35°43′58.300000000007″N 51°24′39.600000000005″E / 35.73286111111111296°N 51.41100000000000136°E / 35.73286111111111296; 51.41100000000000136

  • Valiasr Street
  • خیابان ولیعصر
Umumiy maʻlumotlar
Mamlakat Eron
Shahar Tehron
Uzunligi 19,3 km
Avvalgi nomlari Pahlaviy
Koʻchada joylashgan binolar Sadobod majmuasi

Valiasr koʻchasi (forscha: خیابان ولی‌عصر), sobiq Pahlaviy koʻchasi (forscha: خیابان پهلوی)[1], Tehrondagi daraxtlar bilan qoplangan koʻcha boʻlib, Eron poytaxtini gʻarbiy va sharqiy qismga ajratadi. Bu qismlar mos ravishda 1922-yil va 1926-yillarda qurilgan, koʻchaning asfalt bilan tugaganini hisobiga 1933-yilda qurilishi yakunlangan. U Tehronning asosiy koʻchalari va savdo markazlaridan biri hisoblanadi. Bu, shuningdek, Oʻrta Sharqdagi eng uzun koʻchadir[2] va uni dunyodagi eng uzun koʻchalardan biri sifatida BBC (hozirda Al-Jazira) sobiq jurnalisti Rage Omaar „Welcome to Tehran“ (oʻzbekcha: Tehronga xush kelibsiz) hujjatli filmi chogʻida xabar qilgan[3].

Koʻcha Rizoshoh Pahlaviyning buyrugʻi bilan qurilgan va Pahlaviy koʻchasi deb nomlangan. 1979-yilgi islom inqilobidan keyin koʻcha nomi dastlab Musaddiq koʻchasi (sobiq millatchi bosh vazir Muhammad Musaddiq nomi bilan) va keyinchalik Valiasr (shialarning 12-imomiga ishora[manba kerak]) deb oʻzgartirildi. Ushbu jonli, markazga oʻxshash koʻchada koʻplab doʻkonlar, restoranlar, bogʻlar va madaniyat markazlari joylashgan.

Tarixi

tahrir

Valiasr koʻchasi qurilishi Qojarlar davridagi vazir Rizoxon (Eronning sobiq shohi Rizoshoh Pahlaviy) davriga toʻgʻri keladi. Deyarli yuz yil muqaddam Rizoshoh Shemirondagi (Tehron markazidagi tuman) Behjatobodning bir qismi boʻlgan yerlarni sotib olishni boshladi. Keyinchalik u Nosiriddinshoh Qojarning qiziga tegishli saroyni sotib oldi. Ayni vaqtda Rizoshoh Tehron viloyatining Shemironat tumanida bu hududdagi saroylarga kirishni yanada samaraliroq qilish uchun koʻcha qurishni boshlagan edi.

Rizoshoh hukmronligidan oldin, Qojarlar davrida Ahmadshoh kabi qojar shohlari poytaxtning shimoli va janubida saroylar qurdirgan. Marmar saroyi Tehronda joylashganligi sababli Rizoshoh Tehronning shimoliy qismidagi saroylarga boradigan yoʻlni kengaytirishga qaror qildi. Rizoshoh taxtga oʻtirganida bu yoʻlni „Pahlaviy“ deb nomladi.

Shuning uchun Eron islom inqilobidan oldin Valiasr koʻchasi Pahlaviy yoʻli deb atalgan va u Pahlaviylar oilasi nomi bilan atalgan. Ilgari bu yoʻnalish mahalliy oʻtish joylari uchun kichik tuproq yoʻl edi.

Shundan soʻng mashhur Valiasr koʻchasi tashkil etilishi boshladi va qurilishning dastlabki bosqichida bu yoʻnalishda chinorlar ekish, soy qurish ham boshlandi. Oradan yetti yil oʻtib Tehron hokimyati bu koʻchani qattiq qoplama bilan qopladi. 1930-yilda Tehronning shaharsozlik tizimida asfalt yotqizish yoʻlga qoʻyildi, bir yildan soʻng Valiasr koʻchasi asfaltlandi.

1938-yilda Valiasr koʻchasining ikki tomoniga ikki metr masofada va ikki koʻchat orasiga atirgul koʻchati oʻtqazildi va bu yangi ekilgan daraxtlarni sugʻorish uchun hozir Tehronning koʻrkam mahallasi boʻlgan Zafaroniya hududida ikkita quduq qazildi.

Avval taʼkidlanganidek, koʻcha faqat davlat amaldorlari foydalanishi uchun edi. Biroq 1940-yildan boshlab oddiy aholi uchun Pahlaviy koʻchasiga kirish imkoni yaratildi. Eronda baʼzi qoʻshni ittifoqchilarning mavjudligi va ularning Pahlaviy choʻqqisiga kirishi bilan bu yoʻl keng omma uchun ruxsat etilgan va odamlar Behjatobod bogʻlari boʻylab yurishlariga ruxsat berilgan[4].

Atrof-muhit muammolari

tahrir

Valiasr koʻchasidagi chinorlar har doim koʻcha oʻziga xosligining asosiy elementi va Tehronning oʻzgarmas diqqatga sazovor joylaridan biri boʻlib kelgan. Erondagi islom inqilobidan soʻng, jiddiy notoʻgʻri boshqaruv tufayli daraxtlarning yashash sharoitlari doimiy ravishda yomonlashdi va bu katta jamoatchilikni tashvishga soldi. Daraxtlar soni 1946-yildagi 24000 tadan 1995-yilda 12000 tagacha kamaydi. 2012-yilda atigi 8288 ta daraxt qolgan. Asosiy hissa qoʻshadigan muammolar quyidagilarni oʻz ichiga oladi, lekin ular bilan cheklanmaydi:

  • daryolar va buloqlar kabi tabiiy suv oqimi tarmoqlarini yoʻq qilish;
  • tartibsiz sugʻorish;
  • suvning ifloslanishi;
  • tuproqning ifloslanishi;
  • kalamushlar sonining koʻpayishi natijasida daraxtlarning ildizlariga zarar yetkazish, yomon cheklash, qurilish loyihalari uchun beton poydevor quyish;
  • tuproq eroziyasi va daraxt ildizlarining havoga taʼsiri;
  • odamlar tomonidan daraxtlarga yomon munosabatda boʻlish;
  • havoning ifloslanishi;
  • koʻp qavatli bino tufayli quyosh nurining yetib kelmasligi[5].

Bir nechta hodisalardan faqat bittasida, 2022-yil iyul oyida mulk egasi bino fasadini yaxshiroq koʻrish uchun ataylab 13 ta daraxtni zaharlagan[6].

2023-yilda koʻchadagi 179 ta daraxt kesilib, almashtirilishi maʼlum qilingan[7]. Valiasr koʻchasidagi daraxtlarga boʻlgan gʻamxoʻrlik Grammy mukofotiga sazovor boʻlgan Baraye qoʻshigʻida aks ettirilgan.

Savdo doʻkonlari

tahrir

Valiasr xiyoboni Tehrondagi va butun Erondagi asosiy savdo koʻchasidir. Koʻpgina xorijiy doʻkonlar tarmogʻining ushbu koʻchada doʻkonlari mavjud, masalan Benetton Group (uch doʻkon), Reebok, Adidas va boshqalar. Tehronning koʻplab muhim savdo markazlari Valiasr koʻchasida joylashgan, masalan Tandis markazi (koʻchaning shimoli-sharqida, Tajrish maydonida joylashgan), Safavieh Mall[8], Eskan savdo markazi va boshqalar. Rolex va TAG Heuer kabi hashamatli zargarlik buyumlari va aksessuarlar doʻkonlari ushbu koʻchada joylashgan. Bundan tashqari, Valiasrda yuzlab boshqa mahalliy doʻkonlar joylashgan.

Boshqa

tahrir
 
Valiahd maydoni 1977-yilda (1979-yildan keyin Valiasr maydoni deb nomlangan)
  • Koʻplab kinoteatrlar, restoranlar va mehmonxonalar bu koʻchada joylashgan.
  • Tehron shahar teatri
  • Millat parki va Saéi parki (Tehronning eng koʻp tashrif buyuriladigan ikkita bogʻi)
  • jomhori chorraxasida Katta bozor
  • kino muzeyi
  • Eron Qizil yarimoy tashkilotining markaziy binosi
  • Valiasr kasalxonasi
  • shahid rajaie ilmiy-terapevtik-tibbiyot markazi

Joylashuvi

tahrir

Valiasr shahar janubidagi Tehron temir yoʻl vokzalidan (dengiz sathidan 1,117 metr (3,665 ft) balandlikda) shimolda Tajrish maydoniga (dengiz sathidan 1,612 metr (5,289 ft) balandlikda) oʻtadi.

Valiasr shimoldan janubga 12 milya (19,3 kilometr) masofani bosib oʻtadi va har soatda, hatto ertalabgacha transport bilan toʻla. Doʻkonlar kechgacha ochiq boʻladi, kiosklarda esa yangi meva sharbatlari, qahva va gazetalar sotiladi.

  Shimoldan janubga  

 
Tajrish maydoni
  Shahrdari koʻchasi
  Fana Xusro koʻchasi
    Pasyon koʻchasi
  
Park yoʻli tutashuvi
  Chamran shossesi
  Mudarris shossesi
    ERIR yoʻli
    ERIR yoʻli
    Hoshimiy Rafsanjoniy shossesi
  Isfandyor koʻchasi
    Mirdomad bulvari
 
Vanak maydoni
  Hoqoniy shossesi
  Vanak koʻchasi
  Mullasadro koʻchasi
  Berezil koʻchasi
    Hemmat shossesi
    Abbospur koʻchasi
    Beheshti koʻchasi
    Ustod Mutahoriy koʻchasi
    Asadobodiy koʻchasi
    Fotimiy koʻchasi
 
Valiasr maydoni
  Karimxon Zand bulvari
  Keshovarz bulvari
   Maydoni Valiasr metro bekati
    Toliqoniy koʻchasi
 
Valiasr tutashuvi
  Inqilov koʻchasi
    Teatri Shahr metro bekati
    Jumhuriyi Islomiy koʻchasi
    Pastor koʻchasi
  Jomiy koʻchasi
    Imom Xumayniy koʻchasi
   Donishgohi Imom Ali metro bekati
 
Moniriya maydoni
  Moayyeri koʻchasi
  Abu Said koʻchasi
   Moniriya metro bekati
    Qazvin koʻchasi
    Mavlaviy koʻchasi
    Muxtoriy koʻchasi
   Rohahan metro bekati
 
Rohahan maydoni
  Shush koʻchasi
  Kargar koʻchasi
  Tehron temir yoʻl vokzali
  Janubdan shimolga  
tahrir

Manbalar

tahrir
  1. Karber, Phil. Fear and Faith in Paradise: Exploring Conflict and Religion in the Middle East, 18 June 2012. ISBN 9781442214798. 
  2. „'Death to the dictator' chants fuel Tehran riot“. Brisbane Times (2009-yil 15-iyun). Qaraldi: 2009-yil 4-sentyabr.
  3. „Welcome to Tehran – a journey by Rageh Omaar“. BBC (2006-yil 3-noyabr). Qaraldi: 2007-yil 26-avgust.
  4. „Valiasr Street in Tehran: Map, Trees, Photos, What to Do“. Irandoostan (2023-yil 14-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 14-noyabr.
  5. „'بررسی علل خشک شدن چنارهای خیابان ولیعصر و راهکارهای احیای آن ها“ (fa). Civilica. Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  6. „$3.8m Fine for Intentional Drying of Trees of Pahlavi Street“. Independent Persian (2022-yil 2-avgust). Qaraldi: 2023-yil 15-fevral.
  7. „شهرداری منطقه یک تهران: ۱۷۹ درخت در خیابان ولیعصر قطع خواهند شد“ (fa). ایران اینترنشنال (2023-yil 10-sentyabr). Qaraldi: 2023-yil 10-sentyabr.
  8. „about the shopping center“.

Havolalar

tahrir