Vikipediya

Alexandra Feodorovna (Charlotte of Prussia)

Aleksandra Fedorovna , Prussiya malikasi Sharlotta (1798-yil 13-iyul - 1860-yil 1-noyabr) Rossiya imperatori Nikolay I ning rafiqasi. (r. 1825–1855).

Malika Sharlotta (onasiga suyanib) ota-onasi va aka-ukalari bilan. Geynrix Anton Dahlingning rasmi (1806).

Qirolicha Aleksandra Fedorovna 13-iyul kuni Berlindagi Sharlottenburg saroyida Prussiya malikasi Friderike Luise Sharlotta Vilgelmin nomida tug'ilgan.[1] U Prussiya qiroli Frederik Uilyam III va Meklenburg-Strelits gertsoginyasi Luizaning tirik qolgan eng katta qizi va to'rtinchi farzandi va Germaniya imperatori Fridrix Uilyam IV va Uilyam I ning singlisi edi. Unga Prussiya qirollik oilasida mashhur boʻlgan Sharlotta ismi berilgan[1]va oilasi tomonidan Lotxen laqabi berilgan.[2]

Malikaning bolaligi Napoleon urushlari davrida o'tdi va u og'ir moliyaviy sharoitda o'sdi.[3] Uning otasi mehribon, dindor, ammo zaif va qat'iyatsiz hukmdor edi, u 1806-yildagi harbiy mag'lubiyatlardan so'ng hududining yarmini yo'qotdi. Uning go'zalligi, aql-zakovati va jozibasi bilan qoyil qolgan Sharlottaning onasi eridan ko'ra siyosatda hal qiluvchi o'ringa ega hisoblangan.[1] Prussiyaliklar Yena jangida mag'lubiyatga uchragach, Luiza o'zi bilan bolalarini olib, Kenigsbergga qochib ketdi, Sharlotta o'sha paytda sakkiz yoshda edi. Sharqiy Prussiyada ularga podshoh Aleksandr I tomonidan qabul qilingan. Qirolicha Luiza qizi haqida shunday deb yozgan edi: "Mening qizim Sharlotta o'zini tuta oladi va diqqatini jamlaydi, lekin otasi kabi uning sovuq ko'rinishi uning issiq rahmdil yuragi urishini yashiradi".[4] 1806-yil 27-oktabrda Berlin Napoleon nazorati ostiga o'tdi va Sharlotta Prussiyaning Memel shahrida o'sdi. 1809-yil dekabrda qirolicha Luiza nihoyat farzandlari bilan Berlinga qaytib keldi, biroq bir necha oydan soʻng kasal boʻlib, Sharlottaning oʻn ikkiga kirganidan koʻp oʻtmay, 34 yoshida tifdan vafot etdi.[3] To'ng'ich qiz sifatida Sharlotta endi sudning eng e'tiborli ayoli edi va onasining vazifalarini bajarishi kerak edi.  Sharlotta umrining oxirigacha onasining xotirasini qadrladi.[5]

Nikoh

tahrir
 
Prussiya malikasi Sharlotta kuyovi, Rossiyaning Buyuk Gertsogi Nikolay Pavlovich bilan to'y paytida, 1817-yil.

1814-yil fevral oyida Rossiyaning bo'lajak podshosi Buyuk Gertsog Nikolay Pavlovich va uning ukasi Buyuk Gertsog Mixail Pavlovich Berlinga tashrif buyurishdi.[4][6] Ikki sulola o'rtasida Rossiya va Prussiya o'rtasidagi ittifoqni mustahkamlash uchun Nikolay o'sha paytda o'n besh yoshda boʻlgan Sharlottaga uylanishi haqida kelishuv tuzildi.[7]

Nikolay taxt uchun ikkinchi o'rinda edi, chunki merosxo'r uning ukasi Buyuk Gertsog Konstantin Pavlovich edi, u podshoh Aleksandr I kabi farzandsiz edi. Keyingi yili Nikolay ikkinchi tashrifida o'sha paytda o'n yetti yoshli malika Sharlottani sevib qoldi. Nikolay uzun bo'yli va chiroyli edi.[6] Tuyg'u o'zaro edi: "Men uni yaxshi ko'raman va u bilan baxtli ekanligimga ishonchim komil". U akasiga shunday deb yozgan edi: "Bizning umumiy narsamiz - bu bizning ichki hayotimiz dunyo xohlaganini qilsin, bizning qalbimizda o'zimizning dunyomiz bor". Ular qo'l ushlashib, Potsdam qishloqlarini kezib, Berlin saroyi operasiga tashrif buyurishdi. Uning oxirgi tashrifida 1816-yil oktabr oyida Nikolay va Sharlotta unashtirilgan edi.[8]

