmronligidan oldin – Zaranka yoki Drangiana („suv mamlakati“) edi.

til

tahrir

Sistoni xalqi Fors tili lahjalaridan biri boʻlgan Sistoniy lahjasida soʻzlashadi.

Bir tomondan, bu sheva mavjud va oʻtmishdagi Xurosoniy shevasi va undan tashqari Mavra Al Nahriy va tojikning oʻlik shevalari bilan bugungi kunda eng leksik va grammatik qarindoshlikka ega.[11]

Lugʻatshunoslar Sistoniy shevasini tark qilingan toʻrtta fors shevalaridan biri sifatida tilga olganlar. Abu Rihon Beruniy „As-Saidna“ asarida eski Sistoniy tilidan baʼzi soʻzlarni keltirgan.[12] Sistoniyning koʻp soʻzlari ming yil avvalgidan koʻp oʻzgarmagan.[13] Garchi asl til, ehtimol Segazi, allaqachon yoʻq boʻlib ketgan va faqat uning shevasi qolgan.[14]

kiyim

tahrir

„Siston kiyimi“ Siston aholisining anʼanaviy va mahalliy kiyimi boʻlib, madaniyat, geografiya va oʻtmish va hozirgi tabiat bilan minglab yillar davomida birga yashashdan olingan.[15][16][17]

Erkaklar kiyimi

tahrir

Siston erkaklar kiyimi, asosan, qoʻlqop, bosh kiyim, koʻylak va shimlardan iborat.[18][19] Dastar mahalliy lahjada Langote deb ataladi, asosan oq rangga ega. Erkaklar koʻylagi uzun va tizzagacha. Ushbu koʻylaklar 3 ta pli, sari va yirtilgan modellarda qoʻllanadi. Odatda, koʻylakning shaklidan qatʼi nazar, shimlar ham tekis yoki plitkali boʻladi. Ipak kashtalari badavlat kishilarning kiyimlariga tikilgan.[20] Sistonning mahalliy lahjasida shimlar Temo yoki Tumon, koʻylak esa Paner, yorilgan turi esa Chel Treez deb ataladi, u yengning pastki qismidan pastga qarab kamida 34 ta yoriqdan iborat. Bundan tashqari, Sistoni erkaklar koʻylagi ustidan jilet kiyib yurishadi, uni Jalzgah deb atashadi.[21]

Ayollar kiyimi

tahrir

Sistani ayollar kiyimlari ham sodda va naqshli. Ayollar kiyimlari erkaklarnikiga oʻxshab uzun va keng. Sistonlik ayollar oʻzlarining anʼanaviy va kundalik kiyimlari bilan bir qatorda bayram va tantanalar uchun ham qandaydir kiyim-kechak tayyorlaydilar.[19] Sistonlik ayollarning kundalik kiyimlariga xos xususiyatlardan biri koʻylakning yoqasi va manjetlarida qoʻllanadigan, mahalliy shevada siah dozi deb ataladigan tikuvchilik turidir. Ushbu kiyim koʻylak va keng shimlardan iborat. Koʻylakning uzunligi tizzadan pastroq boʻlib, u beliga burilishli. Toʻrtburchak shakldagi roʻmol ham oʻrashadi. Tantanalar va quvnoq tadbirlar uchun kiyim-kechak, burmali shimlardan iborat, ikki tomonida ikkita tirqishli tizzagacha koʻylak.[22] Shuningdek, ular Temu deb ataladigan va tizzagacha boʻlgan plili yubka kiyishadi. Etekning kengligi 9 metrga etadi. Ushbu kiyimda ishlatiladigan tutqich uchta quloqdir. Bu libosning namunasi Xuroson ayollarining milliy liboslarida ham kuzatilgan. Shuningdek, ikki boʻyinli koʻylak, tojik koʻylagi, toʻr va chador Sistonlik ayollarning mahalliy kiyimlariga kiradi.[23][24][25]

Resurslar

tahrir

Andoza:Footer

  1. ↑ Barthold, Vasilii Vladimirovich. An Historical Geography of Iran (en). Princeton University Press, 2014-07-14 — 69-bet. ISBN 978-1-4008-5322-9. 
  2. ↑ A Study of the Sistani People's Culture in Iran // Afro Asian Journal of Anthropology and Social Policy. — 2013. — Т. 4, вып. 1. — ISSN 2229-4414. Архивировано 14 mart 2023 года.
  3. ↑ Mehri Mohebbi, Zahra Mohebbi. Demography of Race and Ethnicity in Iran(ingl.) // The International Handbook of the Demography of Race and Ethnicity / Rogelio Sáenz, David G. Embrick, Néstor P. Rodríguez. — Dordrecht: Springer Netherlands, 2015. — P. 353–366. — ISBN 978-90-481-8891-8. — DOI:10.1007/978-90-481-8891-8_18.
  4. ↑ India, Survey of. General Report (en), In these days the Sakas of Mushki, and the Sakazai, the chief section of the fast diminishing Sajadi clan, all claim to be Brahuis., 1893. 
  5. ↑ بهاری، محمدرضا.
  6. ↑ بارتلد، ویلهلم (۱۳۷۷). جغرافیایی تاریخی ایران. ترجمهٔ همایون صنعتی زاده. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. ص. ص۸۲.
  7. ↑ مشکور، محمدجواد (۱۳۷۱). جغرافیای جهان باستان. تهران: دنیای کتاب. ص. ص۶۵۱.
  8. ↑ 8,0 8,1 مشکور، محمدجواد، جغرافیای تاریخی ایران باستان، ص۶۴۹.
  9. ↑ عنایت الله، رضا، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، ص ۶۳.
  10. ↑ Behari, Mohammadreza. Practical Linguistics, Studying the Dialect of the People of Sistan. Zahedan, Publisher: Author, 1378, p. 12.
  11. ↑ افشار، ایرج، سیمای ایران، ص۳۰۲، بی تا، بی جا
  12. ↑ Farhang Moʻyn, 5-jild, „Sistoniy“ nomi ostida.
  13. ↑ Muhammadi Xamek, Javad, „Matikan Sistan“da „Sistani shevasi tarjimasida“ maqolasi, Sistoniy maqolalar toʻplami, Mashhad va Ajiron, 1378, 471-bet.
  14. ↑ Bahor, Muhammad Tagi, stilistika. 1-jild, Tehron, Amir Kabir, 1355, 29-bet.
  15. ↑ اصالت چندین هزار ساله لباس سیستانی، ایسنا
  16. ↑ لباس اصیل سیستانی، نشان تمدن و اصالت مردم سیستان، باشگاه خبرنگاران جوان
  17. ↑ سبک زندگی اقوام، جامه و لباس، شماره: ۱۹۹، ۱۴۰۰/۱۰/۰۶–۱۱:۱۱، نسخه چاپی
  18. ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند تابناک سیستان و بلوچستان
  19. ↑ 19,0 19,1 سیستانی، محمد اعظم، مردم‌شناسی سیستان، ص۷۰و۷۱
  20. ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند
  21. ↑ عمرانی‌نسب، اشرف السادات (۱۳۶۸). فرهنگ مردم ایران.
  22. ↑ Andoza:یادکرد وبAndoza:پیوند
  23. ↑ آشنایی با لباس زنان سیستان، همشهری آنلاین
  24. ↑ زهرا دولت یاری، پروین دولت یاری. هنرهای سنتی سیستان با استفاده از الیاف گیاهی و حیوانی.
  25. ↑ یعقوبی، حمیده. هنرهای دستی زنان؛ پوشاک زنان سیستانی. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sistoni_xalqi&oldid=5257493" dan olindi