Skeptic: Viewing the World with a Rational Eye
Skeptic: Viewing the World with a Rational Eye (oʻzbekcha: Skeptik. Dunyoga oqilona nigoh) – Michael Shermer tomonidan ilmiy-badiiy uslubda yozilgan asar. Kitob 2016-yil Henry Holt and Company nashriyotida ingliz tilida chop etilgan. Koʻplab talab va istaklarga binoan 2017-yilda rus tiliga tarjima qilingan.
| Asl nomi | inglizcha: Skeptic: Viewing the World with a Rational Eye |
|---|---|
| Muallif(lar) | Michael Shermer |
| Til | Ingliz tili |
| Janr(lar)i | Ilmiy-badiiy adabiyot |
| Nashr etilgan sanasi | 2016-yil |
| Nashriyot | Henry Holt and Company |
| ISBN | 978-1627791397 |
Kitob haqida
tahrirAmerikalik tarixchi, ilm-fan rivojiga hissa qoʻshuvchi shaxs, skeptiklar jamiyati asoschisi Michael Shermerning ushbu kitobi „Scientific American“ jurnalida chop etilgan boʻlib, tarkibi 75 ta ilmiy insholardan iborat[1].
Muallif oʻz insholarida Atlantida, Injil kodlari, Qor odam, ekstrasensor idrok, shuningdek bir nechta „Tabiblik“ amaliyotlarini va odamlar orasida mashhur boʻlgan boshqa soxta ilm-fan tushunchalarni rad etgan[2]. Undagi tushunchalarga qarshi munozarani faqatgina fan haqida chuqur tafakkur qilish orqali erishish mumkinligini isbotlagan. Bu mulohazalar ratsional aqlning ratsional olamga boʻlgan ishonchini ifodalaydi[3].
Muallif kitobida shunday qayd etadi:
„Erkinlik uchun toʻlanishi kerak boʻlgan baho: abadiy hushyorlik, soʻz erkinligi niqobi ostida vaqti-vaqti bilan bildiriladigan maʼnosiz suhbatlarga abadiy sabr-toqatdir... Erkin jamiyatda skeptiklar irratsionalizmning qoʻriqchilari – himoyachilaridir. Buzg'unchilik bu shunchaki absurtlikdan qochish hisoblanib bizga hayotiy zavq va fikrning adashishi mumkinligi haqida saboq beradi“.
Oʻzining kitobida Shermer matematik olim va skeptik inson Martin Gargnerni namuna sifatida koʻrsatgan. U, shuningdek, ilmiy-fantastik uslubda qalam tebratuvchi yozuvchi Ayzek Azimovdan iqtibos keltirgan: „Odamlar Yerni tekis deb oʻylashgand, ular adashishgan, odamlar Yerni sharsimon deb hisoblashganda, ular xato qilishgan. Ammo agar siz Yerni sharsimon deb hisoblash uni tekis deb hisoblash kabi xato deb oʻylasangiz, sizning nuqtai nazaringiz ikkala xatoni birlashtirgandan ham yomonoqdir“ (Shermer buni Asimov aksiomasi deb atagan).
Muallifning fikricha, ilmiy izlanishlar davrining eng muhim qilsmini buyuk mutafakkirlarning fikrlari egallaydi va ularni orzumand xayollardan himoyalash kerak deb hisoblaydi. Uning fikricha ommaviy axborot vositalari ilm-fanni chuqur tahlil qilolmaydi, oʻzlarining soxta, yuzaki yondashuvlari bilan turli mashhur telekoʻrsatuvlar fanga faqatgina zarar keltirimoqda[4].
Shu bilan bir qatorda yozuvchi ayrim muhokamaviy koʻrsatuvlarda Apollonning oyiga qoʻnishi soxtalashtirilgan degan daʼvo prodyuserlarining aybi emas, deydi. Shermerning aytishicha, bunday koʻrsatuvlarda ilm-fandagi yangiliklarni keng ommaga tushuntirishga urunishlar olimlar tomonidan jiddiy qabul qilinmaydi, aksincha, ular bu holatdan doim nafratlanishgan. Garchi bu harakatlar ularning professional obroʻsiga putur yetkazgan boʻlsa-da, Carl Sagan va Stephen Jay Gouldlar bunday olimlar sirasiga kirmaydi[3].
Muallif ikki olimni kitobining ilhom manbai sifatida koʻrsatgan, ilmiy izlanishlar mohiyati va natijalarini ommalashtirishga qaratilgan bir qator ishlari haqida oʻz insholarida yozgan. Kitob materialining uchdan bir qismini turli xil qalloblik, isrofgarchilik, aldanish va toʻgʻridan-toʻgʻri firibgarlikni fosh etish va ularga qarshi kurashishga bagʻishlagan.
Muallifning insonlarni gʻayritabiiy narsalarga ishonishiga sabab boʻluvchi faktorlar haqida yozgan insholari eʼtiborga loyiq. Ashaddiy skeptiklarni xafa qiladigan narsa kuchli, yaxshi oʻylangan va ilm-fanga asoslangan (mantiqsiz qarashlarga eʼtibor bermaydigan) va beparvo, irimchi insonlar oʻrtasida sof dixotomiya yaratish tendensiyasi ekanligini aytib oʻtgan.
Kitobning yakuniy qismida muallif insonning oʻz-oʻzini aldash qobiliyati cheksiz, eʼtiqodning taʼsiri esa chidab boʻlmas darajada, deya xulosa qilgan[3].
Manbalar
tahrir- ↑ Shermer Michael. „Skeptic: Viewing the World with a Rational Eye“. Library Journal. 2021-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ Szokan, Nancy. „A skeptical look at just about everything“. Washington Post (2016-yil 25-yanvar). 2016-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 „Review of Michael Shermer, "Skeptic: Viewing the World With a Rational Eye" | Inside Higher Ed“ (en). www.insidehighered.com. 2021-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.
- ↑ CASE. „Book Review: Skeptic: Viewing the world with a rational eye“ (en). CASE. 2021-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-dekabr.