Vikipediya

Zaynab binti Jahsh

Zaynab binti Jahsh (arabcha: زينب بنت جحش; tax. Milodiy 590-641) yoki Zaynab binti Jahsh ibn Riyob ibn Xuzayma. Muhammadning ayollari, ammalarining qizi, moʻminlarning onasi. Musulmon boʻlmasidan oldin ismi „Barra“ edi, deb rivoyat qilinadi. „Zaynab“ ismini unga soʻnggi paygʻambar berganlar. Kunyasi Ummul hakam.[1] Madinaga koʻchgandan soʻng Zaynab binti Jahsh , Rasulullohning tavsiyalari bilan, dastlab buyuk sahobiy Zayd ibn Horisaga turmushga chiqqqan.

Zaynab bint Jahsh
Tavalludi 590-yil
Makka, Hijoz
Vafoti 640/641-yil (51 yoshda)
Madina, Hijoz
Dini Islom
Turmush oʻrtogʻi
  • birinchi turmush o`rtog`i noma`lum (622-vafoti)
  • Zayd ibn Horisa (nikohlangan 625-yil atrofida — 627-yil ajrashgan)
  • Muhammad s.a.v (nikohlangan 627-632-yil vafotigacha)
Otasi Jahsh ibn Riyob
Onasi Umayma binti Abd al-Muttalib

Yoshlik davri

tahrir

Zaynabning otasi Asad ibn Xuzayma qabilasidan boʻlgan muhojir Jahsh ibn Riyob boʻlib, Makkada Umayya urugʻi himoyasida qoʻnim topgan edi. Uning onasi Umayma bint Abd al-Muttalib, Quraysh qabilasining Hoshim urugʻidan va Muhammadning otasining singlisi edi.[2] Demak, Zaynab va uning besh ukasi Muhammadning birinchi amakivachchalari boʻlgan.

Aytishlaricha, Zaynab tez oʻzini yoʻqotib qoʻyishi bilan birga, tez tinchib qolardi ham.[3] U mohir koʻnchilik va charm ustasi edi. U pulga muhtoj boʻlmasa ham umri davomida bu ishni davom ettirgan.[2]

Birinchi erining ismi nomaʼlum, lekin u 622-yilda vafot etgan.[4] Oʻsha paytda musulmon boʻlgan Zaynab ham ukasi Abdulloh bilan birga hijratda Madinaga kelganlar orasida boʻlgan.[5]

Birinchi nikohi

tahrir

Nikoh sharoitlari

tahrir

Taxminan 625-yilda Muhammad Zaynabga asrab olingan oʻgʻli Zayd ibn Horisaga turmushga chiqishini taklif qiladi. Zayd Kalb qabilasida tugʻilgan, lekin bolaligida qul savdogarlari tomonidan oʻgʻirlab ketilgan. U Xadicha binti Xuvaylidning jiyaniga sotilgan edi, u oʻz navbatida uni eri Muhammad ga toʻy sovgʻasi sifatida bergan edi. Bir necha yil oʻtgach, Muhammad Zaydni oʻgʻil qilib olgan.[4]

Akasi Abdulloh tomonidan qoʻllab-quvvatlangan Zaynab, avvaliga „Men Qurayshning bevasiman“ deb bu taklifni rad etadi.[4] Rivoyatlarda keltirilishicha, Quraysh zodagonlaridan chiqqan goʻzal Zaynab binti Jahsh qullardan chiqqan Zayd bilan turmush qurishni istamaydi va paygʻambarga eʼtiroz bildiradi. Taʼkidlanishicha, aynan shu ijtimoiy tafovutlar Muhammad s.a.v ning nikoh tuzmoqchi boʻlganiga sabab boʻlgan:

“Paygʻambar alayhissalom yaxshi bilardilarki, insonning odamlar oldida oʻz mavqei emas, balki Allohning huzuridagi mavqei muhim... ularning nikohi ota-bobolari emas, balki kim boʻlganini koʻrsatadi. Ularning Alloh huzuridagi mavqei muhimroqdir”.[6]

Shuningdek, u asrab olinganlarni qonuniyligi va teng munosabatda boʻlish huquqini oʻrnatmoqchi boʻlgani taxmin qilingan.[7] Aksincha, Montgomeri Vatt Zaydga Muhammadning hurmati baland boʻlganini taʼkidlaydi.[8]

Muhammad Qur’onning yangi oyatini eʼlon qilganida:

«Alloh va Uning paygʻambari bir ishni hukm qilganda – hech bir moʻmin va moʻminaga (uni bajarish yokibajarmaslik) ishlarida ixtiyor boʻlishi mumkin emasdir. Kimki Alloh va Uning paygʻambariga itoatsizlik qilsa, bas, u aniq zalolat bilan yoʻldan ozibdi».

— Ahzob surasining 36-oyati

Zaynab rozi boʻlib, Zaydga turmushga chiqadi.[9] Muhammad s.a.v shaxsan oʻzi 160 dirham naqd pul, chopon va roʻmol, zirh, 50 mudd don va 10 mudd xurmo toʻlagan.[10]

Ajralish holatlari

tahrir

Nikoh ikki yildan kamroq davom etgan.[11]

9-asr tarixchisi at-Tabariy Muhammad Zaydning uyiga qilgan tashrifi haqida ikkita mustaqil maʼlumot beradi. Zaydning kirish eshigi boʻlib xizmat qilgan parda bir chetga urilib, tasodifan Zaynabning faqat tungi koʻylak kiyib olganini koʻrdi. Zaynab oʻrnidan turib, oʻzini yopdi va Muhammadga Zayd uyda yoʻqligini, uni ziyoratga chaqirib qolishganini aytadi. Biroq, u uyga kirmaydi. U oʻziga oʻzi: „Qalblarni aylantiruvchi Allohga hamdlar boʻlsin!“ deydi va ketadi.[12]

Zayd uyga kelganida Zaynab boʻlgan voqeani aytib berdi. Zayd Muhammadning huzurlariga borib: "Paygʻambar, sizning tashrifingiz haqida eshitdim.[12] Balki siz Zaynabni yaxshi koʻrarsiz, shuning uchun men uni taloq qilarman. Muhammad: „Yoʻq, Allohdan qoʻrq, xotiningni saqla“, deb javob berdi.[13] Shundan soʻng er-xotin oʻrtasida mojaro kelib, Zaynab Zayd uchun yotoqxona eshiklarini yopdi.

Biroq, bu qissa musulmon olimlarining koʻpchiligi[14] tomonidan rad etilgan, asosan, unda hech qanday rivoyat zanjiri yoʻqligi va hech qanday sahih hadis yoʻqligi sababli rad etilgan. Baʼzi mufassirlar[15] Muhammad Zaynabni umr boʻyi taniganidan keyin bir kun kelib birdan uning goʻzalligidan xabardor boʻlib qolishini bemaʼnilik deb bilishgan. Agar Muhammadning unga uylanishiga uning goʻzalligi sabab boʻlganida, uni Zaydga nikohlagandan koʻra, birinchi navbatda oʻzi unga uylangan boʻlardi.[16]

Bundan tashqari, tarixshunoslik shuni koʻrsatadiki, „muhabbatga uchragan“ hikoyaning oʻzi Muhammad vafotidan keyin bir asrdan koʻproq vaqt oʻtgach toʻqilgan uydirma boʻlgan.[17]

Zayd 626-yilning dekabrida Zaynab bilan ajrashgan.

Muhammadga turmushga chiqishi

tahrir

Nikohga tayyorgarlik

tahrir

Muhammad Zaynabga uylansa, bu holatni tanqid qilishlarini bilgan. Islomdan oldingi odatlar erkak va uning asrab olingan oʻgʻlining sobiq xotini oʻrtasidagi nikohni maʼqul koʻrmagan.[18] Arab jamiyati bu ittifoqni juda notoʻgʻri deb hisoblagan boʻlardi, chunki asrab olingan oʻgʻil haqiqatan ham „oʻgʻil“ deb hisoblangan. Shuning uchun, erkakning asrandi oʻgʻlining xotiniga uylanishi — hatto u ajrashgan boʻlsa ham — qarindoshlik hisoblangan.[19] Natijada, u unga uylanishi mumkinligi haqidagi fikrni „qalbiga yashirdi“. Ushbu ichki ziddiyat Qur’on da eslatib oʻtilgan:

«(Ey Muhammad!) Eslang, Alloh va Siz (ne’matlarni) in’om etgan kishiga (Zayd ibn Horisga): «Juftingni oʻzingda saqla (taloq qilishga shoshma)! Allohdan qoʻrqqin!», deb, Alloh oshkor qiluvchi boʻlgan narsani ichingizda yashirgan edingiz va Allohdan qoʻrqishga haqliroq boʻlgan holingizda, Siz odamlardan (ta’nalaridan) qoʻrqqan edingiz. Bas, Zayd undan (Zaynabdan) hojatini ado etgach (uni taloq qilgach), Biz Sizni unga uylantirdik. Toki moʻminlarga asrandi bolalari oʻz xotinlaridan hojatlarini ado etishgach (taloq qilishgach), ularga (uylanishlarida) qiyinchilik boʻlmasligi uchun (shunday qildik). Allohning amri esa bajariluvchidir».

— (Ahzob, 37).

Bu oyat eʼlon qilingandan keyin Muhammad s.a.v mavjud arab normalarini rad etishga kirishdi.[20] Zayd „Zayd ibn Muhammad“ oʻrniga „Zayd ibn Horisa“ nomi bilan mashhur boʻldi.

Islomdan oldin arablar asrandi farzandlariga oʻz nasablarini berishar, shu sabab ularning taloq qilgan xotinlariga uylanishni harom sanashar edi va muqaddaslik nuqtai nazaridan haqiqiy oʻgʻil yoki qizga oʻxshatishgan.[21]

Nikohdan keyin homiylik ostidagi bolalar meros huquqidan mahrum boʻlib, biologik ota-onalarning farzandlari sifatida tanilgan. Homiylik ostidagi bolalar balogʻatga yetganidan keyin homiy oila bilan yashay olmadilar. Homiylik qilingan bolalar balogʻat yoshidan keyin moliyalashtirildi. Maqsad biologik bolalarning homiylik ostidagi bolalarga boʻlgan adovatini kamaytirish va homiy homiyning kattalar homiyligidagi ayol bilan aralashib ketishining oldini olish edi.[22]

Muhammad va Islomning tanqidchilari bu surani Allohning irodasi emas, balki Muhammadning xohish-istaklarini aks ettiruvchi oʻziga xizmat qiluvchi vahiyning namunasi sifatida koʻrsatdilar.[23] Baʼzi musulmon tarixchilari Muhammadning shaxsiy fikrlari va uning soʻzlari oʻrtasidagi tafovutni Zaynabga uylanish istagini emas, balki nikoh sodir boʻlishini oldindan bashorat qilish uchun tushunishgan.[24]

„Madina munofiqlari“ atamasi Islomga qarshi harakat boʻlib, Islomni qabul qilganlarga nisbatan nikohga qarshi koʻplab mish-mishlarni tarqatdi.

Nikoh toʻyi

tahrir

Muhammad s.a.v 627-yilning 27-martida Zaynabning ajralish muddati tugashi bilanoq unga uylangan. U Zaynabning uyiga kutilmaganda va taqillatmasdan kirdi va Zaynab undan soʻradi: „Bizning ittifoqimiz hech qanday guvoh yoki vakilsiz boʻladi shundaymi?“ Muhammad javob berdi: „Alloh guvohdir, Jabroil alayhissalom vakildir“.[25]

Muhammad Zaynabga 400 dirham mehr berdi. Keyinroq unga toʻy berib, qoʻy soʻydi. Anas ibn Molik yetmishdan ortiq mehmon boʻlganini, Muhammad s.a.v ning boshqa xotinlaridan hech biriga bunday katta ziyofat berilmaganligini aytdi.

Odamlar ketishlari bilan Muhammad Qur’onning yangi oyatini eʼlon qildi.

«Ey imon keltirganlar! Paygʻambarning uylariga faqat sizlarni biror taomga chaqirilsagina, kiringiz! (Oʻshanda ham) unga erishishga koʻz tutib turmangiz, balki chaqirilganingizda kiringiz va taomdan soʻng gapga berilib ketmay, tarqalingiz! Zero, bu Paygʻambarga ozor berur, u esa sizlardan iymanar. Alloh haq(gap)dan tortinmas. Qachonki, sizlar ulardan (paygʻambar ayollaridan) biror narsa soʻrasangiz, parda ortidan soʻrangiz! Mana shu sizlarning dillaringiz va ularning dillariga nisbatan ham tozaroq (ish)dir. Sizlar uchun Allohning paygʻambariga ozor berish va undan keyin ayollariga uylanishingiz aslo mumkin emasdir. Chunki bu Alloh nazdida ulkan (gunoh)dir»

— (Ahzob, 53).

Madinadagi hayoti

tahrir

Oisha roziyallohu anho Muhammad s.a.v ning oʻzidan keyingi eng sevimli xotinlari Zaynab va Ummu Salama ekanligiga ishondi. U: „Zaynab goʻzallikda ham, Paygʻambar alayhissalomning unga boʻlgan muhabbatida ham menga teng edi“ derdi.[26] Ummu Salama Zaynab haqida: „Rasululloh sollallohu alayhi vasallam u ayolni yaxshi koʻrar edilar va undan gʻazablanardi“, dedilar. Muhammad s.a.v barcha xotinlari uchun ovqat boʻlib berganida, ikki marta Zaynab oʻzining ulushidan norozi boʻlib, uni qaytarib yuborgan.

Bir qancha urf-odatlar Zaynab va uning kundoshlari oʻrtasidagi ziddiyatdan dalolat beradi. Zaynab ularga: „Sizlarni oʻz oilalaringiz nikohlab berdilar, men esa yetti osmondan Alloh tomonidan (Paygʻambarga) nikohlandim“ deb maqtanar edi.[25] Bir janjalda Zaynab Muhammad bor ekan, Oyshani haqoratladi: „Men unga achchiq soʻzlar bilan javob qaytarmagunimcha tinchlanmadi“. Muhammad Oishani „Abu Bakrning haqiqiy qizi“ deb izoh berardi.[27] Yana bir safar Zaynab zaxira tuyasini Safiyyaga qarzga berishdan bosh tortdi; Muhammadning jahli chiqib, Zaynab bilan ikki oydan ortiq gaplashmadi. Oysha raziyallohu anho rivoyat qiladilarki, xotinlar ikki firqaga boʻlingan, biriga oʻzi, ikkinchisiga Ummu Salama boshchilik qilgan. Zaynab Ummu Salama, Ummu Habiba, Juvayriya va Maymunalar bilan ittifoqchi edilar.[28]

Shunga qaramay, Oysha zinoda ayblanganda, uni himoya qilgan Zaynab edi. Muhammad undan bu haqda biror narsa bilasizmi, deb soʻradi, Zaynab javob berdi: „Yo Rasululloh! Men eshitmagan yoki koʻrmagan narsani eshitish yoki koʻrishni daʼvo qilishdan tiyilaman. Allohga qasamki, men Oysha haqida yaxshilikdan boshqa narsani bilmayman“[29] Oysha aytadi: „Rasulullohning ayollari orasida menga tenglashmoqchi boʻladigan Zaynabdan koʻra dini yaxshi, Allohga taqvo qiluvchi, toʻgʻrisoʻz, silai rahm qiluvchi, koʻp sadaqa beruvchi va Allohga yaqin etadigan amallarga oʻzini bagʻishlaydigan ayolni koʻrmadim“.

Paygʻambar Zaynabning koʻp namoz oʻqishi, roʻza tutishi, tasbeh va salavot aytishini eʼtirof etganlar. U bir kun kechasi shu qadar koʻp namoz oʻqidiki, arqonni masjiddagi ikki ustun orasiga osib, toʻxtab charchaganida mahkam ushlab olgan. Muhammad arqonni topgach, uni olib tashladi va charchaganida namozni toʻxtatib, oʻtirishini aytgan.[30]

Keyingi hayoti

tahrir

Muhammad vafotidan keyin Zaynab Madinani boshqa tark etmadi. U toʻqqiz yil beva qolgan, shu vaqt ichida oʻn bir hadis rivoyat qilgan.[31]

U koʻnchilik va charm hunarmandchilikda ishlashni davom ettirdi va barcha daromadlarini xayriya ishlariga sarflagan. Xalifa Umar unga Muhammadning barcha bevalariga ruxsat bergan 12 000 dirham nafaqani yuborganida ham, Zaynab bu nafaqani Madinadagi turli kambagʻal oilalarga tarqatgan. Vfotida uning merosxoʻrlari Zaynabning uyidan bir tanga ham topa olishmagan.

Vafoti

tahrir

Zaynab Umar xalifaligi davrida 641-yilning yozida vafot etdi va Muhammadning bevalari orasida u zotdan keyin vafot etgan birinchi beva boʻldi. U 53 yoshda edi.[4]

Yana qarang

tahrir
  • Jahsh (ismi)
  • Zaynab (ismi)

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Abdulmalik ibn Hisham. Notes to Ibn Ishaq’s „Life of the Prophet“, Note 918. Translated by Guillaume, A. (1955). The Life of Muhammad, p. 793. Oxford: Oxford University Press.
  2. ↑ 2,0 2,1 Muhammad ibn Saad, Kitab al-Tabaqat al-Kabir. Translated by Bewley, A. (1995). Volume 8: The Women of Madina. London: Ta-Ha Publishers.
  3. ↑ Muslim 31:5984.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rusul waʼl-Muluk. Translated by Landau-Tasseron, E. (1998). Volume 39: Biographies of the Prophetʼs Companions and Their Successors. Albany: State University of New York Press.
  5. ↑ Muhammad ibn Ishaq. Sirat Rasul Allah. Translated by Guillaume, A. (1955). Life of Muhammad, p. 215. Oxford: Oxford University Press.
  6. ↑ Thomson, A. (2012). The Wives of the Prophet Muhammad, pp. 61-62. London: Ta-Ha Publishers Ltd.
  7. ↑ Caesar E. Farah, Islam: Beliefs and Observances, p.69
  8. ↑ Watt, W. M. (1956). Muhammad at Medina, p. 331. Oxford: The Clarendon Press.
  9. ↑ Al-Jalalayn, Tafsir on Q33:36-38.
  10. ↑ Ismail ibn Umar ibn Kathir. Al-Sira al-Nabawiya. Translated by Le Gassick, T. (2000). The Life of the Prophet Muhammad, vol. 3 p. 198. Reading, U.K.: Garnet Publishing.
  11. ↑ Maududi (1967), vol. 4, p. 112-3
  12. ↑ 12,0 12,1 Muhammad ibn Jarir al-Tabari. Tarikh al-Rasul waʼl-Muluk. Translated by Fishbein, M. (1997). Volume 8: The Victory of Islam. Albany: State University of New York Press.
  13. ↑ See also Bukhari 9:93:516.
  14. ↑ Ibn Al-’Arabi, Ahkam Al-Quran (3/1543)
  15. ↑ For example Qadi Iyad ibn Musa al-Yahsubi
  16. ↑ „The Prophet's Marriage to Zaynab bint Jahsh“. Islam Today. 6-aprel 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 2-may.
  17. ↑ Ashraf. „The Prophet’s ﷺ Marriage to Zaynab bint Jaḥsh: A Reexamination from a Historiographic Perspective HISTORY LIFE OF THE PROPHET (SEERAH) The Prophet’s ﷺ Marriage to Zaynab bint Jaḥsh: A Reexamination from a Historiographic Perspective“. Yaqeen Institute. Qaraldi: 12-aprel 2022-yil.
  18. ↑ "For in the time of ignorance they regarded the marriage with an adopted sonʼs wife as illegal as that with the wife of a natural son." Koelle, S. W. (1889). Mohammed and Mohammedanism Critically Considered, p. 497. London: Rivingtons.
  19. ↑ "…the marriage of a man with the wife of his adopted son, even though divorced, was looked upon by the Arabs as a very wrong thing indeed." Sell, E. (1905). The Historical Development of the Quran, pp. 149-150. London: Society for Promoting Christian Knowledge.
  20. ↑ Lecker, M (2002). "Zayd B. Haritha". Encyclopaedia of Islam. 11 (2nd nashri). Brill Academic Publishers. 475 b. ISBN 9004127569. 
  21. ↑ IslamKotob. Tafsir Ibn Kathir all 10 volumes (en). IslamKotob. 
  22. ↑ Mubārakfūrī, Ṣafī al-Raḥmān. The Sealed Nectar: Biography of the Noble Prophet (en). Darussalam, 2002. ISBN 978-9960-899-55-8. 
  23. ↑ "Being the wife of an adopted son, she was unlawful to the Prophet, but a pretended revelation (see Qur’ān, Sūrah xxxiii. 37) settled the difficulty, and Muḥammad married her." Hughes, T. P. (1885). A Dictionary of Islam: Being a Cyclopædia of the Doctrines, Rites, Ceremonies, and Customs, together with the Technical and Theological Terms, of the Muhammadan Religion. London: W. H. Allen & Co.
  24. ↑ Le Gassick/Ibn Kathir vol. 3 p. 198. „God stated, 'You hide within yourself what God makes evident.' Regarding this, 'Ali b. al-Husayn Zayn b. al-Abidin and al-Suddi said, 'He (the Messenger of God (SAAS)) knew that she was to be one of his wives and it is he who hid (this) within himself.' Many early authorities discussed this matter in various strange ways. Some of these are controversial and so we are omitting them.“
  25. ↑ 25,0 25,1 Saʼid Ashur. Jurisprudence from Muhammad’s life, p. 126.
  26. ↑ Bukhari 5:59:462.
  27. ↑ Bukhari 3:47:755. Muslim 31:5984. Abu Dawud 42:4880.
  28. ↑ Bukhari 3:47:755. Muslim 31:5984. Abu Dawud 41:4880.
  29. ↑ Bukhari 3:48:829.
  30. ↑ Bukhari 2:21:251.
  31. ↑ Muhammad ibn Ahmad Al-Dhahabi. Siyar Aalam al-Nubala vol. 2 #112. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaynab_binti_Jahsh&oldid=5231104" dan olindi