Vikipediya

The Kite Runner

„The Kite Runner“ — afgʻon-amerikalik yozuvchi Xolid Husayniyning birinchi romani[1]. 2003-yilda Riverhead Books tomonidan nashr etilgan bu asar Kobulning Vazir Akbar Xon tumanida yashovchi Amir ismli kichkina bola haqida hikoya qiladi. Hikoya Afgʻoniston monarxiyasining qulashi, Sovet istilosi, qochqinlarning Pokiston va Qoʻshma Shtatlarga koʻchib ketishi va Tolibon harakatining kuchayishigacha boʻlgan notinch voqealarni oʻzida aks ettiradi,

The Kite Runner
Muallif(lar) Khaled Hosseini
Muqova artist(lar)i Honi Werner
Mamlakat Amerika Qo'shma Shtatlari
Til inglizcha
Janr(lar)i
Nashr etilgan sanasi 2023-yil 29-may
Nashriyot Riverhead Books
Sahifalar soni 371
ISBN 1-57322-245-3
OCLC 51615359

Husayniy "The Kite Runner" ni ota-oʻgʻil oʻrtasidagi munosabatlar hikoyasi deb hisoblab, hikoyaning oilaviy jihatlariga koʻproq urgʻu berdi. U keyingi asarlarida ham ushbu jihatlardan foydalanishda davom etdi[2]. Romanda aybdorlik va najot mavzulari[3] koʻzga tashlanadi, bunda Amirning doʻsti Hasanga nisbatan qilingan jinsiy tajovuz aks ettirilgan. Ammo, Amir buning oldini ololmagan va bu ularning doʻstligiga yakun yasagan. Kitobning ikkinchi yarmida Amirning yigirma yil oʻtib Hasanning oʻgʻlini qutqarib, bu aybini oqlashga urinishlari haqida soʻz boradi.

Ushbu asar qogʻoz muqovada chop etilgandan soʻng, bestsellerga aylandi va kitob dokonlarida ommalashdi. U Nyu-York Taymsning eng koʻp sotilgan kitoblari roʻyxatida ikki yildan koʻproq vaqt davomida yoritib borildi[4]. Qoʻshma Shtatlarda yetti million nusxadan ortiq sotildi[5]. Asar haqida fikrlar ijobiy boʻldi, ammo syujetning ayrim qismlari Afgʻonistonda jiddiy bahslarga sabab boʻldi. Nashrdan keyin bir qator adaptatsiyalar yaratildi, shu jumladan 2007-yilda bir xil nomdagi film, bir nechta sahna koʻrinishlari va grafik romanlar yaratildi. Roman shuningdek, muallif tomonidan oʻqilgan koʻp diskli audiokitoblar ham ishlab chiqildi.

Tarkibi va nashri

tahrir
 
Xolid Husayni, 2007- yil

Xolid Husayniy "The Kite Runner" asarini nashr etishdan avval bir necha yil Kaliforniyaning Mauntin-Vyu shahridagi Kaiser kasalxonasida shifokor-internist sifatida yashab, faoliyat yuritgan[6][7]. 1999-yilda Husayniy xabarlar orqali Tolibon Afgʻonistonda varrak uchirish taqiqlaganidan[8] xabar topdi va bu cheklovni shafqatsizlik deb hisobladi[9]. Bu yangilik uning uchun „shaxsiy akkord boʻldi“, chunki u Afgʻonistonda yashab, sport bilan shugʻullangan edi. Bu uni Kobulda varrak uchirayotgan ikki bola haqida 25 sahifadan iborat qissa yozishga undagan[8]. Husayniy nusxalarini Esquire va The New Yorker nashrlariga topshirdi, ikki jurnal ham buni rad etishdi. 2001-yil mart oyida u oʻz garajida qoʻlyozmani qaytadan topdi va doʻstining taklifiga binoan uni yangi formatda kengaytira boshladi[8]. Husayniyning soʻzlariga koʻra, rivoyat u dastlab moʻljallanganidan „juda qorongʻi“ boʻlib qoldi[8]. Uning muharriri Sindi Shpigel unga „qoʻlyozmasining oxirgi uchdan bir qismini qayta ishlashga yordam berdi“, Sindi uni birinchi roman uchun nisbatan keng tarqalgan deb taʼriflaydi[9].

Husayniyning keyingi romanlarida boʻlgani kabi, The Kite Runner ham koʻp avlod davrini qamrab oladi, shuning uchun ota-onalar va ularning farzandlari oʻrtasidagi munosabatlarga koʻp eʼtibor qaratilgan[2]. Husayniy mavzuni yozish jarayonida qiziqishni uygʻotdi. Keyinroq syujet qismlarini suratini chizish orqali uning qismlarini oʻylab topishini maʼlum qildi[7]. Misol uchun, Amir va Hasanni aka-uka qilishga qaror qilmagan edi, toki uni „qoralama“ qilguniga qadar[7].

Romanning bosh qahramoni boʻlgan Amir kabi Husayniy ham Afgʻonistonda tugʻilgan va yoshligida mamlakatni tark etgan hamda 2003-yilgacha qaytib kelmagan[10]. Shunday qilib, u kitobning oʻziga bogʻliq avtobiografik jihatlari qanchalik koʻpligi haqida tez-tez soʻroqqa tutilgan. Bunga javoban u shunday deydi: „Bir qismini men oʻzim haqimda desam, odamlar norozi koʻrinadi. Baʼzilari juda aniq, lekin. . . Kitobxonlarni oʻylashga undash maqsadida men bir nechta narsalarni noaniq qoldirdim“.

Sovet istilosi paytida mamlakatni tark etib, tirik qolgan odamning aybini his qildi: „Afgʻoniston haqidagi hikoyalarni oʻqiganimda, mening munosabatim doimo aybdorlik hissi bilan boʻyalgan. Bolalikdagi koʻplab doʻstlarim juda qiyin vaqtlarni boshdan oʻtkazdilar. Ayrim amakivachchalarimiz vafot etishdi. Bir kishi Afgʻonistondan qochib qutilishga uringan vaqtida yoqilgʻi yuk mashinasida halok boʻldi (Husayniy “The Kite Runner" asarida oʻylab topgan voqea). U men bilan birga varrak uchirib katta boʻlgan bolalarning biri edi. Otasi otib tashlandi"[11]. Shunday qilib, Husayniy asar syujeti uydirma ekanligini taʼkidlaydi[8]. Keyinchalik, "Ming ajoyib quyosh" (oʻsha paytda "Titanik shahrida tush koʻrish " deb nomlangan) ikkinchi romanini yozayotganda, Husayniy asosiy qahramonlar ayollar ekanligidan xursand ekanligini taʼkidladi, chunki bu „avtobiografik" savollarga butunlay chek qoʻyishi kerak edi.

Riverhead Books nashri “The Kite Runner" kitobini 50 000 nusxada chop etishga buyurtma berdi[12]. Asar 2003-yil 29-mayda chiqarildi, qogʻozli nashri esa bir yildan soʻng chiqdi[13]. Husayniy kitobni ommaga targʻib qilish, chiqarilgan nusxalarini imzolash, turli tadbirlarda nutq soʻzlash va afgʻon maqsadlari uchun mablagʻ yigʻish uchun bir yil davomida tibbiyot bilan shugʻullanmadi. Dastlab, ingliz tilida nashr etilgan "The Kite Runner" asari keyinchalik 38 dan ziyod mamlakatlarda nashr qilish uchun 42 tilga tarjima qilingan[14]. 2013-yilda Riverhead 10 yillik nashrini yangi oltin hoshiyali muqova va Husaynining soʻzboshisi bilan ommaga taqdim etdi[15]. Oʻsha yili, 21-may kuni Xolid Husayniy „ Va togʻlar aks sado berdi“ deb nomlangan yana bir kitobini nashr etdi.

Syujet xulosasi

tahrir

1-qism

tahrir
 
Kobuldagi Vazir Akbar Xon mahallasi, I qism

Pashtunlik bola Amir va Amirni otasining xizmatkori Alining oʻgʻli hazora bolasi Hasan shu paytgacha tinch boʻlgan Kobul shahrida kunlarini varrak uchirish bilan oʻtkazishadi. Varraklar ikki oʻgʻil yashayotgan dahshatli haqiqatdan qochishning bir yoʻli edi. Hasan — Amir uchun muvaffaqiyatli „uchuvchi“; u varrak qayerga qoʻnishini koʻrmasdan bilardi. Ikkala oʻgʻil ham onasiz: Amirning onasi uni dunyoga keltirish paytida vafot etgan, Hasanning onasi Sanaubar esa uni va Alini tashlab ketgan edi. Amirning otasi, boy savdogar, Amir uni mehr bilan Baba deb ataydi, u ikkala bolani ham yaxshi koʻradi. U Amirning ranjigani uchun aynan Hasanni Amirga sotib olib berishni maqsad qilib qoʻyadi. U hatto Hasanning labini jarrohlik yoʻli bilan toʻgʻirlash uchun ham pul toʻlaydi. Boshqa tomondan, Baba koʻpincha Amirni zaif va jasoratsiz deb hisoblab, uni tanqid qiladi, hatto Amir Hasandan shikoyat qilganda uni jismonan jazolash bilan tahdid qiladi. Amir Babaning eng yaqin doʻsti Rahimxondan mehribon otalik siymosini topadi, u uni tushunadi va uning yozuvchilikka boʻlgan qiziqishini qoʻllab-quvvatlaydi, Baba esa bu qiziqishni faqat ayollarga hos deb hisoblaydi. Amir kamdan-kam hollarda Babaning bagʻriga oʻtirib, haydashidan qoʻrqib, bezovta boʻlib otasi nega islomda harom qilingan aroqni ichishini soʻraydi. Baba unga mullalar ikkiyuzlamachi ekani va haqiqiy gunoh oʻgʻirlik ekanligini va buning turli koʻrinishlari borligini, eng yomoni oʻzaro munosabatlar ekanligini aytadi.

Zoʻravonlikning sadistik didiga ega boʻlgan kattaroq yoshdagi bola Assef Amirni hazora bilan muloqot qilgani uchun muntazam ravishda ustidan kulib, masxara qiladi, uning soʻzlariga koʻra, uning aʼzolari faqat Hazorajotga tegishli. Assefning oʻzi esa yarim pushtun boʻlib, onasi nemis. Bir kuni u Amirga mis boʻgʻimlari bilan hujum qilish uchun hozirlik koʻra boshlaydi, ammo Hasan Amirni himoya qilib, Assefning koʻzini oʻq bilan otib tashlash orqali tahdid qiladi. Assef ortga chekinadi, lekin bir kun kelib qasos olishga qasam ichadi.

Amir, agar Hasan boʻlmasa, hayot osonroq boʻladi deb oʻylay boshlaydi va Baba uni ketishga majbur qiladi, degan umidda oʻzining soatini va tugʻilgan kuni uchun pulini Hasanning matrasi ostiga yashirib qoʻyadi; Hasan Babaga duch kelganida yolgʻonligini aytadi. Baba „oʻgʻirlikdan koʻra yomonroq ish yoʻq“ deb hisoblasa ham, uni kechiradi. Shunga qaramasdan, Hasan va Ali baribir ketishadi, chunki Hasan Aliga boʻlgan voqeani aytib bergan edi. Amir oʻzining qoʻrqoqligi va xiyonati haqida har kungi eslatmalardan xalos boʻladi, lekin u hali ham ularning soyasida yashaydi.

2-qism

tahrir

Besh yildan keyin, 1979-yilda Sovet Ittifoqi Afgʻonistonga harbiy intervensiya qiladi. Baba va Amir Pokistonning Peshovar shahriga, shundan soʻng esa Kaliforniyaning Fremont shahriga qochib ketishadi va u yerda bir xaroba uyga joylashadilar. Baba Amerikadagi ijtimoiy mavqeyi past boʻlganligi tufayli yoqilgʻi quyish shoxobchasida ishlay boshlaydi. Oʻrta maktabni tugatgach, Amir yozuvchilik qobiliyatini rivojlantirish uchun San-Xose shtati universitetida tahsil oladi. Har yakshanba kuni Baba va Amir San-Xosedagi buyum bozorida foydalanilgan mahsulotlarni sotish orqali qoʻshimcha pul ishlashni boshlashadi. U yerda Amir boshqa qochqin Soraya Taheri va uning oilasini uchratadi. Babaga ohirgi bosqich saraton kasalligi tashxisi qoʻyilgan edi, ammo baribir Amirga oxirgi marta yaxshilik qila oladi: u Sorayaning otasidan Amirga turmushga chiqishi uchun ruxsat soʻraydi. U rozi boʻladi va ular oila qurishadi. Koʻp oʻtmay, Baba tinchgina vafot etadi. Amir va Soraya baxtli turmush kechirishadi, ammo baxtga qarshi ular farzand koʻra olmasligini bilishardi.

Amir romanchi sifatida oʻzining muvaffaqiyatli karyerasini boshlaydi. Toʻyidan 15 yildan soʻng Rahimxon Amirga qoʻngʻiroq qiladi. Oʻlim arafasidagi Rahimxon Amirdan Peshovarga tashrif buyurishini soʻraydi. U jumboqli ohangda Amirga: „Yana yaxshi boʻlishning bir yoʻli bor“, deydi.

3-qism

tahrir

Amir Rahimxondan Hasan va Alining oʻlganini eshitadi. Ali minadan halok boʻlgan edi, Hasan esa Tolibonga Baba va Amirning Kobuldagi uyini tortib olishga izn bermagani uchun (xotini Farzona bilan birga) oʻldirilgan edi. Rahimxon yana unga Alining bepusht boʻlganligini va Hasanning biologik otasi emasligini isbotlab beradi. Hasan aslida Sanubar va Babaning oʻgʻli boʻlib, u Amirning oʻgay ukasi boʻlgan. Nihoyat, Rahimxon Amirga uni Pokistonga chaqirganining sababi, Hasanning oʻgʻli Sohrabni Kobuldagi yetimlar uyidan topib, qutqarishni soʻrash ekanligini aytadi.

Amir afgʻon taksi haydovchisi, sovetlar bilan urush faxriysi Farid hamrohligida Sohrabni izlaydi. Ular Rahimxonning soʻzlariga koʻra, Sohrab bor boʻlishi mumkin boʻlgan vayronaga aylangan bolalar uyiga yetib boradilar, lekin ular bolalar uyi direktoridan Tolibon amaldori bolalar uyiga tez-tez kelib turishini, naqd pul olib kelishini va odatda oʻzi bilan bir qizni olib ketishidan xabar topishadi. U baʼzida oʻgʻil tanlaydi, yaqinda esa Sohrabni olib ketgan. Mehribonlik uyi direktori Amirga amaldorni qanday topish mumkinligini aytadi va Farid u bilan „shaxsiy ishi“ borligini daʼvo qilib, uning uyiga uchrashuv tayinlaydi.

Amir oʻzini Assef deb tanishtirganTolibon yetakchisi bilan uchrashadi. Sohrabni Assefning uyida raqsga tushuvchi bola sifatida saqlashadi. Amir xonadan tirik qochib qutula olsa, Assef undan voz kechishga rozi boʻladi. Soʻng Assef Amirni mis boʻgʻimlari bilan juda qattiq kaltaklab, bir qancha suyaklarini sindirib, labini yorib yuboradi, soʻng Sohrab skeyp bilan Assefning chap koʻziga mis toʻpni otib, Amirni qutqarib qoladi va Hasanning uzoq vaqtdan beri qilgan tahdidini amalga oshiradi. Sohrab Amirga uydan chiqib ketishiga yordam beradi, ammo oʻzi oʻsha yerda hushidan ketib, kasalxonada uygʻonadi.

Amir Sohrabga uni Amerikaga olib ketishi va ehtimol asrab olish rejalarini bayon qiladi. Biroq Amerika rasmiylari Sohrabning yetimligi haqidagi dalillarni talab qiladi. Amir Sohrabga farzand asrab olish jarayonida muammoga duch kelgani sababli biroz muddatga mehribonlik uyiga qaytishga toʻgʻri kelib qolishi mumkinligini aytadi, lekin bolalar uyiga qaytishdan qoʻrqib ketgan Sohrab bilaklarini kesib oʻz joniga qasd qilishga urinadi. Amir oxir-oqibat Sorayaning yordami bilan uni AQShga qaytarishga erishadi. Farzand asrab olganidan soʻng, Sohrab Amir yoki Soraya bilan gaplashishdan bosh tortadi, to Amir Hasan va varraklarni eslab, Hasanning hiyla-nayranglarini koʻrsatgunga qadar. Amir Sohrabga birinchi varrak jangida gʻalaba qozonishiga yordam berganidan soʻng, Sohrab tabassum qilishni boshlaydi, lekin Amir koʻp yillar avval Hasan qilganidek, „Sen uchun, ming bora“ deb Sohrabga varrak uchirtirar ekan, buni butun qalbi bilan qabul qiladi.

Qahramonlari

tahrir

Bosh qahramon

tahrir

Amir (2007-yilgi moslashtirilgan filmda Amir Qodiriy nomi bilan atalgan, familiyasi kitobda keltirilmagan) romanning bosh qahramoni va hikoyachisi. Xolid Husayniy bu qahramon hikoyaning koʻp joylarida „eng yaxshi doʻstining yordamga kela olmagan yoqimsiz qoʻrqoq shaxs“ ekanligini tan oldi. Darhaqiqat, Husayniy kitobning oxirgi uchdan bir qismigacha Amirga berilgan shaxsiyatdan koʻra, sharoitga qarab hamdardlik yaratishni tanladi[16]. 1963-yilda pashtun oilasida tavallud topgan. Onasi uni dunyoga keltirayotgan vaqtida vafot etgan. U bolaligida hikoya qilishni yaxshi koʻrar edi va Rahimxon uni taniqli yozuvchi boʻlishga undaydi. 18 yoshida u otasi bilan Afgʻonistonga Sovet harbiylari bostirib kirishi oqibatida Amerikaga qochib ketadi va u yerda yozuvchi boʻlish orzusiga erishadi.

Bosh qahramonlar

tahrir
  • Hasan Amirning bolalikdagi eng yaqin doʻsti. Xolid Husayniy uni rivojlanish nuqtai nazaridan toʻgʻri xarakter deb biladi; u „yoqimli yigit va siz uni sevasiz, lekin u murakkab emas“[17]. Assef unga hujum qilgandan soʻng, bu voqea Hasan va Amirning munosabatlari yomonlashishiga olib keladi hamda bu Hasanning ketishi bilan yakunlanadi. Hasan keyinroq Tolibon tomonidan oʻldirilgan, lekin oʻgʻli Sohrab tugʻilib boʻlgan edi.
  • Baba Amirning otasi va badavlat tadbirkor boʻlib, boshqalarga biznes yoʻlga qoʻyish va yangi bolalar uyi qurish orqali jamiyatga yordam berardi. U Hasanning biologik otasi, bu haqiqatni u ikkala farzandidan ham yashiradi va uni Amirdan afzal koʻradi. Baba Amir maktabi ulamolarining ekstremistik diniy qarashlarini maʼqullamaydi. Amerikaga qochib ketganidan keyin u yerdagi ijtimoiy mavqeyi pastligi sababli yoqilgʻi quyish shoxobchasida ishlay boshlaydi. U 1987-yilda, Amir va Sorayaning toʻyidan koʻp oʻtmay saraton kasalligidan vafot etadi.
  • Ali Babaning xizmatkori, Hasanning otasi deb hisoblangan hazora. Ota-onasi mast haydovchi tomonidan oʻldirilganidan soʻng uni Babaning otasi bolaligida asrab olgan. Roman voqealaridan oldin Ali poliomiyelitga chalingan va oʻng oyogʻi yaroqsiz holda edi. Shu sababli Ali shaharchadagi bolalar tomonidan doimo qiynoqqa solinardi. Keyinchalik u Hasan bilan Amir va Babani tark etgandan soʻng, Hazorajotda mina sababli vafot etgan.
  • Rahimxon Babaning sodiq doʻsti va biznes sherigi. U Amirni tushungan va uning yozuvchilikka qiziqishini qoʻllab-quvvatlagan. Keyinroq u Amirga qoʻngʻiroq qilib, oʻlimdan oldin Sohrabni qutqarish vazifasini topshiradi.
  • Soraya yosh afgʻon ayol boʻlib, Amir Amerikada tanishib, birga turmush qurishadi. Husayniy dastlab personajni amerikalik ayol sifatida yozgan, ammo keyinchalik uning muharriri uni hikoyadagi roli uchun uning kelib chiqishini ishonarli deb hisoblamagani sababli afgʻon muhojiri sifatida qayta yozishga rozi boʻlgan[18]. Oʻzgartirish 3-qismning keng koʻlamli qayta koʻrib chiqilishiga olib keldi[18]. Yakuniy loyihada Soraya ota-onasi, afgʻon generali Tohiri va rafiqasi Jamila bilan yashaydi va ingliz tili oʻqituvchisi boʻlishni xohlaydi. Amir bilan uchrashishdan oldin u Virjiniyadagi afgʻon yigiti bilan qochib ketgan va bu afgʻon madaniyatiga koʻra uni turmush qurishga yaroqsiz qilgan. Amir oʻzining oʻtmishdagi xatti-harakatlariga qarshi turishni istamaganligi sababli, u Sorayaning oʻtmishdagi xatolarini tan olishi va undan uzoqlashishdagi jasorati uchun hayratda qoladi.
  • Sohrab Hasanning oʻgʻli boʻlib, Hasan va uning xotini Tolibon tomonidan oʻldirilgandan soʻng Assef tomonidan asirga olinadi. Oxir-oqibat Sohrabni Amir qutqarib, Amerikaga oʻzining asrandi oʻgʻli sifatida yashash uchun olib ketiladi.

Antagonistlar

tahrir

Assef romanning asosiy antagonistidir . Uning otasi pashtun, onasi esa nemis boʻlib, pushtunlarning hazoralardan ustun ekanligiga ishonardi, garchi u oʻzi toʻla pashtun boʻlmasa ham. Assef Amir tomonidan " sotsiopat „ sifatida tasvirlangan.

  • Vali va Kamol Amir va Hasanni azoblashda unga qoʻshilgan Assefning doʻstlaridir, Kamol keyinchalik rus askari tomonidan gaz bilan oʻldirilgan.

Ikkinchi darajali qahramonlar

tahrir
  • Sanubar Alining xotini hamda Hasanning onasi. Hasan tugʻilganidan koʻp oʻtmay, u uydan qochib, sayohatchi raqqosalar guruhiga qoʻshilib ketgan. U keyinchalik Hasan katta boʻlganida qaytib keladi. Eʼtiborsizligining oʻrnini toʻldirish uchun u Hasanning oʻgʻli Sohrabga oʻlimidan oldin toʻrt yil davomida buvisi siymosini taqdim etadi.
  • Farid taksi haydovchisi boʻlib, dastlab Amirga nisbatan yomon munosabatda boʻlgan, lekin keyinchalik u bilan doʻstlashgan. Faridning yetti nafar farzandidan ikkitasi mina portlashi oqibatida halok boʻldi, bu falokat uning chap qoʻlidagi uch barmogʻini sindirib, oyoq barmoqlarini ham tortib oldi. Farid akasining kambagʻal oilasi bilan bir kecha tunab, Amir ularga yordam berish uchun bir dasta pulni matras ostiga yashirib ketadi.
  • General Taheri Afgʻoniston armiyasining sobiq harbiy generali, Sorayaning otasi. U hayotga oʻta anʼanaviy nuqtai nazar bilan qarasa-da, yaxshi maʼnoga ega boʻlishiga qaramay, sharaf va jamiyatning oʻzi va oilasi haqidagi taassurotiga berilib ketadi, bu esa oʻzi bilan Soraya, keyinroq esa maʼlum darajada Amir oʻrtasida kichik mojarolarni keltirib chiqaradi. Biroq, bu juda kichik mojarolar boʻlib, bularning barchasi keyinroq oʻz oʻrniga tushadi.
  • Xala Jamila Taheri Sorayaning onasi boʻlib, Amir Sorayaga uylanganidan keyin Amirga mehr qoʻyadi.
  • Farzona Hasanning xotini. U Hasan bilan birga Tolibon harakati tomonidan oʻldirilgan.
  • Sofiya Akrami Amirning onasi. U tugʻish paytida vafot etgan boʻlsa-da, Amir Afgʻonistonga qayta borganida tilanchidan u haqida bir qancha maʼlumotlarga ega boʻladi.
  • Karim kontrabandachi boʻlib, urush paytida Amir va Babani Afgʻonistondan olib chiqib ketishga yordam beradi.
  • Vohid Faridning ukasi boʻlib, Amir va Farid Kobulga ketayotganlarida oʻz uyida qolishga ruxsat beradi.
  • Zaman Kobuldagi bolalar uyining direktori. Unga vaqti-vaqti bilan Assef tashrif buyurib turardi va u uni bolalar uyi uchun pul evaziga bolasini sotishga majbur qiladi.
  • Raymond Endryus Amerikaning Pokistondagi elchixonasida farzand asrab olish boʻyicha xodim boʻlib, u Amirni Sohrabni asrab olishga urinishdan qaytaradi, biroq keyinroq uning qizi oʻz joniga qasd qilgani maʼlum boʻladi.
  • Umar Faysal advokat Amirga Sohrabni asrab olishga yordam berishga harakat qiladi.

Mavzular

tahrir

Asarning do'stlik, xiyonat, aybdorlik, qutqarish va otalar va o'g'illar o'rtasidagi notinch mehr mavzulari afg'on emas, balki umumiy bo'lganligi sababli, kitob madaniy, irqiy, diniy va gender tafovutlari bo'ylab tarqalib, kelib chiqishi turli bo'lgan o'quvchilari bilan rezonanslasha oldi.

— Xolid Husayniy, 2005[3]

Xolid Husayniy “The Kite Runner" da paydo boʻladigan bir qancha mavzularni ochiqlaydi, ammo sharhlovchilar aybdorlik va qutqarilishga eʼtibor qaratishgan[9][11][19]. Bolaligida Amir qoʻrqoqlik qilibHasanni qutqara olmadi va keyin hamma narsani oʻz ichiga olgan aybdan azob chekadi. Mamlakatni tark etib, Amerikaga koʻchib, turmush qurib, muvaffaqiyatli yozuvchi boʻlganidan keyin ham oʻsha voqeani unuta olmaydi. Hasan — „barcha qurbonlik qiluvchi Masih siymosi, hatto oʻlimda ham Amirni qutqarilishga chaqiradigan“[19]. Hasanning Tolibon qoʻlida oʻlimidan soʻng, Amir Hasanning oʻgʻli Sohrabni qutqarish orqali oʻzini aybini oqlashga harakat qila boshlaydi[20]. Husayniy shoiriy adolat taassurotini yaratish uchun Sohrabni izlash chogʻida oʻxshashliklarni keltirib chiqaradi. Masalan, Amir Assef tomonidan qattiq kaltaklanganidan keyin Hasanning quyon dudogʻiga oʻxshab labi yorilib qoladi[20]. Shunga qaramasdan, baʼzi tanqidchilar qahramon oʻzini toʻliq qutqarganmi yoki yoʻqmi degan savolni berishdi[21].

Amirning bolalik davridagi xiyonatiga hamda uning otasi bilan boʻlgan munosabatlariga uning ishonchsizligi asosiy sabab boʻlgan[22]. Ota-onalar va ularning farzandlari oʻrtasidagi munosabatlar romanda muhim oʻrin tutadi va Husayniy intervyusida shunday dedi:

[The Kite Runner va A Thousand Splendid Suns] ikki asar ham ko'p avlodlidir, shuning uchun ota-ona va bola o'rtasidagi munosabatlar, barcha aniq murakkabliklari va qarama-qarshiliklari bilan muhim mavzu hisoblanadi. Men buni nazarda tutmaganman, lekin ota-onalar va bolalar bir-birlarini qanday sevishlari, umidsizliklari va oxir-oqibat bir-birlarini hurmat qilishlari meni juda qiziqtiradi. Bir ma’noda bu ikki roman o‘zaro xulosalardir: “The Kite Runner” ota-o‘g‘il hikoyasi bo‘lsa, “A Thousand Splendid Suns”ni ona-qiz hikoyasi sifatida ko‘rish mumkin.

Rejissor Erik Rouz "The Kite Runner"ni teatrga moslashtirganda, uni Shekspir adabiyoti bilan taqqoslagan va „otangning muhabbati uchun eng yaxshi doʻstingizga xiyonat qilish“ mavzulari ushbu asarga jalb qilinganini takidladi[23]. Hikoya davomida Amir otasining mehriga intiladi[22], uning otasi, oʻz navbatida, Amirni juda yaxshi koʻradi, lekin Hasanni undan koʻra ustunroq koʻradi[20]. U labidagi yoriqlarni tuzatish maqsadida plastik jarrohlik uchun pul toʻlaydi.

Tanqidiy qabul

tahrir
 
Birinchi xonim Laura Bush Xolid Husayniy bilan (birinchi va ikkinchi chapda); Bush The Kite Runner filmini „haqiqatan ham ajoyib“ deb maqtadi[24].

Asar nashr etilganidan soʻng dastlabki ikki yil ichida "The Kite Runner" ning 70 000 dan ortiq qattiq muqovali nusxalari va 1 250 000 dan ortiq qogʻozli nusxalari sotilgan[3]. Garchi kitob qattiq muqova holatida yaxshi sotilgan boʻlsa-da, „The Kite Runnerning mashhurligi [2004] qogʻozli nashri chiqmagunga qadar, kutubxonalar asarni olishni boshlagan paytga qadar oʻsishni boshlagani yoʻq“[9]. U 2004-yil sentabrida eng koʻp sotilgan kitoblar roʻyxatlarida paydo boʻla boshladi va 2005-yil mart oyida[3] Nyu-York Taymsning eng koʻp sotuvchisiga aylandi va ikki yil davomida roʻyxatdagi oʻrnini saqlab qoldi[4]. 2013-yilda Xolid Husayniyning uchinchi romani nashr etilishi bilan Qoʻshma Shtatlarda yetti milliondan ortiq nusxa sotilgan[5]. Kitob 2004-yilda Janubiy Afrikaning Boeke mukofotiga sazovor boʻlgan. U 2006 va 2007-yillarda „Yilning eng yaxshi kitob oʻqish guruhi“ deb topildi va Penguin/Orange Reading Group mukofotiga (Buyuk Britaniya) abituriyentlar tomonidan taqdim etilgan 60 ta nomdan iborat kitob roʻyxatini boshqargan[25][26].

Tanqidiy nuqtai nazardan, kitob munozarali boʻlsa-da, oʻquvchilar tomonidan yaxshi qarshi olindi. Salondan Erika Milvi uni „chiroyli yozilgan, hayratlanarli va yurakni vayron qiluvchi“ deb eʼtirof etdi[27] . Wired jurnalidan Toni Simsning yozishicha, kitob „qiynoqqa solingan xalqning goʻzalligi va azobini toʻliqligicha ochib beradi, chunki u jamiyatning qarama-qarshi tomonidagi ikki oʻgʻil oʻrtasidagi aql bovar qilmaydigan doʻstlik hamda ota va oʻgʻil oʻrtasidagi notinch, ammo mustahkam munosabatlar haqida hikoya qiladi“[28]. Kuzatuvchi Ameliya Xill: "The Kite Runner — Xolid Husayniyning „bir vaqtning oʻzida halokatli va ilhomlantiruvchi“ birinchi romanidir[22]. Xuddi shunday ijobiy sharh Publishers Weekly jurnalida ham chop etildi[13]. Marketing direktori Melissa Mytinger shunday dedi: "Bu shunchaki ajoyib hikoya. Ularning aksariyati biz bilmagan, biz bila boshlagan dunyoga asoslangan. Yaxshi yozilgan, kitob uchun oʻzining shaxsiy koʻrinishida ham maftunkor, ham oʻychan muallif tomonidan „kerakli vaqtda“ nashr etilgan"[3]. Hind-amerikalik aktyor Aasif Mandvi bu kitobning „ajoyib bir hikoya ekanligini taʼkidlaydi. . . . Bu asar insonlar haqida. Bu asar halos qilish haqida, va qutqarish kuchli mavzudir“[9]. Birinchi xonim Laura Bush hikoyani „haqiqatan ham juda ajoyib“ deb baholadi[24]. Afgʻonistonning Qoʻshma Shtatlardagi 19-elchisi Said Toyib Javad " The Kite Runner"ni omma oldida maʼqullab, kitob Amerika jamoatchiligiga afgʻon jamiyati va madaniyatini yaxshiroq tushunishga yordam berishini aytdi[9].

Bahslar

tahrir

Amerika Kutubxonalar Assotsiatsiyasining xabar berishicha, "The Kite Runner" 2008-yildagi eng qiyin kitoblaridan biri hisoblanib, „tahqirlovchi tili, shahvoniy mazmundagi [tarkibi] va yosh guruhiga mos kelmaydigan [qobiliyati]“ tufayli uni kutubxonalardan olib tashlashga bir necha bor urinib koʻrishgan[29]. Afgʻonistonlik va amerikalik kitobxonlar, ayniqsa, pashtunlarni zolim, hazoralarni esa mazlum sifatida koʻrsatishni juda koʻp tanqid qildilar[11]. Husayniy intervyusida shunday javob beradi: "Ular hech qachon haqiqatga toʻgʻri kelmaydigan narsalar haqida gapirayotganimni aytishmaydi. Ularning gaplari: „Nega bularni gapirib, bizni sharmanda qilishing kerak? Siz vataningizni sevmaysizmi?“[11] Afgʻonistonlik avstriyalik jurnalist Emran Feroz romanni Afgʻonistondagi etnik munosabatlarni haddan tashqari soddalashtirgani va umuman pashtunlarni haddan tashqari salbiy koʻrinishda tasvirlagani sababli tanqid ostiga oldi. Feroz, shuningdek, pashtun tilida emas, balki tojik madaniyatida tarbiyalangan Husayniyning asarlari gʻarblik oʻquvchilarning Afgʻonistonga nisbatan nozikroq nuqtai nazarini shakllantirishga toʻsqinlik qilishiga xavotir bildirdi[30].

Film 30 soniyalik zoʻrlash sahnasi orqali koʻproq bahs-munozaralarga sabab boʻldi, Afgʻonistonlik boʻlgan bolalar va aktyorlarga tahdidlar qilindi[27]. Amir obrazini yaratgan 12 yoshli aktyor Zekeriya Ebrahimiy hazora sinfdoshlari uni oʻldirish bilan qoʻrqitgach, maktabni tark etishiga toʻgʻri keldi[31] va oxir-oqibat Paramount Pictures bolalardan uchtasini Birlashgan Arab Amirliklariga koʻchirishga majbur boʻldi[27]. Afgʻoniston Madaniyat vazirligi filmdagi etnik zoʻrlash sahnasi Afgʻonistonda irqiy zoʻravonlikni qoʻzgʻatishi mumkinligini bahona qilib, filmni kinoteatrlarda yoki DVD doʻkonlarida tarqatishni taqiqladi[32].

Adaptatsiyalar

tahrir

Film

tahrir
 
Xolid Husayniy "The Kite Runner", Bahram va Elham Ehsas aktyorlari bilan

Nashr qilinganidan toʻrt yil oʻtgach, "The Kite Runner" filmida Amir rolida Xolid Abdalla, Baba rolida Homoyun Ershadi va Hasan rolida Ahmadxon Mahmudzoda ijro etgan holda kinofilm sifatida moslashtirildi . Dastlab 2007-yilning noyabrida premyerasi boʻlib oʻtishi rejalashtirilgan edi, biroq afgʻon yulduzlari oʻlim tahdidiga duchor boʻlgach, ularni mamlakatdan evakuatsiya qilish uchun chiqish muddati olti hafta orqaga surildi[33]. Rejissyor Mark Forster va Devid Benioff ssenariysi bilan film koʻplab mukofotlarga sazovor boʻldi va 2008-yilda Akademiya mukofoti, BAFTA Film mukofoti, shuningde Tanqidchilar tanlovi mukofotiga nomzod sifatida qoyildi[34]. Koʻrib chiqishlar odatda ijobiy, Entertainment Weekly yakuniy mahsulotni „juda yaxshi“ deb baholagan boʻlsa-da[35], etnik ziddiyatlarni tasvirlash va bahsli zoʻrlash sahnasi Afgʻonistonda gʻazabga sabab boʻldi[33] . Afgʻoniston Mustaqil Inson huquqlari komissiyasining bola huquqlari boʻyicha komissari Hangama Anvariy shunday dedi: „Ular odamlarning hayoti va xavfsizligi bilan oʻynamasliklari kerak. Hazara xalqi buni haqorat sifatida qabul qiladi“[33] .

Husayni zoʻrlash sahnasi sabab boʻlgan mojaroning koʻlamidan hayratda qoldi va agar studiyalar ularning hayoti xavf ostida qolishini bilganida, afgʻon aktyorlari rolga qoʻyilmagan boʻlardi, dedi. Uning fikricha, sahna hikoyaning „yaxlitligini saqlab qolish“ uchun zarur, chunki jismoniy tajovuz oʻz-oʻzidan tomoshabinlarga unchalik taʼsir qilmaydi[27].

Boshqa

tahrir

Roman birinchi marta 2007-yil mart oyida Bay Area dramaturgi Metyu Spangler tomonidan sahnalashtirilgan va u San-Xose shtat universitetida namoyish etilgan[36] . Ikki yil oʻtgach, Arizona teatr kompaniyasining badiiy rahbari Devid Ira Goldshteyn uni San-Xose repertuar teatrida namoyish qilishni tashkil qildi. Ushbu spektakl 2009-yilda Arizona teatr kompaniyasida, 2010-yilda Luisvil va Klivlenddagi aktyorlar teatrida va 2012-yilda Massachusets shtatidagi Watertown shahridagi yangi repertuar teatrida ishlangan. 2013-yil yanvar oyida Kalgari teatri va Citadel teatri oʻrtasida hamkorlikda suratga olingan teatrining Kanadada premyerasi boʻlib oʻtdi. 2013-yil aprel oyida spektaklning Yevropada Nottingem oʻyingohida premyerasi oʻtkazildi, bu spektaklda Ben Tyorner bosh rolni ijro etdi[37].

Husayniyga 2011-yilda italiyalik noshir Piemme "The Kite Runner" romanini grafik romanga moslashtirish toʻgʻrisida murojaat qilgan. „Bolaligidan hajviy kitoblar muxlisi“ boʻlgan yozuvchi bu gʻoyaga ochiq boʻlgan va "The Kite Runner" filmini vizual formatda taqdim etish uchun yaxshi nomzod deb hisoblagan[28]. Fabio Celoni loyiha uchun illyustratsiyalar taqdim etdi va bu loyiha oʻsha yilning sentyabr oyida chiqarilishidan oldin Husayniyning muvaffaqiyati haqida muntazam ravishda yangilab turdi[28] . Keyinroq yakuniy mahsulotdan mamnun boʻlib, shunday dedi: „Menimcha, Fabio Celonining ishi nafaqat togʻlar, bozorlar, Kobul shahri va uning uchqunli osmonini, balki Amir sayohatining koʻplab kurashlari, toʻqnashuvlari, hissiy yuksalish va pastliklarini ham jonli tarzda jonlantiradi“[28].

Kite Runner loyihasi

tahrir

"The Kite Runner" shuningdek, „Diyalog“ uyushmasining tashabbusi bilan International Media Support (IMS) hamkorligida Istanbulda „Kite Runner“ loyihasini yaratish haqida ilhomlantirdi. Ushbu loyiha 2022-yilda Afgʻonistonlik jurnalistlarga jurnalistik mahorat hamda media madaniyatini oshirish, shuningdek, huquqiy maslahat va til kurslarini oʻtkazish maqsadida boshlangan. Loyiha butun dunyo boʻylab har bir kishi onlayn ishtirok eta oladigan va seminarlar, ijtimoiy tadbirlar va tarmoq qurishda qatnashishi mumkin boʻlgan holda rejalashtirilgan. Ushbu loyihaning asosiy maqsadi chegaralar oʻrtasidagi madaniyatlararo tushunishni targʻib qilishda ijtimoiy yigʻilish, tarmoqni kuchaytirish va media koʻnikmalarini professionallashtirish uchun platforma sifatida xizmat qilishdir[38].

Yana qarang

tahrir
  • „Afgʻonistonda 16 kun“ filmi Kite Runner oʻquv qoʻllanmasida maʼlumotnoma sifatida keltirilgan[39]
  • Ming ajoyib quyosh (Husayniyning ikkinchi romani)

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Noor, R.; Hosseini, Khaled (September–December 2004). „The Kite Runner“. World Literature Today. 78-jild, № 3/4. 148-bet. doi:10.2307/40158636. JSTOR 40158636.
  2. ↑ 2,0 2,1 „An interview with Khaled Hosseini“. Book Browse. Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Guthmann, Edward. „Before 'The Kite Runner,' Khaled Hosseini had never written a novel. But with word of mouth, book sales have taken off“. San Francisco Chronicle (2005-yil 14-mart). Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
  4. ↑ 4,0 4,1 Italie, Hillel. „'Kite Runner' author to debut new novel next year“. NBC News (2012-yil 29-oktyabr). 2013-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  5. ↑ 5,0 5,1 „Siblings' Separation Haunts In 'Kite Runner' Author's Latest“. NPR (2013-yil 19-may). Qaraldi: 2013-yil 3-avgust.
  6. ↑ Jain, Saudamini. „COVER STORY: the Afghan story teller Khaled Hosseini“. Hindustan Times (2013-yil 24-may). 2014-yil 12-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Miller, David. „Khaled Hosseni author of Kite Runner talks about his mistress: Writing“. Loveland Magazine (2013-yil 7-iyun). 2013-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 „'Kite Runner' Author On His Childhood, His Writing, And The Plight Of Afghan Refugees“. Radio Free Europe (2012-yil 21-iyun). Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Wilson, Craig. „'Kite Runner' catches the wind“. USA Today (2005-yil 18-aprel). Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
  10. ↑ Grossman, Lev. „The Kite Runner Author Returns Home“. Time Magazine (2007-yil 17-may). Qaraldi: 2021-yil 9-aprel.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Young, Lucie. „Despair in Kabul“. Telegraph.co.uk (2007-yil 19-may). 2022-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  12. ↑ Mehta, Monica (June 6, 2003). „The Kite Runner“. Entertainment Weekly. 2014-10-09da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: August 11, 2013.
  13. ↑ 13,0 13,1 „The Kite Runner“. Publishers Weekly (2003-yil 12-may). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  14. ↑ Tonkin, Boyd. „Is the Arab world ready for a literary revolution?“. The Independent (2008-yil 28-fevral). 2022-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-avgust.
  15. ↑ Deutsch, Lindsay. „Book Buzz: 'Kite Runner' celebrates 10th anniversary“. USA Today (2013-yil 28-fevral). Qaraldi: 2013-yil 11-avgust.
  16. ↑ Kakutani, Michiko. „A Woman's Lot in Kabul, Lower Than a House Cat's“. The New York Times (2007-yil 29-may). Qaraldi: 2013-yil 2-avgust.
  17. ↑ Hoby, Hermione. „Khaled Hosseini: 'If I could go back now, I'd take The Kite Runner apart'“. The Guardian (2013-yil 31-may). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  18. ↑ 18,0 18,1 Wyatt, Edward. „Wrenching Tale by an Afghan Immigrant Strikes a Chord“. The New York Times (2004-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 2-avgust.
  19. ↑ 19,0 19,1 Rankin-Brown, Maria. „The Kite Runner: Is Redemption Truly Free?“. Spectrum Magazine (2008-yil 7-yanvar). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Smith, Sarah. „From harelip to split lip“. The Guardian (2003-yil 3-oktyabr). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  21. ↑ Thompson, Harvey. „The Kite Runner: the Afghan tragedy goes unexplained“. WSWS (2008-yil 25-mart). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Hill, Amelia. „An Afghan hounded by his past“. The Guardian (2003-yil 6-sentyabr). Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  23. ↑ Roe, John. „The Kite Runner“. Calgary Herald (2013-yil 4-fevral). 2014-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  24. ↑ 24,0 24,1 O'Rourke, Meghan. „Do I really have to read 'The Kite Runner'?“. Slate Magazine (2005-yil 25-iyul). Qaraldi: 2013-yil 30-iyul.
  25. ↑ Lea. „Word-of-mouth success gets reading group vote“. The Guardian. Guardian News and Media Limited (2006-yil 7-avgust). Qaraldi: 2013-yil 11-avgust.
  26. ↑ Pauli, Michelle. „Kite Runner is reading group favourite for second year running“. guardian.co.uk (2007-yil 15-avgust). Qaraldi: 2009-yil 23-aprel.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Milvy, Erika. „The "Kite Runner" controversy“. Salon (2007-yil 9-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 31-iyul.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Sims, Tony (September 30, 2011). „GeekDad Interview: Khaled Hosseini, Author of The Kite Runner“. Wired. Qaraldi: July 31, 2013.
  29. ↑ „Top ten most frequently challenged books of 2008, by ALA Office of Intellectual Freedom“. ALA Issues and Advocacy. 2009-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 11-avgust.
  30. ↑ „The West's Favorite Afghan“. Jacobin. Qaraldi: 2022-yil 17-yanvar.
  31. ↑ Soraya Sarhaddi Nelson. „'Kite Runner' Star's Family Feels Exploited By Studio“. All Things Considered. National Public Radio (2008-yil 2-iyul).
  32. ↑ „'The Kite Runner' Film Outlawed in Afghanistan“. The New York Times (2008-yil 16-yanvar). Qaraldi: 2010-yil 10-mart.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Halbfinger. „'The Kite Runner' Is Delayed to Protect Child Stars“. The New York Times (2007-yil 4-oktyabr). Qaraldi: 2013-yil 1-avgust.
  34. ↑ „Hollywood Foreign Press Association 2008 Golden Globe Awards“. goldenglobes.org (2007-yil 13-dekabr). 2007-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-avgust.
  35. ↑ Schwarzbaum, Lisa (January 9, 2008). „The Kite Runner“. Entertainment Weekly. August 14, 2014da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: August 1, 2013.
  36. ↑ „'Kite Runner' floats across SJSU stage on Friday night“. Spartan Daily (2007-yil 22-fevral). 2009-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 23-aprel.
  37. ↑ „Review: The Kite Runner/Liverpool Playhouse“. Liverpool Confidential (2013-yil 25-iyun). 2013-yil 15-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 27-iyun.
  38. ↑ Sanmartín, Maëla (October 21, 2022). „Life in the Talibanʼs Afghanistan“. Inenart.eu. http://www.inenart.eu/?p=27363
  39. ↑ „Archived copy“. 2021-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-iyun.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Kite_Runner&oldid=4620105" dan olindi