Xalifa Rajab maqbarasi

Xalifa Rajab maqbarasi – Mizdaxqon (O'zbekiston) oʻrnida XII asrga oid maqbara xarobalaridan biri.

Tarixi

Mizdaxqondagi maqbara 1928-yilda ochilgan. Nashrlarda u uch marta ismini oʻzgartirgan – Qalpirijeb, Xalifa Erejep va Xalifa Rajab. Arxeologik tadqiqotlar faqat 1984-yilda boshlangan.

Qazishmalar tufayli maqbaraning tarixini aniqlash muammosi hal qilindi. Ilgari X–XI asrlarning binosi hisoblangan, u XII asrgacha keng tarqalmaganligiga qaramay, Xalifa Rajab maqbarasi oʻzining arxiologik, texnik va stilistik xususiyatlarga ega – masalan, firuza sir bilan qoplangan, oʻyilgan panellar va keramik detallar bilan ishlov berilgan – pishiq gʻisht uygʻunligi, ularning loy ohak bilan sementlanishi shular jumlasidan.

Yiqilgan janubi-gʻarbiy devor oʻrnida olib borilgan qazishmalar natijasida uning yon tomonlari 24-25 va qalinligi 4,5-5 santimetr boʻlgan sayqallangan gʻishtdan yasalgan plastmassa bezaklarining koʻplab qismlari aniqlandi – bu oddiy qurilish gʻishtidir, uning oʻlchamlari silliqlash va kesish orqali kichraytirilgan. Katta arklar parchalari, profilli ramka qismlari, timpanumlarni relyefli geometrik naqsh bilan toʻldirish, portal fasadining U shaklidagi ramkasining relyefli epigrafik plomba bilan qoplangan qismlari va gorizontal paneldan bir nechta plitalar – „kitaba“, fasadini toj kiygan va firuza sir bilan qoplangan, oʻyilgan terakota yozuvi bilan bezatilgan. Topilmalar devorning saqlanib qolgan pastki qismlari bilan birgalikda maqbaraning uzoq vaqtdan beri yoʻqolgan asosiy fasadini qatʼiy rekonstruksiya qilish imkonini berdi.

Arxitekturasi

Maqbaraning 9,2 metr uzunlikdagi toʻrtburchakli zal burchaklari asosiy nuqtalarga qaratilgan. Qabrlarning gʻayrioddiy yoʻnalishi binoning saqlanib qolmagan masjidga tutashganligi bilan bogʻliq boʻlishi mumkin. Binoning tashqi oʻlchamlari 12,25x12,35 metrni tashkil etadi, oʻn santimetrlik farq janubi-gʻarbiy tomonga yoʻnaltirilgan va deyarli butunlay vayron boʻlgan asosiy jabha devorining biroz kattaroq qalinligidan kelib chiqadi. Tadqiqotchilarning fikriga koʻra, bu devor bir vaqtlar silkinishdan ajralib, oldinga qulab tushgan va oʻzi bilan deyarli butun gumbazni tortib olgan.

Binoning asosiy (devor) materiali – yon tomonlari 25-28 va qalinligi 5-6 santimetr boʻlgan kvadrat taxta. Toshloq zaminda turgan poydevorlar bir xil oʻlchamdagi pishirilgan gʻishtlardan, loy ohak bilan qurilgan. Tepasida poydevor 10 sm qalinlikdagi qamish qatlami bilan yotqizilgan – devorlarni shoʻrlangan tuzlari qamishlarda toʻplanib, yuqoriga chiqmaydigan etib yer osti suvlaridan himoya qilishning bu usuli XVI asrda takomillashtirilgan va keng tarqalgan; uning eng ilk va eng oddiy namunasi Xalifa Rajab maqbarasida keltirilgan. Maqbaraning qalinligi 1,5 metr boʻlgan taxta devorlarining kvadrati ichkarida 4,3 metr balandlikka koʻtariladi. Ichkarida balandligi toʻrt baravardan bir oz koʻproq boʻlgan (4,35 metr) gʻayrioddiy shakldagi sakkizburchak boshlanadi. Sakkizburchakning eksenel qirralari yalangʻoch devorlar boʻlib, qirralari xuddi shu materialdan yasalgan va burchaklarga eksenel bilan bogʻlangan. qirralar.

Oʻlchamdagi pishiq gʻishtdan qurilgan gumbaz deyarli saqlanib qolgan.

Adabiyotlar

• Andoza:Nashr
• Andoza:Nashr
• Andoza:Nashr