Turkiya siyosatida ayollar
Turkiyadagi ayollar milliy siyosatda faol ishtirok etmoqda va oxirgi saylovlarda Turkiya parlamentidagi ayollar soni muttasil ortib bormoqda.
.jpg)
Kelib chiqishi
tahrir
Turkiya Respublikasi 1923-yil 29-oktabrda Usmonlilar imperiyasining oʻrnida tashkil topgan. Baʼzi Valide Sultonlarning (qirolicha onalarining) Usmonli sultonlari ustidan siyosiy kuchi sezilarli boʻlsa-da, ayniqsa , Ayollar Sultonligi deb atalgan davrda, Usmonlilar davrida ayollarning hech qanday rasmiy siyosiy lavozimda xizmat qilish imkoniyati yoʻq edi.
Jumhuriyat davrining dastlabki kunlaridagi taniqli ayol siyosiy faollardan biri 1923-yil iyun oyida Turkiyada birinchi ayollar partiyasini asos solgan Nezihe Muhiddin edi; ammo, u hech qachon qonuniylashtirilmagan, chunki respublika hali rasman eʼlon qilinmagan. Respublika asoschisi Mustafo Kamol Otaturk mamlakatni modernizatsiya qilish, jumladan, birinchi marta ayollar uchun fuqarolik va siyosiy tenglik kabi qator islohotlarni boshladi. 1926-yil 17-fevralda Turkiya yangi fuqarolik kodeksini qabul qildi, unga koʻra turk ayollari va erkaklarining huquqlari saylov huquqidan tashqari teng deb eʼlon qilindi.[1] Turk ayollari mahalliy saylovlarda ovoz berish huquqiga ega boʻldilar.
Prezident
tahrirShu kungacha ayol prezident boʻlmagan.
Parlament spikeri
tahrirHozirgacha Turkiyada Buyuk Millat Majlisining birorta ham ayol raisi boʻlmagan.
Vitse prezident
tahrirVitse-prezident lavozimi 2018-yilda tashkil etilgan va Turkiyada birorta ham ayol vitse-prezident boʻlmagan.
Bosh vazir (1920-2018)
tahrir1983-yildan buyon iqtisod boʻyicha turk professori boʻlgan Tansu Chiller siyosatga 1990-yil noyabrida kirib, konservativ „ Haqiqiy yoʻl“ partiyasiga (DYP) qoʻshildi. 1993-yil 13-iyunda u partiya yetakchisi etib saylandi va oʻsha yilning 25-iyunida Chiller koalitsion hukumatning Bosh vaziri etib tayinlandi va shu kungacha Turkiyaning birinchi va yagona ayol bosh vaziri boʻldi. U bu lavozimda 1996-yil 6-martgacha Turkiyaning 50, 51 va 52- hukumatida ishlagan.
| № | Portret | Bosh Vazir | Ishga kirishdi | Chap ofis | Ofisdagi vaqt | Hukumat | Prezident |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 22 | 
|
Tansu Chiller (1946-) |
1993-yil 25-iyun | 1995-yil 5-oktabr | 2 yil, 256 kun | I. Chiller (50-chi hukumat) |
Sulaymon Demirel |
| 1995-yil 5-oktabr | 1995-yil 30-oktabr | II. Chiller (51-hukumat) | |||||
| 1995-yil 30-oktabr | 1996-yil 6 mart | III. Chiller (52-hukumat) |
Turkiyada Bosh vazirlik 2018-yilda tugatilgan.
Hukumat vazirlari
tahrir
Turkiya hukumatining birinchi ayol vaziri Turkan Akyol, 1971-yil. U Nihat Erimning texnokratik hukumatida Sogʻliqni saqlash vaziri boʻlgan.(Turkiyaning 33-hukumati)[2][3] 1983-yilda u SODEP asoschilaridan biri boʻlgan, Sotsial-demokratiya partiyasining qisqartmasi boʻlgan yangi partiya. 1980-yillarda Turkiyaning asosiy siyosiy partiyalaridan biriga aylangan.
Parlament spikeri oʻrinbosarlari
tahrir
Bugungacha Turkiya Buyuk Millat Majlisida birorta ham ayol kengashi raisi ishlamagan boʻlsa-da, bir qancha siyosatchilar turli davrlarda parlament raisi oʻrinbosari boʻlib ishlagan. 1972-yilda Turkiya Respublikasi Prezidentining birinchi ayol oʻrinbosari CGP parlament deputati Nermin Neftchi boʻlgan. Boshqa bir necha ayol spiker oʻrinbosarlari Meral Akshener (MHP), Guldal Mumju (CHP) va nihoyat Ayşe Nur Bahçekapili (AK Partiya) edi.[4][5][6]
Partiya rahbarlari
tahrir
Turk partiyasining birinchi ayol yetakchisi Behiche Boran (1910-1987) edi. Turkiya Ishchilar partiyasi (TİP) aʼzosi boʻlgan u 1970-yilda partiya raisi etib saylangan va 1980-yil 11-sentabrdagi harbiy toʻntarishdan soʻng barcha siyosiy partiyalar yopilguniga qadar bu lavozimda ishlagan.[7] Boshqa ayol partiya yetakchilari:
- Mübeccel Göktuna (1915-1999) Turkiya Milliy Ayollar partiyasi (TUKP) (1972-1981)
- Rahshan Ejevit (1923-2020), Demokratik chap partiya (DSP) (1985-1987), Demokratik chap xalq partiyasi (DSHP) (2010)
- Tansu Chiller (1946-yilda tugʻilgan) Haqiqiy yoʻl partiyasi (DYP) (1993-2002), (1993-yildan 1996-yilgacha Bosh vazir)
- Nesrin Nas (1958-yilda tugʻilgan), Vatan partiyasi (ANAP) (2003-2004)
- Filiz Kochali (1958-yilda tugʻilgan), Sotsialistik Demokratiya partiyasi (2004-2009)
- Gultan Kishanak (1961-yilda tugʻilgan), Tinchlik va Demokratiya partiyasi (BDP), (2011-2014)
- Sebahat Tuncel (1975-yilda tugʻilgan) Xalq demokratik partiyasi (HDP) (2013-2014)
- Figen Yüksekdag (1971-yilda tugʻilgan), Xalq demokratik partiyasi (Turkiya) (2014-2017) hamraisi
- Emine Ulker Tarxan (1963-yilda tugʻilgan), Anadolu partiyasi (2014-2015) 2014-yildan boshlab u partiyaning asoschisi va rahbari.
- Fatma Benal Yazgan (1947-yilda tugʻilgan), Ayollar partiyasi (Turkiya) (2014-yildan hozirgacha)
- Meral Akşener (1956-yilda tugʻilgan), Yaxshi partiya (2017-yildan hozirgi kungacha) hammuassisi va rahbari
- Serpil Kemalbay, Xalq demokratik partiyasi (2017-2018) hamraisi
- Pervin Buldan (1967-yilda tugʻilgan), Xalq demokratik partiyasi (2018-yildan hozirgacha) hamraisi
Ayollar partiyalari
tahrirIkki partiya ayollar tomonidan tashkil etilgan: 1972-yilda Turkiya Milliy Ayollar partiyasi (1980-yilgacha) va 2014-yilda Ayollar partiyasi (Turkiya)
Parlament guruhi raisi oʻrinbosari
tahrirTurkiya konstitutsiyasiga koʻra, yigirmadan ortiq oʻringa ega boʻlgan har bir partiya parlament guruhini tuzadi va har bir guruh 1-3 nafar guruh raisi oʻrinbosari (turkcha: grup başkanvekili) parlament boshqaruviga nisbatan ham, boshqa partiya guruhlari bilan munosabatlarda ham tegishli partiyani parlamentda vakillik qilish, shuningdek, partiya raisi yoʻqligida deputatlik guruhiga raislik qilish vakolatiga ega boʻlganlar. Turkiya parlamentidagi birinchi ayol guruh raisi oʻrinbosari 1996-1999- yillar orasida Respublika Xalq partiyasidan Oya Arasli edi[8] Keyinchalik parlamentda ikki parlament guruhi raislari bor edi: Emine Ulker Tarxan Respublika Xalq partiyasi va Pervin Buldan Tinchlik va demokratiya partiyasi.[9]
Parlament aʼzolari
tahrir
Yuqori qator (chapdan oʻngga): Mebrure Gonench (Afyon), Hati Cırpan (Anqara), Turkan Örs Baştug (Antaliya), Sabiha Gokchul Erbay (Balıkesir), Şekibe Insel (Bursa), Hatice Oʻzgener (Chanqiri)
Oʻrta qator (chapdan oʻngga): Huriye Baha Öniz (Diyarbakir), Fatma Shakir Memik (Edirne), Nakiye Elgün (Erzurum), Fakihe Oymen (Anqara), Benal Nevzat Istar Ariman (Izmir), Ferruh Gupgup (Kayseri)
Pastki qator (chapdan oʻngga): Bahire Bediş Morova Aydilek (Konya), Mihri Pektaş (Malatya), Meliha Ulash (Samsun), Fatma Esma Nayman (Seyhan), Hatice Sabiha Goʻrkey (Sivas), Seniha Nafiz Hizal (Trabzon)
1935-yil 8-fevralda boʻlib oʻtgan umumiy saylovlar bilan saylangan Turkiya parlamentining birinchi ayol deputatlari.
Gubernator
tahrir
Turkiyaning birinchi ayol gubernatori Lale Aytaman. 1991—1995-yillar oraligʻida Mugʻla gubernatori boʻlib ishlagan Aytaman bu lavozimga Prezident Turgut Oʻzal tomonidan tayinlangan. Ayni paytda Turkiyaning birinchi ayol tuman hokimi Oʻzlem Bozkurt Gevrek boʻldi. 1995-yilda Chanqirining Oʻrta tumanida xizmat qilgan. Bu yillardan keyin ayol hokimlar va tuman hokimlari soni tez sur’atlar bilan koʻpaydi.[10]
Mahalliy hukumatlar
tahrirTurkiyadagi birinchi ayol muhtor (qishloq rahbari) 1933-yilda Aydin viloyatining Çine tumanidagi Demirjidere qishlogʻining (hozirgi Karpuzlu) muhtori boʻlgan Gulkiz Ürbül edi. Saylovlarda u etti nafar erkak nomzodga qarshi chiqdi.[11] Birinchi ayol shahar hokimi 1950- yilda Mersin hokimi etib saylangan Mufide İlhan edi.
Manbalar
tahrir- ↑ Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları,İstanbul,2011,ISBN 978-9944-88-172-2 p.188.
- ↑ Türkiyeʼnin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
- ↑ „Erkek egemen Türkiye“ (tr). Hürriyet (2010-yil 11-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 2-fevral.
- ↑ „İlk kadın TBMM başkanvekili vefat etti“. www.hurriyet.com.tr. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
- ↑ Parliament page/Meral Akşener (turkcha)
- ↑ Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (turkcha)
- ↑ „T24 online newspaper“. 2013-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
- ↑ „CHP'ye 12 yıl sonra kadın grup başkanvekili“. Radikal. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
- ↑ „Meclisteki kadın yönetcilerden çağrı“. Milliyet. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.
- ↑ „Mesleklerine Göre İlk Türk Kadınları | KPSS Güncel Bilgiler“. www.kpssguncelbilgi.com. 2020-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-avgust.
- ↑ „Türkiye'nin ilk kadın muhtarı/Tarih/milliyet blog“. blog.milliyet.com.tr. Qaraldi: 30-apr 2020-yil.