Vera Balandina
Vera Balandina
| Vera Arsenyevna Balandina | |
|---|---|
| Tavalludi |
1871-yil 17-fevral Rossiya imperiyasi, Yenisey, Minusinsk uyezdi, Novoselovo qishlog‘i |
| Vafoti |
1943-yil 17-dekabr SSSR, RSFSR, Qozon |
| Fuqaroligi |
 SSSR  Rossiya |
| Kasbi | kimyogar |
Vera Arsenyevna Balandina (qizligida Emelyanova; 1871-yil 17-fevral, Yenisey viloyati, Novoselovo qishlog‘i – 1943-yil 17-dekabr, Qozon) – Sankt-Peterburgdagi Bestujev oliy ayollar kursini tamomlagan, kimyogar olim, tabiiy fanlar magistri. Shaxta va Chernogorsk shahri asoschisi, Achinsk-Minusinsk temir yoʻli qurilishining tashkilotchisi. Xayriyachi va metsenat. Akademik Aleksey Balandinning onasi.
Hayoti
tahrirVera Arsenyeva Emelyanova Yenisey viloyati, Minusinsk tumani, Novoselovo qishlogʻida savdogar oilasida tavallud topgan. (Krasnoyarsk GESi qurilishi munosabati bilan qishloq suv bosish zonasiga aylangan, u relef boʻylab yuqoriga koʻchirilgan. Hozir bu Krasnoyarsk oʻlkasining Novosyolovskiy tumani). 1887-yilda Krasnoyarsk shahrining sakkiz sinf ayollar gimnaziyasini oltin medal bilan tamomlagan. 1889-yilda Sankt-Peterburgdagi Oliy ayollar kurslariga oʻqishga kirgan va 1893-yilda fizika-kimyo boʻlimini tugatgan[1]. 1893-yil 1-sentyabrda uning toʻyi Aleksandr Alekseevich Balandin bilan boʻlib oʻtgan[2]. Parijda kimyodan tashqari rassomlik, adabiyot va kutubxonashunoslikni oʻrgangan, yozuvchi Evgeniya Ivanovna Konradi bilan tanishgan. 1860-yillarda „Nedelya“ gazetasida „Ispoved materi“, „Obshestvenniye zadachi domashnego vospitaniya“, „Kniga dlya materey“ nomli kitoblari nashr etilgan. 1895-yilda Balandina Yeniseyskda qizlar uchun bepul yakshanba maktabini tashkil etgan. 1897-yilda Yeniseydan 90 km uzoqlikda, Yeniseyga quyiladigan Melnichnaya daryosi boʻylab, Balandina Sharqiy Sibirda professor S. F. Glinka tomonidan oʻrganilgan birinchi olmosni kashf etgan, buning uchun Sankt-Peterburg universiteti qoshidagi Mineralogiya jamiyatining umrbod haqiqiy aʼzosi etib saylangan. 1898-yilda erining otasi Aleksey Sofronovich Balandin vafot etdi. Vasiyatnomaga koʻra, Balandin butun mablagʻni qizlariga, Sankt-Peterburgda birga yashagan ikkinchi oilasiga, yagona oʻgʻliga, eriga esa, barcha ishlarni Yenisey okrugida qoldirgan. Meros qilib olingan pulga Balandina Peterburgda Sibirda tugʻilgan Bestujev kurslari tinglovchilariga stipendiya taʼsis etgan. U eri bilan birga 1898-yil 6-avgustda Yeniseyda ochilgan A. S. Balandin nomidagi bepul xalq qiroatxonasini qurish uchun 50 ming rubl ajratgan.
1898-yil 12-aprelda Balandin tomonidan qurilgan yangi tosh binoda boshlangʻich ayollar maktabi va Balandinlarning xususiy kutubxonasi ochilgan. Xususiy kutubxona tashkil etilishining sababi maorif vazirligi tomonidan bepul kutubxonalarga koʻplab nashrlarni koʻchirib olish va saqlash taqiqlangani edi. Bepul kutubxonalarga asosan bolalar tashrif buyurgan. Balandina maktab kutubxonalariga kitoblar yuborgan, maʼruzalar oʻqigan. Novoselovodagi ikki sinfli qishloq bilim yurti, Novoselovo volostining Bolshaya Xabikdagi bir sinfli qishloq bilim yurti uchun muntazam ravishda pul xayriya qilgan. 1898-yil 20-dekabrda Balandinlar oilasida boʻlajak akademik farzandi Aleksey dunyoga kelgan. 1899-1900-yil qishda Balandina Jeneva universiteti qoshidagi École de Chimie kursida tahsil olgan. 1902-yil 27-dekabrda Balandinlar Yenisey provinsiyasida kambagʻallar uchun birinchi arzon oshxona ochganlar. Oʻsha yili Balandina Yenisey viloyatida birinchi boʻlib Novosyolovo qishlogʻida bolalar yaslilarini ochgan. Dastlab „Yasli“lar yozgi kunduzgi boshpana sifatida faoliyat koʻrsatgan. 1902-yildan 1903-yilgacha ular bobosining uyida, 1904-yilda esa otasining uyiga joylashgan. Ularga oʻttiz nafar bola qatnagan. Ularning ota-onalari oʻz ishlari bilan shugʻullangan. Yosh boʻyicha eng koʻp 1 oylikdan bir yoshgacha boʻlgan bolalar boʻlgan. A. A. Iordanskaya nazoratchi boʻlgan.
1902-yilda Balandina Abakan volostining Ust-Syda qishlogʻida xususiy maktab tashkil etgan va Minusinskda meteorologik stansiya qurgan. 1902-yilda Balandinlar oilasi Minusinsk tumanidagi Unyuk togʻi ostida joylashganlar. Qishloq Balandino deb nomlangan (sovet davrida Unyuk deb oʻzgartirilgan). Balandinlar bu yerda daryoning oʻng qirgʻogʻidagi ayvonga joylashgan besh qavatli tegirmon qurganlar. U uyezddagi eng yirik tegirmon korxonalaridan biri boʻlgan. Balandinlar katta don omborlari qurgan, u yerdan Yenisey boʻylab don va un Krasnoyarsk, Minusinskka joʻnatilgan. Vera Balandinaning bevosita ishtiroki bilan bogʻ barpo etilgan, u yerda mahalliy daraxtlardan tashqari boshqa hududlardan kelgan daraxtlar, jumladan, Xitoy olmalari va giloslari ekilgan. Bu bogʻda Yevropadan keltirilgan noyob gul navlarini iqlimlashtirish boʻyicha tajribalar oʻtkazgan. Unyuk volostda elektr bilan yoritilgan birinchi qishloq boʻlgan. Bu yerda Balandinaning tajriba dalasi boʻlib, u bugʻdoyni oʻrganish bilan shugʻullangan. Urugʻ namunalarini dalalarga mahalliy dehqonlar ekishgan. Balandina 1903-yilda Krasnoyarskda „K voprosu o kredite dlya selskogo naseleniya Yenisyskoy gubernii“ nomli risolasini nashr etgan. Hammasi boʻlib Yenisey viloyatining rivojlanishiga oid 50 ga yaqin asarlar nashr etilgan. Balandina 1907-yilda Karatigey shahrida – hozirgi Chernogorsk shahrida koʻmir qazib olishni boshlagan. Yeniseydagi iskalagacha tor oʻlchovli temir yoʻl qurilgan. Koʻmir daryo transporti orqali eksport qilingan.
1907-yil 18-sentyabrda Yangisey boshlangʻich taʼlimga gʻamxoʻrlik qilish jamiyati noqonuniy adabiyotlarni tarqatishda ayblanib yopilgan. Mablagʻ yetishmasligi sababli maktablar yopila boshlagan. Balandina kuzatuv ostida va hibsga olishga tayyorlangan. Bu vaqtda uning oʻgʻli ogʻir kasal boʻlib qolgan va Balandina uni davolash uchun Fransiyaga olib ketgan. 1908-yilda bu oila bolalarini oʻqitish uchun Moskvaga koʻchib oʻtgan. 1911-yilda Balandina Achinsk – Minusinsk temir yoʻlini qurish loyihasini boshlagan. 1912-yil 29-oktyabrda hukumat Achino-Minusinsk temir yoʻlining Nizomini („Achmindor“ aksiyadorlik jamiyati) tasdiqlagan. Balandina moliyalashtirishni tashkil etgan. Moliya taxminan 35 million rubl. Uzunligi 450 verst boʻlgan yoʻlni qurish huquqini Petrograd banklari konsorsiumi olgan. Ammo Birinchi jahon urushi tufayli yoʻl qurilishi oxiriga yetkazilmagan. 1916-yil 1-yanvarda uzunligi 50 chaqirim boʻlgan Achinsk – Adadim uchastkasida harakat boshlangan. Yoʻl qurilishi 1925-yilda yakunlangan. 1919-yilda, eri vafotidan soʻng, Balandina bolalari bilan Tomskga koʻchib oʻtgan, u yerda 1920—1922-yillarda Sibir Ilmiy Tibbiyot Kengashida kimyogar boʻlib ishlagan. 1922-yilda bolalari – oʻgʻli Aleksey va qizi Viveya bilan Moskvaga ketgan va u yerda ikkalasi ham Moskva davlat universitetiga qabul qilingan. Moskvada 1-toifali katta ilmiy xodim boʻlib faoliyat olib borgan va Glavnauk yurisdiktsiyasi ostidagi Davlat kolonizatsiya ilmiy-tadqiqot instituti kutubxonasini boshqargan. 1927-yilda Balandina Minusinsk yaqinida, hozirgi Podsinego qishlogʻi va Abakan daryosining ogʻzida muhim oʻtlarni oʻrganishni davom ettirgan va „Madaniyat“ eksperimental namoyish maydonchasini tashkil qilgan. 1930-yilda ushbu sayt Minusinsk tajriba maydoniga koʻchirilgan. V. A. Balandina oʻlimining aniq sanasi hali hujjatlashtirilmagan: 1943-yil yoki 1945-yil. Uning nabirasi Nina Alekseevnaning maʼlumotlariga koʻra, Balandina 1943-yil 3-noyabrda vafot etgan[3].
Oilasi
tahrir- otasi – Arseniy Ivanovich Emelyanov.
- onasi – Aleksandra Mixaylovna Emelyanova (Matonina) (1850-1884).
- katta amaki – Averyan Kosmich Matonin – savdogar, oltin qazib oluvchi. Yeniseyda gimnaziya qurish uchun 100 ming rubl xayriya qilgan (1872-yil).
- bobosi – Mixail Kosmich Matonin.
- singlisi – Mariya Arsenyevna Emelyanova
- qaynotasi – Aleksey Sofronovich Balandin (1823-1896).
- eri – Aleksandr Alekseevich Balandin (1857-1919).
- oʻgʻli – Aleksey Aleksandrovich Balandin (1898-1967).
- qizi – Viveya Aleksandrovna Balandina (1902-1970).
Mukofotlari
tahrir- „Xalq taʼlimi sohasidagi faoliyati uchun“ (koʻkrak nishoni) (1905-yil).
- Sankt-Peterburgdagi Oliy ayollar kurslariga mablagʻlarni yetkazib berish jamiyatining faxriy va umrbod aʼzosi.
Xotirasi
tahrir- 2008-yilda Chernogorsk shahrida shahar asoschisi sifatida Vera Balandinaga haykal oʻrnatilgan. Haykaltarosh – K. M. Zinich.
Manbalar
tahrir- ↑ Pamyatnaya knijka okonchivshix kurs na S.-Peterburgskix visshix jenskix kursax. 1882—1889 g., 1893—1894 g. / [Sost. N. A. Vetvenitskaya]. – 2-e izd. – Sankt-Peterburg, 1896. – S. 89.
- ↑ Nilogov A. S. Rodoslovnaya „materi Chernogorska“ Veri Arsenevni Balandinoy Yeniseyskaya Sibir v istorii Rossii (k 400-letiyu g. Yeniseyska) [Elektronniy dokument] // Materiali Sibirskogo istoricheskogo foruma. Krasnoyarsk, 23-25 oktyabrya 2019 g. – Krasnoyarsk: OOO „Laboratoriya razvitiya“. 2019. – S. 263—266.
- ↑ „Вера БАЛАНДИНА: родословная матери Черногорска“. 2018-yil 12-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 26-oktyabr.
[[Turkum:17-dekabrda vafot etganlar]]