Mizdaxqon
Mizdaxqon – Xorazmdagi yirik oʻrta asr shahar xarobasi. Xoʻjayli shahridan 7—8 km gʻarbda joylashgan. Antik davrga oid qishloq xarobasi oʻrnida V—VI asrlarda bunyod etilgan qasr asosida vujudga kelgan va moʻgʻullar hukmronligining oxirigacha (XIV asr) mavjud boʻlgan.
| Mizdaxqon | |
|---|---|
 Qadimiy Mizdaxqon kompleksi | |
| Umumiy maʼlumot | |
| Turi | Shahar xarobasi |
| Shahar | Xoʻjayli |
| Mamlakat | Oʻzbekiston, Qoraqalpogʻiston |
| Koordinatalar | 42°24′05″N 59°23′21″E / 42.40151747440589°N 59.3892212711918°E |
| Qurilishi boshlangan | V-VI asrlarda |
| Qurilishi tugagan | XIV asr |
| Buzilgan sana | 1338-yil |
| Binoning ichki maydoni | 200 gektar |
 Mizdaxqon xaritada | |
 Mizdaxqon Vikiomborda | |
Arxeologik majmua Qoraqalpogʻistonning Xoʻjayli shahridan uncha uzoq boʻlmagan masofada joylashgan boʻlib, qadimiy eroniy xorazmliklarining manzili hisoblanadi[1]. Ushbu arxeologik inshootlar majmuasi Nukus shahridan 40 daqiqalik yoʻl uzoqlikda joylashgan[2].
Mizdaxqon o‘rta asrlarda Xorazmdagi yirik shaharlardan biri sifatida tanilgan. Mashhur arab olimlaridan biri al-Maqdusiy 985-yilda shu shahardan oʻtganda unga „Mizdaxqon oʻzining kattaligi boʻyicha Kat, Gurganj kabilar qatori Xorazm davlatida uchinchi shahardir“ deya taʼrif bergan[3].
Mizdaxqon 2 ta tepalikdan iborat. Ulardan biri boʻlgan Gabr qalʼa Mizdaxqonning qadimgi qismi boʻlib, uning qalin paxsa devori va arkining qoldiqlari saqlanib qolgan. Mizdaxqonning 2-tepaligi qabristonga aylangan. Uning maydonining bir qismida Mazlumxon Suluv maqbarasi (XIII asr oxiri – XIV asr boshi) joylashgan.
Mizdaxqonni arxeologik jihatdan oʻrganish ishini 1928-yil Yakubovskiy Aleksandr Yuryevich boshlagan. 1962—, 1964—1965-yillarda Mizdaxqonda Tolstov Sergey Pavlovich rahbarligidagi Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi qazishma ishlarini oʻtkazgan. Natijada Mizdaxqonning tarixi va Xorazmning islom dinigacha boʻlgan qadimgi diniga oid koʻplab qimmatli maʼlumotlar olindi. X asrda Mizdaxqon obod shahar boʻlib, atrofida 12.000 ta turar joy qoʻrgʻonlari joylashgan.
Mizdaxqondagi qabristonga zardushtiylik diniga eʼtiqod qilgan marhumlar ossuariylarga solib koʻmilgan. Ossuariylarda rang-barang mazmundagi naqshlar va qadimgi xorazmiy tilida yozilgan bitiklar saqlangan[4].
Tarixi
tahrirMizdaxqan majmuasi 200 gektar maydonni egallaydi[5]. Uning ikkita qalʼasi IX—XII asrlarda qurilgan. Ossuariy qabriston tepalikning butun gʻarbiy yarmini egallaydi[6]. Nekropoldagi oxirgi dafn qilingan sana XIV asrga toʻgʻri keladi.
Chingizxon boshchiligidagi moʻgʻullar bu hududdagi eronliklarni qirgʻin qildilar va maʼlum vaqt oʻtgach, majmua 1338-yilda Amir Temurning Koʻhna Urganchga qilgan ekspeditsiyasi chogʻida buzib tashlandi[7].
Afsonalarda Qayumars – Zardushtiylik mifologiyasiga koʻra yer yuzidagi birinchi odamning kelib chiqishi ushbu manzil bilan bogʻliq[8]. Mizdaxqonda malika Mazlumxon Suluvning yer osti maqbarasi va Avliyo Pyotr (Simon)ning ham maqbarasi bor[9]. 1966-yilda maxsus komissiya tomonidan tashkil etilgan guruhning tekshiruv xulosalariga koʻra, Simonning maqbarasi soxta boʻlib chiqdi.
Bahslar
tahrirIjtimoiy tarmoqlarda X asrga oid tarixiy yodgorlik oldiga yangi, zamonaviy qabrning joylashtirilganligi bir qator munozaralarga sabab boʻlib, turli noroziliklarni keltirib chiqardi[3].
