Sport turlari

Qisqa qilib aytganda sport – bu muayyan muayyan musobaqa qoidalari va uning shartlari bilan tashkil etilgan va sport klublarda ayniqsa sport uyushmalarida tashkil etilgan har qanday individual sport turi.

Umumiy atama

Har bir sport oʻz navbatida individual sport intizomlariga boʻlinadi. Masalan: sport gimnastikasi uning intizomi sifatida polda mashq qilish, changʻi sportining intizomi – togʻ changʻisi va oq suv poygasi intizomi – juft kanoeda eshkak eshish^[1] .Germaniyada Germaniya Olimpiya sport konfederatsiyasi (DOSB) yangi sport turini qabul qilish qoidalariga mos kelishini va sport va tashkiliy talablarga javob berishini hal qiladi. Sport „alohida, sportni belgilovchi vosita faoliyati“ boʻlishi kerak. Bu " miya oʻyinlari, qoʻl sanʼatlari va modellar yaratish faoliyati, hayvonlarni oʻrgatish va inson harakatini jalb qilmasdan texnik qurilmalarni oʻzlashtirish „ bilan emas^[2].

Sport toifalari

Sportni maʼlum jihatlariga koʻra turli kategoriyalarga bolinadi. Ammo rasmiy tasniflar mavjud emas. Baʼzi tashkil etish variantlari:

tasnifi	sport
Tashkiliy shakl	Shaxsiy sport turlari, jamoaviy sport turlari
Sport jihozlari	Toʻp sporti, gimnastika, xokkey, velosport, rolikli sport, changʻi sporti, otishma
joy	Togʻ sporti, dala sporti, yopiq sport, havo sporti, maysazor sporti, plyaj sporti, suv sporti
mavsum	Yozgi sport turlari, qishki sport turlari
yoshi	Yoshlar sporti, maktab sporti, kattalar sporti
Amalga oshirish turi	Chidamlilik sportlari, qiziqarli sport turlari, kuch-quvvat sportlari, aniq sportlar, sport oʻyinlari, sprintlar, trend sportlari
Bahs turi	Jang sanʼati, poyga
mintaqa	(aslida) mahalliy sport turlari: yogʻoch otish, kamondan otish, kurash
Asosiy stress (turi)	Ruhiy sport, jismoniy sport, motor sporti, hayvonlar sporti (masalan, ot sporti va it sporti)
Maqsad va intensivlik	Ommabop sport turlari va raqobatbardosh sport turlari
Ishtirokchi	Havaskor sport, ishchilar sporti, kompaniya sporti, nogironlar sporti, yongʻin xavfsizligi sporti, universitet sporti , </br> Yoshlar sporti, harbiy sport, politsiya sporti, professional sport, kattalar sporti, ayollar sporti (masalan, rolikli derbi), </br> Erkaklar sporti (masalan, changʻida uchish)

Hech qanday tasnif sportning bir nechta toifalarda paydo boʻlish imkoniyatini istisno qila olmaydi: masalan, velopolo ham toʻp, ham velosport sport.

Sportni tizimlashtirish

Sportning psixomotor ahamiyatiga tayanib, Per Parlebas sport prakseologiyasi tizimini kash qildi, unda har bir sport turi (intizom) maksimal uchta koordinatada ifodalanadi. Parlebas sotsiologik va psixomotor yondashuvni qoʻllaydigan frantsuz sport oʻqituvchilarining uzoq anʼanalarining bir qismidir^[3] :

Individual (psikomotor koʻnikmalarga tayinlangan) yoki jamoaviy (sotsiomotor koʻnikmalarga tayinlangan);
Hamkor(lar)(=P) yoki raqib(lar)(=A)ning mavjudligi;
Atrof-muhit/oʻyin maydoni tufayli noaniqlik (=I).

Futbol endi PA sport turi (chunki futbol maydonlari standartlashtirilgan).

Umuman olganda,Sportni tobora koʻproq standartlashtirish tendentsiyasi mavjud boʻlib, u qarama-qarshi yoʻnalishda tabiat bilan muomala qilish orqali standartlashtirishga qarshi turuvchi tobora koʻproq yangi tendentsiyalarni yaratadi^[4]. 19-asrda sodir boʻlgan narsa hisoblanib, 19-asrda kross yugurish va yengil atletika deyarli teng boladi. Plastmassa izlar sababli mavsumiy iqlim farqlari deyarli sezilmaguncha, shlakli izlar yaxshilandi va yaxshilandi.

Mashhur sport fanlari

Sport intizomi yirik tadbirlarda namoyish etilsa, ommaviy axborot vositalarida eʼlon qilsa radio va televidenieda yuqori reytingga erishsa mashhur boladi.

Madaniyt rivojlanish sababli, sport fanlarining ommaviyligi gohi milliy tasiri juda kuchli. Faqat bir nechta sport turlari global ahamiyatga ega boʻlishi mumkin. Asosan, sport intizomini mashq qilish va tomosha qilish oʻrtasida farq qilish kerak, garchi sport bilan shugʻullanish va uning izdoshlari oʻrtasida shubhasiz bogʻliqlik mavjud.

Germaniya

Yana bir oʻlchov sport klubi azolaridir, ammo shuni hisobga olish kerakki, har bir aʼzo sportda faol qatnashmaydi va koʻplab aʼzo boʻlmaganlar tomoshabin sifatida ishlaydi.

sport	Sport klubi aʼzolari </br> millionda
futbol	7.0
Gimnastika bilan shugʻullaning	5.0
tennis	1.3
Otish klublari	1.3
Alp togʻlari klublari	1.1
yengil atletika	0,8
Gandbol	0,76
Ot sporti	0,6
golf	0,6
Suzish sporti	0,56

Dunyo boylab

Germaniya bilan farq shundaki, klub aʼzolari emas, balki tadbirlar va televideniedagi tomoshabinlar soni hisobga olinadi^[5].

sport	Tomoshabinlar </br> millionda
futbol	4000
Kriket	2500
Chim ustida xokkey	2000
tennis	1000
voleybol	900
Stol tennisi	875
beysbol	500
regbi	475
golf	450
Amerika futboli	400
basketbol	400

Futbol dunyodagi eng ommabop sport turi. Bir nechta boshqa fanlar singari, futbol ham dunyoning deyarli barcha qismlarida eng mashhur sport turlaridan biridir. Faqat Shimoliy Amerika, Avstraliya va Janubiy Osiyoda futbol subordinatsiya roliga tushirilgan. Butun dunyo boʻylab keng tarqalgan boshqa sport turlari – boshqa Olimpiya sport turlari, jumladan, Yengil atletika va suzish, boks va tennis, basketbol va voleybolning jamoaviy sport turlari.

Oxirgi oʻn yilliklarda Yevropaning sport bozorida futbolning oʻrni kotarilib bormoqda, bu hozirda barcha Yevropa mamlakatlarida kamida ikkinchi eng mashhur sport turi hisoblanadi. Bu hisobot berish va davlat tomonidan moliyalashtirishda ham oʻz aksini topadi. Muzli xokkey ancha orqada, undan keyin qoʻl toʻpi va basketbol .

Yevropada mintaqaviy tafovutlar mavjud boʻlib, ularning ayrimlari esa milliy davlatlar orqali oʻtadi. Xokkey Yevropaning katta qismlarida mashhur biroq janubda deyarli mashhur. Shimoliy Yevropa va Shimoliy Germaniyada qoʻl toʻpi, Yevropa janubida basketbol va suv polosi, Litvada esa basketbol, Gʻarbiy va janubi-gʻarbiy Yevropada velosport.Gollandiya va Italiyada beysbol, Gʻarbiy Yevropada regbi ittifoqi, Buyuk Britaniyada regbi ligasi va Fransiya, Alp mintaqasida va Shimoliy Yevropada changʻi sporti, Shveysariya, Chexiya va Skandinaviya davlatlarida florbol kabi sport turlari mashhur.

Yana bir oʻziga xos sport tizmiga ega davlat bu – Shimoliy Amerika .Asosiy eʼtibor AQSh sport turlari boʻyicha toʻplanishi mumkin boʻlgan toʻrtta jamoaviy sport turiga qaratilgan. Beysbol Amerikaning eng qadimgi milliy sport turi bolib, ammo 1970-yillarda Amerika futboliga eng ommabop sport unvonidan voz kechishga majbur boʻldi, undan keyin basketbol va xokkey, Basketbol ikkalasidan ham mashhurroq. Ularning ortida lakros, futbol va regbi kabi boshqa jamoaviy sport turlari juda mashhur.

Futbol bilan bir qatorda turadiga oʻyinlardan yana Regbi va kriketdir. Regbi ittifoqi, masalan, butun Okeaniya, Argentina, Yaponiya, Janubiy Afrika, shuningdek, Fransiya va Italiya kabi Hamdoʻstlikdan tashqarida. Kriket, masalan, Hindiston, Pokiston, Avstraliya va Janubiy Afrika mintaqasida. Bunday mashhurlikka qaramay, milliy olimpiya birlashmalari uzoq vaqt davomida ushbu sport turlarining Olimpiya oʻyinlariga aylanishini taʼminlay olmadilar. Biroq, bu endi regbida sodir boʻldi. Regbi ligasi faqat Hamdoʻstlik orqali Avstraliya va Yangi Zelandiyadan tashqarida asosiy sport turiga aylandi. Sportning tarqalishi Angliya-Amerika madaniy imperializmi bilan bogʻliq^[6].

Osiyo mamlakatlarida eng ommabop hisoblanadigan sport turi bu stol tennisi va badminton .Hozirgi kunda bu ikki sport turida jahon reytingida osiyoliklar turadi. Biroq, badminton ham, stol tennisi ham Germaniya va koʻpgina Yevropa mamlakatlarida faqat marginal sport turlari hisoblanadi. Daniya badminton sporti boʻyicha Yevropa istisnosini ifodalaydi. Koʻp yillar davomida daniyaliklar oʻzlarini doimiy ravishda dunyoning eng yaxshilari qatoriga qoʻyishga muvaffaq boʻlgan yagona evropaliklardan biri boʻlib kelishgan.

chegaralash

Sport va uning atamalari umumiy tilda tizimli ravishda farqlanmaydi..Ayrim holatlarda sportning turili sohalari, masalan: yoʻl velosipedi, trek velosport, togʻ velosipedi va badiiy velosport variantlari mustaqil sport turlari sifatida farqlanadi. Ayrim hollarda velosport sportining fanlari sifatida ham koʻriladi. Demak, individual izlanish yo trek velosporti intizomi yoki trek velosport intizomining kichik intizomi boʻladi.

Yana qarang

Sport turlari roʻyxati
Trening (sport)

Shaxsiy dalillar

↑ Eva Pokorná, Einführung in die Sportsprache, 2022, S. 1 ff.
↑ Zeit Online vom 12. November 2010, Was ist eine Sportart? Und was nicht?, abgerufen am 16. August 2021
↑ Pierre Parlebas, Sur la place du sport dans l'éducation: l’exemple de l’Agence Pour l’Education par Le Sport (APELS)
↑ Arnd Krüger/Roland Naul, Geturniert wart den Sumer vil…“ – Theorie und Praxis der traditionellen Formen aus Leichtathletik und Bewegungsspiel, in: Ulrich Becker (Hrsg.), Leichtathletik im Lebenslauf, Meyer & Meyer/Aachen, 1994, ISBN 3-89124-200-X, S. 3395–3400
↑ Statista, Geschätzte Anzahl der Sportfans weltweit nach Sportarten, April 2018
↑ Brian Stoddart, Sport, Cultural Imperialism, and Colonial Response in the British Empire, in: Comparative Studies in Society and History 30 (4), 1988, S. 649–673

[1] Eva Pokorná, Einführung in die Sportsprache, 2022, S. 1 ff.

[2] Zeit Online vom 12. November 2010, Was ist eine Sportart? Und was nicht?, abgerufen am 16. August 2021

[3] Pierre Parlebas, Sur la place du sport dans l'éducation: l’exemple de l’Agence Pour l’Education par Le Sport (APELS)

[4] Arnd Krüger/Roland Naul, Geturniert wart den Sumer vil…“ – Theorie und Praxis der traditionellen Formen aus Leichtathletik und Bewegungsspiel, in: Ulrich Becker (Hrsg.), Leichtathletik im Lebenslauf, Meyer & Meyer/Aachen, 1994, ISBN 3-89124-200-X, S. 3395–3400

[5] Statista, Geschätzte Anzahl der Sportfans weltweit nach Sportarten, April 2018

[6] Brian Stoddart, Sport, Cultural Imperialism, and Colonial Response in the British Empire, in: Comparative Studies in Society and History 30 (4), 1988, S. 649–673

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]