Vikipediya

Yevropa Rossiyasi

Yevropa Rossiyasi (ruscha: Европейская Россия, европейская часть России) — Rossiyaning gʻarbiy va eng koʻp aholi yashaydigan qismi. U qitʼaning butun shimoliy mintaqasini oʻz ichiga olgan holda Osiyoda joylashgan mamlakatning kam aholi yashaydigan va juda katta sharqiy qismidan farqli oʻlaroq, geografik jihatdan Yevropada joylashgan. Ural togʻlari Rossiyani ikki qismga boʻlib, Yevroosiyo superkontinentini ham ikkiga boʻladi. Yevropa Rossiyasi Sharqiy Yevropaning katta qismini qamrab oladi va Yevropaning umumiy quruqligining qariyb 40 % ini egallaydi, uning umumiy aholisining 15 % dan ortigʻi Rossiyani Yevropadagi eng yirik va eng zich mamlakatga aylanishiga sabab boʻldi.

Rossiyaning Yevropa va Osiyodagi hozirgi maʼmuriy boʻlinishlari (de facto chegaralari)

Hudud va demografiya

tahrir

Yevropa Rossiyasi Rossiya umumiy aholisining qariyb 75 % ini tashkil qiladi. U 3,995,200 kvadrat kilometrdan (1,542,600 kv. mil) ortiq maydonni egallaydi va qariyb 110 million aholiga ega — bu Rossiyani Yevropadagi eng yirik va eng zich mamlakatga aylantiradi. Yevropa Rossiyasi Rossiyaning eng zich mintaqasi boʻlib, aholi zichligi har kvadrat kilometrga 27,5 kishini tashkil qiladi (har kvadrat milga 70 kishi)[1].

Rossiyaning barcha uchta federal shaharlari Yevropa Rossiyasida joylashgan. Bu shaharlar Moskva — mamlakat poytaxti va Yevropadagi eng gavjum va eng yirik shahar, Sankt-Peterburg — madaniy poytaxt va mamlakatdagi ikkinchi eng zich shahar va Sevastopol — Ukrainaning bir qismi sifatida xalqaro tan olingan Qrimda joylashgan shahar.

Tarixi

tahrir

Yevropa Rossiyasining tarixiy aholisi slavyanlar, finlar, german, turkiy xalqlar, Shimoliy Kavkaz, Boltiqboʻyi, Xazar va Skandinaviya xalqlaridan iborat edi[2][3].

Baʼzi nazariyalarga koʻra, dastlabki Sharqiy slavyanlar hozirgi Gʻarbiy Rossiyaga (shuningdek, Ukraina va Belorussiyaga) miloddan avvalgi I ming yillikning oʻrtalarida kelgan[4]. Vyatichlarning Sharqiy slavyan qabilasi Oka daryosi atrofidagi yerlarda tugʻilgan. Bu hududda fin-ugr, boltiq va turkiy qabilalar ham mavjud edi (garchi turkiy va fin-ugr xalqlarining katta qismi slavyanlar tomonidan oʻzlashtirilgan boʻlsa-da, bugungi kunda Yevropa Rossiyasida koʻplab qabilalar mavjud). Markaziy Rossiyaning gʻarbiy mintaqasida severiyaliklarning Sharqiy slavyan qabilasi yashagan.

Sofia First Chroniclega koʻra, birinchi rus viloyatlaridan biri 859-yilda Velikiy Novgorod boʻlgan. Miloddan avvalgi 8-asr oxiri — 9-asr boshlarida Rossiyaning hozirgi gʻarbiy qismida Rus xoqonligi tashkil topdi. Bu hudud varyaglar, sharqiy Skandinaviya sarguzasht izlovchilari, savdogarlar va qaroqchilar uchun operatsiyalar joyi boʻlgan. 9-asr oxiridan 13-asrning oʻrtalariga qadar hozirgi Yevropa Rossiyasining katta qismi Kiyev rusi tarkibiga kirgan. Rossiya xoqonligi va Kiyev rusi yerlari muhim savdo yoʻllari boʻlib, Skandinaviya, Vizantiya imperiyasi, Rus xalqi va Volga Bolgariyasini Xazariya hamda Fors bilan bogʻladi. Qadimgi Skandinaviya manbalariga koʻra, Kiyev rusi yoki Qadimgi Rusning 12 ta eng yirik shaharlari qatoriga Novgorod, Kiyev, Polotsk, Smolensk, Murom va Rostov kirgan[5].

Vizantiya imperiyasi bilan savdo va madaniy aloqalar tufayli Rossiyaning slavyan madaniyati asta-sekin Sharqiy pravoslav dinini qabul qildi. Koʻpgina manbalarda Ryazan, Kolomna, Moskva, Vladimir va Kiyev moʻgʻullar imperiyasi tomonidan vayron qilinganligi aytiladi. Moʻgʻullar istilosidan soʻng Moskva buyuk knyazligi paydo boʻldi, shu vaqt ichida Gʻarbiy Rossiya va Rossiyaning turli mintaqalari Vizantiya imperiyasi bilan kuchli madaniy aloqalarga ega boʻlib, slavyan madaniyati doimiy ravishda oʻsib borgan[6]. Sharqiy slavyan butparastligi hamda nasroniylikning elementlari bir-biri bilan oʻzaro bogʻliq edi va bu Moskva buyuk knyazligiga ikki tomonlama ishonchni keltirib chiqardi[7].

Maʼmuriy boʻlinmalar bilan moslashish

tahrir
 
Rossiyaning federal okruglari

Rossiyaning quyidagi federal okruglari Yevropa tarkibiga kiradi deb hisoblanadi:

Tuman nomi Hudud (km2) 2017-yil aholisi Aholi zichligi Qitʼa yozuvlari
Markaziy federal okrug 650 200 39 209 582[8] 59.658 Yevropa
Shimoliy Kavkaz federal okrugi 170 400 9 775 770[8] 56,58 Yevropa
Shimoli-gʻarbiy federal okrugi 1 687 000 13 899 310[8] 8.25 Yevropa
Janubiy federal okrug[note 1] 447,900 16 428 458[8] 33.46 Yevropa
Volga federal okrugi 1 037 000 29 636 574[8] 28.63 Asosan Yevropa
Ural federal okrugi 1 818 500 12 345 803[8] 6.86 Asosan Osiyo
6 ta federal okruglarning yigʻindisi[note 2] 3 995 200 108 949 694[8] 27.22 Asosan Yevropa
  1. ↑ Qrim Respublikasi va Sevastopol shahrini oʻz ichiga oladi, ular Rossiya tomonidan amalda boshqariladi, lekin boshqa davlatlar tomonidan Ukrainaning bir qismi hisoblanadi.
  2. ↑ Quyidagilarni hisobga olmaydi:
    Volga federal okrugi toʻliq Osiyoda 4 ta rayon, asosan Osiyoda bitta tuman, Yevropa va Osiyo oʻrtasida joylashgan bitta tuman, Yevropa va Osiyo oʻrtasida boʻlingan ikkita shahar va toʻliq Osiyoda bitta aholi punktidan iborat boʻlib, Osiyoda 30 000 km2 maydonda ega hamda 280 000 kishi istiqomat qiladi (Ural daryosining sharqida belgilangan).
    Ural federal okrugi Yevropada (Ural daryosining gʻarbiy qismida) 1700 km2 maydonga ega va taxminan 200 000 kishi yashaydi.

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Vishnevsky. „Replacement Migration: Is it a solution for Russia?“. EXPERT GROUP MEETING ON POLICY RESPONSES TO POPULATION AGEING AND POPULATION DECLINE /UN/POP/PRA/2000/14 6, 10. United Nations Population Division, Department of Economic and Social Affairs (2000-yil 15-avgust). 2003-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 14-yanvar.
  2. ↑ „Khazar | people“ (en). Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
  3. ↑ Reuter, Timothy. The New Cambridge medieval history., Fouracre, Paul; McKitterick, Rosamond; Reuter, Timothy; Luscombe, D. E. (David Edward); Riley-Smith, Jonathan, 1938-2016; Abulafia, David, First paperback, Cambridge: Cambridge University Press, 2015 — 497–500-bet. ISBN 9781107449060. OCLC 945367493. 
  4. ↑ „Early East Slavic Tribes in Russia“ (en). Study.com. Qaraldi: 2018-yil 19-dekabr.
  5. ↑ „Ancient Rus: trade and crafts: History of Russian trade and crafts: Business & Law: Russia-InfoCentre“. www.russia-ic.com. Qaraldi: 2019-yil 20-mart.
  6. ↑ Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003. ISBN 027102349X. OCLC 50960735. 
  7. ↑ Orthodox Russia: belief and practice under the tsars, Kivelson, Valerie A. (Valerie Ann), Greene, Robert H., 1975-, University Park, Pa.: Pennsylvania State University Press, 2003 — 146-bet. ISBN 027102349X. OCLC 50960735. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 „Population 1 January 2015 Estimate – Federal State Statistics Service Russia“. Federal State Statistics Service Russia. 2015-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yevropa_Rossiyasi&oldid=3801381" dan olindi