1817-yil 9-iyunda malika Sharlotta ukasi Uilyam bilan Rossiyaga keldi.[9] Sankt-Peterburgga kelganidan keyin u rus pravoslav dinini qabul qildi va ruscha "Aleksandra Fedorovna" ismini oldi. Uning o'n to'qqizinchi tug'ilgan kunida, u va Nikolay Qishki saroyning Buyuk cherkovida turmush qurishdi.[8] "Qo'llarimiz birlashganda men o'zimni juda baxtli his qildim", deb yozadi u keyinchalik o'zining to'yi haqida. "To'liq ishonch va qat'iyat bilan men hayotimni Nikolayning qo'liga topshirdim va u hech qachon xiyonat qilmagan."[10]

Buyuk Gertsog

tahrir
 
Aleksandra Fedorovna ikkita katta farzandi Tsarevich Aleksandr va Buyuk Gertsog Mariya Nikolaevna bilan, c. 1820

Avvaliga Aleksandra Fedorovna rus odatlariga moslashishda muammolarga duch keldi, dinning o'zgarishi unga yomon ta'sir qildi va uni yangi muhitga ko'nikolmadi. U qaynonasi Mariya Fedorovnaning marhamatiga sazovor bo'ldi, lekin qaynog'asining xotini qirolicha Yelizaveta Alekseyevna bilan yaxshi munosabatda bo'lmadi. "Men juda zaif, rangi oqargan va (ular shunday deyishdi) juda qiziqarli ko'rinishga ega edim", deb eslaydi u keyin.[11]

Birinchi farzandiga homilador boʻlgan Aleksandra 29-aprel kuni Moskvaga keldi 18-avgust kuni u birinchi o'g'lini, bo'lajak podshoh Aleksandr II ni dunyoga keltirdi.[11] Keyingi yil, Krasnoye Seloda u Buyuk Gertsog Mariya Nikolaevna ismli qizi tug'ildi. O'sha yozda podshoh Aleksandr I Nikolay va Aleksandrga taxtdan voz kechish niyatini va Nikolay uning o'rnini egallashini e'lon qildi, chunki ularning ukasi Konstantin morganatik turmush qurish niyatida edi.[12] 1820-yilda Aleksandra o'lik qiz tug'di va bu uni chuqur tushkunlikka tushirdi. Uning shifokorlari dam olishni maslahat berishdi va 1820-yilning kuzida Nikolay uni oilasini Berlinga ko'rish uchun olib bordi, ular 1821-yilning yozigacha qolib, 1824-yilning yozida yana qaytib kelishdi. Ular Peterburgga 1825-yil martigacha, podshoh Aleksandr I Rossiyaga qaytishni talab qilguniga qadar o'sha yerda yashashdi.

Aleksandra Feodorovna o'zining birinchi yillarini Rossiya mamlakatining tili va urf-odatlarini o'rganishga harakat qilib shoir Vasiliy Jukovskiy qo'lida o'tkazdi. Imperator oilasi nemis tilida gaplashardi maktublarini fransuz tilida yozishardi, bu rus saroyida keng tarqalgan odat edi va natijada Aleksandra hech qachon rus tilini to'liq o'zlashtira olmadi.[13]

Aleksandra Feodorovna Rossiyadagi birinchi yillari haqidagi xotiralarida shunday deb yozgan edi: "Biz ikkalamiz ham uyda yolg'iz qolganimizda, men uning mehribon boʻlganida men uning tiz cho'kib o'tirganimizdagina chinakam baxtli edik". Nikolay xotiniga "Muffy" deb laqab qo'ydi.[14] Sakkiz yil davomida podshoh Aleksandr I hukmronligi davrida er-xotin tinch yashashdi. Hukmdor Aleksandr Ining tirik qolgan farzandlari yo'q edi va uning vorisi Buyuk Gertsog Konstantin Pavlovich 1822-yilda o'z merosxo'rlik huquqidan voz kechib, Nikolayni taxtga vorisiga aylantirdi.

1825-yilda podshoh Aleksandraga birga yashagan saroylari Peterhof saroyini berdi. Bu uning sevimli yozgi qarorgohi bo'lib qoldi.[15]

Nicholas I "Family Ruble" (1836) depicting the Tsar on the obverse and his family (seen here) on the reverse: Tsarina Alexandra Feodorovna (center) surrounded by Alexander II as Tsarevich, Maria, Olga, Nicholas, Michael, Konstantin, and Alexandra [1]

Aleksandra baland bo'yli, ozg'in, boshi kichkina va qalin qoshi bor edi.[16][17] Unda shohona ulug'vorlik bor edi. Uning yurishi tez, yengil nafis edi. U zaif, ko'pincha sog'lig'i yomon edi. Uning ovozi hirqiroq edi, lekin u tez va qat'iyat bilan gapirardi.[18]

Aleksandra Fedorovna o'qishni va musiqani yaxshi ko'rardi. Uning sevimli rus yozuvchisi Lermontov edi. U mehribon edi shaxsiy hayotda soddalikni yoqtirardi. U nafis kiyinar, ochiq ranglarni afzal ko'rar va chiroyli zargarlik buyumlarini to'plagan.[16] Aleksandra raqsga tushishni yaxshi ko'rardi va ayniqsa, mazurkada mohir edi, tong otguncha raqs tushib zavqlanardi.[19] Na takabbur, na maqtanchoq Aleksandra aql-zakovatdan xoli emas va ajoyib xotiraga ega edi uning o'qishi juda keng edi uning erkaklar haqidagi mulohazasi aniq, biroz istehzoli.[20] Biroq, u siyosatga faol qiziqish bildirmadi va jamoat sohasida faol bo'lishdan ko'ra, imperatorning turmush o'rtog'i rolini bajardi.[5] U o'z oilasini juda yaxshi ko'rardi va hatto Dekembrist qo'zg'oloni va uning oilasini o'ldirish rejalaridan qo'rqib, yuzida uchuq toshirdi. Yuz husnbuzarlari nemis-rus-ingliz qirollik oilasida ko'p uchraydigan xususiyat edi.

Rossiya imperatori

tahrir
 
Aleksandra Fedorovna C. Robertson tomonidan 1840-yillar, Ermitaj

Aleksandra Feodorovna erining 1825-yil dekabr oyida Dekembristlar qo'zg'olonining qonli qatag'onlari bilan kechgan notinch davrda podshoh Nikolay I lavozimiga kirishi bilan imperatorning xotini bo'ldi. U va uning eri 1826-yil 3-sentabrda Kremldagi Assotsiatsiya soborida muqaddas toj kiydirildi.


Aleksandra erining davlat ishlariga boʻlgan qiziqishidan zavqlanardi, lekin u faqat o'z vatani Prussiyaga qaratilgan siyosiy ishlardagina qatnashardi. U erining qarorlariga itoatkor va qoyil qoladigan tarafdor edi.[16]

Qirolicha sifatida Aleksandra Fedorovna xayriya ishlariga qiziqmasdi. Uning asosiy mashg'uloti oilaviy ishlar, to'plamlar va zargarlik buyumlari sotib olish edi.[16]


1832-yilga kelib, Nikolay va Aleksandraning yetti farzandi bor edi, ularni birgalikda tarbiyalashdi. 1837-yilda, qishki saroyning katta qismi yong'in natijasida vayron boʻlganida, Nikolay adyutantga shunday degan: "Hammasi yonib ketsin, faqat mening kabinetimdagi xotinim menga yozgan kichik xatlarni saqlab qoling."[21]

Ma'lumotlarga ko'ra, yigirma besh yildan ortiq turmushdan so'ng, shifokorlar qirolichaning sog'lig'i yomonligi va takroriy yurak xurujlari tufayli jinsiy aloqada bo'lishni taqiqlaganidan so'ng, Nikolay Aleksandraning kutayotgan xonimlaridan biri boʻlgan bekasi Barbara Nelidovani oldi. Aslida, Nikolayning 1842-yilgacha tug'ilgan kamida uchta noqonuniy farzandi bor edi. Nikolay Aleksandraning yordamida davlatni boshqarishda davom etdi. "Baxt, quvonch va osoyishtalikni - men o'zimning eski Muffimda topaman." deb yozgan[14] 1845-yilda Nikolay sud shifokorlari qirolichaning sog'lig'i yomonligi sababli bir necha oy davomida Palermoga tashrif buyurishga chaqirganda yig'ladi. "Menga xotinimni qoldiring",[14]u shifokorlariga yolvordi va uning boshqa iloji yo'qligini bilgach, u qisqa vaqt ichida unga qo'shilishni rejalashtirdi. Nelidova ular bilan birga bordi va Aleksandra boshida jahl qilgan bo'lsa-da, u tez orada bu ishni qabul qildi va erining bekasi bilan yaxshi munosabatda bo'lib qoldi.

Aleksandra Fedorovna har doim zaif va sog'lig'i yomon edi. Qirq yoshida u o'z yoshidan ko'ra ancha qari ko'rinib, tobora ozg'inlashib borardi. Uzoq vaqt davomida u asab buzilishidan aziyat chekdi, bu esa davomli bosh og'rig'iga sabab bo'ldi. 1837-yilda u yashash uchun Qrimdagi kurortni tanladi. U yerda Nikolay unga Oreanda saroy qurishni buyurdi. Biroq u saroyga faqat bir marta tashrif buyurdi Qrim urushi 1852-yilda boshlangan. 1854-yil oxirida Aleksandra Fedorovna qattiq kasal bo'ldi,[22] lekin tuzalib ketdi. 1855-yilda podshoh Nikolay I grippga chalingan va fevral oyida vafot etgan.

 
Dowager imperatori Aleksandra Fedorovna 1860-yilda, vafot etgan yili

So'ngi yillar

tahrir
 
Frants Xaver Vinterxalterning 1856-yildagi portreti. Hozirda Ermitaj muzeyida.

Aleksandra Fedorovna eridan keyin besh yil yashadi. U Tsarskoe Selodagi Aleksandr saroyida nafaqaga chiqdi va o'zining shaxsiy enagasi sifatida tayinlangan marhum erining bekasi Barbara Nelidova bilan yaxshi munosabatda bo'ldi.[23]

Sobiq qirolichaning sog'lig'i yillar o'tishi bilan tobora zaiflashdi. Rossiyaning qattiq qishini ko'tara olmay, u uzoq vaqt davomida chet elda Shveysariya, Nitsa va Rimda yashashga majbur bo'ldi. U 1859-yil sentabr oyida shunday deb yozgan edi: "Men o'z vatanimni sog'indim va Rossiya har bir rublga muhtoj boʻlgan bir paytda juda ko'p pul sarflaganim uchun o'zimni yomon ko'ryapman. Meni yo'tal qiynayapti kasal o'pkam janubiy iqlimisiz yasholmaydi".[24]

1860-yil iyul oyida chet el safaridan qaytganda ham uning sog'lig'i yomon edi. 1860-yilning kuzida shifokorlar unga agar u janubga ketmasa, qishdan omon chiqmasligini aytishdi. O'limini bilib, rus tuprog'ida o'lish uchun Peterburgda qolishni afzal ko'rdi. O'limidan bir kun oldin uning "Niki, men sizning oldingizga boryapman " dedi.[25] U 1860-yil 1-noyabrda Tsarskoe Selodagi Aleksandr saroyida oltmish ikki yoshida uyqusida vafot etdi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Barkovets & Vernovava, Empress Alexandra Feodorovna, p. 8
  2. ↑ Barkovets & Vernovava, Empress Alexandra Feodorovna, p. 12
  3. ↑ 3,0 3,1 Barkovets & Vernovava, Empress Alexandra Feodorovna, p. 15
  4. ↑ 4,0 4,1 Barkovets & Vernovava, Empress Alexandra Feodorovna, p. 18
  5. ↑ 5,0 5,1 Grunwald, Tsar Nicholas I, p. 138
  6. ↑ 6,0 6,1 Soroka & Ruud, Becoming a Romanov , p. 32
  7. ↑ Soroka, Marina. Becoming a Romanov. Grand Duchess Elena of Russia and her World (1807–1873). London: Routledge, 2015 — 32-bet. ISBN 9781317175872. Qaraldi: 9-may 2019-yil. „Passing through Berlin in 1814, Nicholas met the fifteen-year-old Prussian princess Charlotte that his mother and brother had picked for him as a bride [...].“ 
  8. ↑ 8,0 8,1 Montefiore, The Romanovs , p. 328
  9. ↑ Lincoln, Nicholas I Emperor and Autocrat of all the Russias, p. 66
  10. ↑ Lincoln, The Romanovs, p. 414
  11. ↑ 11,0 11,1 Montefiore, The Romanovs , p. 329
  12. ↑ Montefiore, The Romanovs , p. 330
  13. ↑ Soroka & Ruud, Becoming a Romanov , p. 33
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Lincoln, The Romanovs, p. 418
  15. ↑ „4 sex scandals in the Romanov family“ (en). Russia Beyond the Headlines (2018-yil 8-avgust). Qaraldi: 2020-yil 29-yanvar.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Grunwald, Tsar Nicholas I, p. 137
  17. ↑ Zeepvat, Romanov Autumn, p. 8
  18. ↑ Zeepvat, Romanov Autumn, p. 10. Impressions of Alexandra Feodorovna by Lady Bloomfield, wife of the British representative in St. Petersburg
  19. ↑ Cowles, The Romanovs, p. 167
  20. ↑ Tsar Nicholas I The Life of an absolute monarch: Constantin de Grunwald, p. 137 Description of Alexandra Feodorovna personality by Meyendorff
  21. ↑ Lincoln, The Romanovs, p. 417
  22. ↑ Lincoln, The Romanovs, p. 425
  23. ↑ Grunwald, Tsar Nicholas I, p. 289.
  24. ↑ Letter from Alexandra Feodorovna to Meyendorff in September, 1859. Grunwald, Tsar Nicholas I, p. 289.
  25. ↑ Tsar Nicholas I The Life of an absolute monarch: Constantin de Grunwald, p. 289 quoted from a letter from Meyerdorff to his son 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Alexandra_Feodorovna_(Charlotte_of_Prussia)&oldid=5178311" dan olindi