Yangi qabr „Xalifa Rajab“ maqbarasi tarixiy yodgorligining yoniga joylashtirilgan. Bunga qarshilik bildirgan baʼzi shaxslar „Qabr uchun yerlar sotilmoqda“ degan fikr bilan ham oʻz eʼtirozlarini bildirgan[3].
Arxeologik tadqiqotlar
tahrirMizdaxqon majmuasi dastlab 1928- va 1929-yillarda rus arxeologi Aleksandr Yakubovskiy tomonidan oʻrganilgan. Uni oʻrta asr musulmon geograflarining al-Istaxriy va al-Muqaddasiy asarlarida qayta-qayta tilga olingan Mizdaxqon deb nomlangan qadimiy shahar bilan bogʻlagan. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan soʻng, Xorazm vohasidagi arxeologik yodgorliklar moskvalik arxeolog Sergey Tolstov boshchiligida yangi tashkil etilgan Xorazm arxeologik ekspeditsiyasi tomonidan uyushtirilgan tadqiqot dasturiga kiritildi.
Mizdahqon 1962- va 1964—1965-yillarda Qoraqalpoq davlat universiteti va Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Qoraqalpogʻiston boʻlimi Tarix, til va adabiyot instituti tomonidan batafsil oʻrganilgan. Afsuski, ularning qazish ishlari va tegishli hujjatlar sifati past boʻlgan. Keyinchalik obyekt haqida koʻp qimmatli maʼlumotlar yoʻqolgan. 1964- va 1966-yillarda qadimiy Mizdaxqonning butun majmuasini maxsus rejali aerofotosuratga olish ishlari olib borildi[10]. Keyingi tadqiqot ishlari arxeolog Vadim Yagodin tomonidan 1960-yillarning oxiri va 1970-yillarning boshlarida amalga oshirilgan. 1947-yilda Mizdaxqonning meʼmoriy obyektlari V. I. Pilyavskiy tomonidan oʻrganilgan. 1959- va 1966-yillarda Mazlumxon Suluv restavratsiyasi loyihasini ishlari amalga oshirilishi munosabati bilan arxitektor V. M. Filimonov uni tadqiq qildi. Mizdaxqon qabristonidan 3—8-asrlarga oid 38 erkak, 40 ayol va 14 bolaning bosh suyagi topilgan[11].
Mizdaxqon kompleksida arxeologik tadqiqotlar 1985-yildan 1999-yilgacha davom etdi. Qazishmalar davomida ossuariylardagi rasmlar, qadimgi Xorazm tilida turli diniy belgilar aks ettirilgan yozuvlar topilgan. Shuningdek, milodiy 8-asrning yarmiga oid yagona sopol buyumlari mavjud qabr topildi.
Sharqiy tepalikda malika Mazlumxon Suluvning yer osti maqbarasi, Shomun Nabiy, Halfa Yerezhep va Madaminxon maqbaralari, Karvonsaroy, Qriq-Shopan qal’asi, Jomart-Kassap minorasi, madrasa va boshqa qabristonlar joylashgan[12]. Qabriston boʻylab ming yillik tarixga ega boʻlgan koʻplab mozorlar mavjud. Ulardan koʻplari shunchalik mustaham qurilganki, oʻzlarining dastlabki asl qiyofasini deyarli yoʻqotmagan. Qabrlar yonida turli xil idishlar, idishlar, ossuariylarning parchalari kabi qadimiy yodgorliklarni koʻrish mumkin.
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ „Ancient Complex Mizdahkan — Damda.uz“ (en). damda.uz. 2019-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-avgust.
- ↑ Ancient necropolis of Mizdahkan | Uzbekistan Travel. (2022). Uzbekistan.travel. Qaraldi: 25-may 2022, https://uzbekistan.travel/en/o/ancient-necropolis-of-mizdakhan/
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Y. Qanoatov. „Qadimiy qal’alar qabristonga aylanmasin“ (2022-yil 19-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 11-oktyabr.
- ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „Древний комплекс Миздахкан — Damda.uz“ (ru). damda.uz. 2019-yil 20-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 20-avgust.
- ↑ „Necropolis of Mizdahkan“ (en). silkadv.com. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
- ↑ „Mizdakhkan. Uzbekistan. Tours in Uzbekistan“.
- ↑ „Ancient necropolis of Mizdahkan“ (en). Uzbekistan.travel. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
- ↑ „Mizdaxkan“ (en). Karakalpakstan.travel. Qaraldi: 2022-yil 25-may.
- ↑ „Necropolis of Mizdahkan“. silkadv.com. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.
- ↑ В. Н. Ягодин, Т. К. Ходжайов. Некрополь Миздахкана. .Фан- УзССР, 1970 — 170-bet. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.
- ↑ „Миздахкан“. karakalpakstan.travel. Qaraldi: 31-oktabr 2023-yil.
Adabiyotlar
tahrir- Yagodin V. N., Xodjayov T. K., Nekropol drevnego Mizdaxkana, T., 1970.
Havolalar
tahrir| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |