Xatlon (viloyat)
Xatlon viloyati – Tojikiston Respublikasi janubi-gʻarbidagi viloyat. 1992-yilda Koʻlob va Qoʻrgʻontepa viloyatlarining qoʻshilishi natijasida vujudga kelgan. Maydoni 24,800 km2. Aholisi 2,676,000 kishi (2010), asosan, tojiklar, shuningdek, oʻzbeklar, turkmanlar, arablar, ruslar, loʻlilar, tatarlar va boshqa jami 40 ga yaqin millat vakillari ham yashaydi. Markazi – Qoʻrgʻontepa shahri. Tarkibida 24 tuman, 5 shahar, 18 shaharcha va 128 qishloq fuqarolari yigʻini bor[2]. Oʻzbekistonning Surxondaryo viloyati bilan chegaradosh.
| viloyat | |
|---|---|
| Maʼmuriy markazi | Qoʻrgʻontepa |
| Yirik shahari | Qoʻrgʻontepa |
| Boshqa yirik shaharlari | Koʻlob, Norak, Dangʻara, Sarband, Panj |
| Asos solingan sanasi | 2-dekabr 1992-yil |
| Hukumat raisi | Gʻaybullo Avazali |
| Rasmiy tili | Tojikcha |
| Aholi (2013) | 2,831,700 [1]. (1-oʻrin) |
| Zichligi | 115,1 kishi./km² |
| Millatlar tarkibi |
tojiklar — 78,6 %, oʻzbeklar — 17,9 %, ruslar — 3,5 % |
| Maydoni | 24 800 km² (4-oʻrin) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+5 |
| Kod ISO 3166-2 | TJ-KT |
| Indeks FIPS | TI02 |
| Telefon kodi | +992 3222 |
| Pochta indeksi | 735140 |
| Avtomobil raqami kodi | 03РТ |
| Xaritada | |
 | |
| 37°50′0″N 69°0′0″E / 37.83333°N 69.00000°E | |
Geografiyasi
tahrirXatlon viloyati sharqsan Togʻli-Badaxshon muxtor viloyati, shimoldan Respublikaga boʻysunuvchi tumanlar, gʻarbdan Oʻzbekiston Respublikasining Surxondaryo viloyati bilan, janubdan Afgʻoniston bilan chegaradosh. Viloyatning Qoʻrgʻontepa tomonida Vaxsh va Kofarnihon vodiylari joylashgan. Ushbu hududda Bobotogʻ, Oqtogʻ, Rangontogʻ, Qoratogʻ va Teraklitogʻlar mavjud. Vaxsh daryosining quyi qismida „Polvontoʻqay“ toʻqayzori joylashgan[3].
Iqlimi
tahrirXatlon viloyati Qoʻrgʻontepa va Koʻlob qismlariga boʻlinadi. Qoʻrgʻontepa qismining iqlimi subtropik. Yanvar oyidagi oʻrtacha harorat vodiylarda —3 °C, togʻlarda —2 °C gacha, iyul oyida vodiylarda 30 °C, togʻlarda 24 °C – 26 °C. Yillik yogʻin 150 – 200 mm dan 500 mm gacha.
Koʻlob qismining janubida subtropik iqlim. Vodiylarda yanvarda oʻrtacha harorat —2 °C gacha, iyulda 22°—30°. Yillik yogʻin 200–400 mm. Togʻ yon bagʻirlarida yillik oʻrtacha harorat yanvarda —2°, —4°, iyulda 20°—24°, yillik yogʻin 600–800 mm, janubi-gʻarbidagi pasttekisliklarda 200–400 mm. Shimoliy qismidagi vodiylarda havo nisbatan salqinroq. Yillik yogʻin 1000 mm.
Tabiati
tahrirKoʻlob tarafida Sarsarak, Ilontogʻ, Tik togʻlari, Hazrati Shoh togʻlari, shuningdek, Xoʻja Sarez va Xoʻja Moʻmin yonida tuz gumbazlari mavjud. Qizilsuv (Surxob) va Yaxsuv daryolaridan sugʻorishda foydalaniladi. Eng yirik daryosi – Panj. Dangʻara, Moʻminobod, Xovaling, Chubek va Farxor atrofidagi togʻ yon bagʻirlarida pista, yongʻoq, anor, olcha, oʻrik, nok, tut, bodom, doʻlana, jiyda, archa va boshqalar oʻsadi. Janubi-sharqida tokzor va lalmi sharoitlarga moslashgan boshqa mevali daraxtlar mavjud. Yovvoyi hayvonlardan boʻri, tulki, jayra, ilon, yovvoyi mushuk, togʻ echkisi, iyik; qushlardan kaklik, bedana, burgut, oʻrdak, laylak va boshqalar uchraydi. Foydali qazilmalardan oltin, koʻmir, gaz, neft, torf va boshqalar bor[4].
Hududiy boʻlinishi
tahrirXatlon viloyati tarkibiga 6 ta shahar (Qoʻrgʻontepa, Koʻlob, Norak, Dangʻara, Sarband, Panj) va 21 tuman kiradi:
- Baljuvon tumani – markazi Baljuvon
- Boxtar tumani – markazi Ismoil Somoni
- Vaxsh tumani – markazi Vaxsh
- Vose tumani – markazi Vose
- Dangʻara tumani – markazi Dangʻara
- Abdurahmon Jomiy tumani – markazi Kuybishevsk
- Jilikoʻl tumani – markazi Jilikoʻl
- Qubodiyon tumani – markazi Qubadiyon
- Kumsangir tumani – markazi Dusti
- Moʻminobod tumani – markazi Moʻminobod
- Panj tumani – markazi Panj
- Jaloliddin Rumiy tumani – markazi Kolxozobod
- Temurmalik tumani – markazi Sovetskiy
- Farxor tumani – markazi Farxor
- Xamadani tumani – markazi Moskovskiy
- Nosir Xusrav tumani – markazi Bahori
- Xovaling tumani – markazi Xovaling
- Xuroson tumani – markazi Xuroson
- Shahritus tumani – markazi Shahritus
- Shoʻrobod tumani – markazi Shoʻrobod
- Yovon tumani – markazi Yovon
Sanoati
tahrirSanoati paxta tozalash, oziq-ovqat sanoati (yogʻmoy, konserva, goʻsht, pivo pishirish, tuz), kimyo (azotli oʻgʻitlar), elektrotexnika (transformator), qurilish materiallari (temirbeton, gʻisht, ohak) ishlab chiqarish korxonalaridan iborat. Vaxsh daryosida Sarband, Markaziy, Sharshara elektr styalari, Boygʻozi gidrouzeli ishlab turibdi. Respublikadagi eng yirik Norak GES ham shu viloyat hududida joylashgan. Qoʻrgʻontepa va Koʻlobda aeroportlar bor[5].
Qishloq xoʻjaligi
tahrirRespublikada yetishtiriladigan paxtaning asosiy qismi, jumladan, ingichka tolali paxtaning barchasi ushbu hududda yetishtiriladi. Shuningdek, bogʻdorchilik, tokchilik, limonchilik, pillachilik, chorvachilik (jumladan, qorakoʻlchilik) rivojlangan. Gʻallachilik, sholichilik keyingi yillarda tez rivojlandi. Asalarichilik yaxshi yoʻlga qoʻyilgan. Vaxsh tuproqshunoslik melioratsiya stansiyasi faoliyat koʻrsatadi. 1960—70-yillarda Yovon, Obikiik, Gʻaravuti, Toshrabod, Qarodum, Beshkent vodiysi va Dangʻaradagi qoʻriq va boʻz yerlar oʻzlashtirilib paxtazorga aylantirilgan[6].
Ijtimoiy soha
tahrirViloyatda 1187 umumiy taʼlim maktabi, 9 oʻrta maxsus bilim yurti va 2 ta universitet joylashgan. 3 teatr, 6 muzey, 502 jamoat kutubxonasi bor.
Xatlon viloyati aholisi qadimdan hunarmandchilikning zargarlik, kulolchilik, egarchilik, kashtachilik va boshqa turlari bilan shugʻullanadi. Viloyatda Hazrati Amir Sayd Hamadoniy (Koʻlob shahrida), Hazrati Uzun Ostona (Jilikoʻl tumanida), Chiluchor chashma (Beshkentda) va boshqa ziyoratgohlar mavjud.
Manbalar
tahrir- ↑ Агентство по статистике при Президенте Республики Таджикистан. „Численность населения Таджикистана на 1 января 20 1 3 года“ (ru) (2013-yil 1-yanvar). 2013-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 19-sentyabr. (Wayback Machine saytida 2013-09-21 sanasida arxivlangan)
- ↑ Population of the Republic of Tajikistan as of 1-yanvar 2008-yil, State Statistical Committee, Dushanbe, 2008 (Ruscha)
- ↑ Muriel Atkin. Tajikistan in: Glenn E. Curtis (ed.): Kazakstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, and Uzbekistan, Country Studies, Washington: 1997. pp. 197-290.
- ↑ Kurgan Tepe, Encyclopaedia Iranica Online (Wayback Machine saytida 2019-04-16 sanasida arxivlangan)
- ↑ Ethnic groups at risk: The status of Tajiks Heritage Society
- ↑ Tajikistan: Central Asian Powderkeg (Wayback Machine saytida 2007-09-30 sanasida arxivlangan) The Jamestown Foundation
| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |