Bihor okrugi

Bihor okrugi
Județul Bihor
; Okrug markazi, Oradaea shahri ;	Gerb;
	Gerb;
Okrug (Județ)
Maʼmuriy markazi	Oradea
Okrug kengashi raisi	Ilie Bolojan
Departament boshligʻi	Dumitru Țiplea
YAIM (2015)	4.048 milliard US$
Rasmiy tili	Rumin tili
Aholi (2011)	575 398 k.
Maydoni	7544 km²
Vaqt mintaqasi	UTC +2
Kod ISO 3166-2	RO-BH
Telefon kodi	+40 x594
Pochta indeksi	41wxyz3
Rasmiy sayti	http://www.prefecturabihor.rdsor.ro/
Xaritada
47°4′20″N 21°55′16″E / 47.07222°N 21.92111°E

Bihor okrugi ([biˈhor]) (Ruminiyaning gʻarbiy qismidagi okrug (județ). Umumiy maydoni 7,544 km² (2,913 kv mi), Bihor — Ruminiyaning geografik jihatdan oltinchi yirik okrugi va tarixiy Krişana mintaqasidagi asosiy okrug. Markazi — Oradea.

Toponimikasi

Bihor nomining kelib chiqishi nomaʼlum, ammo u oʻz nomini hozirgi Bihariya kommunasidagi qadimiy qal’adan olgan boʻlishi mumkin. Bu, ehtimol, vihor, serb va ukraincha „boʻron“ (vixor) yoki slavyancha biela hora soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, „oq togʻ“ degan maʼnoni anglatadi. Yana bir nazariya shundan iboratki - Frakiya etimologiyasiga mansub (bi „ikki“ va harati „olish“ yoki „qoʻrgʻoshin“ degan maʼnoni anglatadi), yaʼni Menumorut gersogligidagi ikki yerga ega degan maʼnoni anglatadi. Bir nazariyaga koʻra esa, bu nom bour soʻzidan kelib chiqqan boʻlib, rumin tilidagi aurochlar (lotincha bubalus) nomi bilan bogʻliq. Bir vaqtlar bu hayvon Ruminiyaning shimoli-gʻarbiy yerlarida yashagan. Ushbu bahsli nazariyaga koʻra, nom buardan buharga va Bihar va Bihorga oʻzgartirilgan^[2].

Demografiyasi

2020-yilgi hisob-kitoblarga koʻra Bihor okrugi aholisi 616,246 kishini tashkil qiladi, aholi zichligi 81.7/km² (212/sq mi). Aholining 51,1 foizi shaharlarda yashaydi, bu Ruminiyadagi oʻrtacha koʻrsatkichdan past hisoblanadi^[3].

Din boʻyicha

Okrug aholisining 99,4% xristian ^[4] va ulardan:

Ruminiya pravoslavlari — 59,7%
Reformatistlar — 18,1%;
Katolik — 11,5% (Rim-katolik — 9,2%; yunon-katolik — 2,3%)
Pentikostal — 5,7%;
Baptistlar — 3,7%;
Adventist — 0,3%;

Yil	Okrug aholisi ^[5]^[6]
1948-yil	536 323▬
1956-yil	574 488
1966-yil	586 460
1977-yil	633 094
1992-yil	634 093
2002-yil	600 246
2011-yil	575 398
2022	TBD

Geografiyasi

Cucurbăta Mare, Bihor togʻlarining eng baland choʻqqisi

Okrugning umumiy maydoni 7,544 km² (2,913 kv mi) ni tashkil qiladi. Okrugning sharqiy tomonida Apuseni togʻlari joylashgan boʻlib, eng baland choʻqqisi Cucurbata Mare (shuningdek, Bihor choʻqqisi deb ham ataladi) 1,849 m (6,066 ft) balandlikda joylashgan. Tepaliklar gʻarbga qarab pasayib, tepaliklardan oʻtib, Ruminiyaning Gʻarbiy tekisligida — Pannoniya tekisligining sharqiy tomonida tugaydi.

Okrug asosan Kriş gidrografik havzasi boʻlib, asosiy daryolari Krisul Repede, Krisul Negru va Barcau daryolaridir.

Qoʻshni okruglar

Sharqda — Sălaj, Kluj va Alba okruglari.
Vengriya gʻarbida — Hajdu-Bihar va Beke okruglari
Vengriya — Hajdu-Bihar okrugi va Bekes okrugi
Shimolda — Satu Mare okrugi .
Janubda — Arad okrugi .

Tarixi

Birinchi jahon urushidan oldin okrug hududi Avstriya-Vengriyaga tegishli boʻlib, asosan Vengriya Qirolligining Bihar okrugida joylashgan edi. Bihor okrugi hududi 1920-yilda Trianon shartnomasiga binoan Avstriya-Vengriyaga voris davlat sifatida Vengriyadan Ruminiyaga oʻtkazildi. 1925-yilda qabul qilingan maʼmuriy birlashish toʻgʻrisidagi qonundan soʻng okrugning nomi avvalgidek saqlanib qolgan, biroq hudud qayta tashkil etilgan.

1938-yilda qirol Ca0rol II yangi Konstitutsiyani eʼlon qildi va u keyinchalik Ruminiya hududining maʼmuriy boʻlinishini oʻzgartirdi. 10 ținuturi (taxminiy tarjimasi: „yerlar“) rezidenți regali (taxminiy tarjimasi: „qirollik rezidentlari“) tomonidan boshqarilishi uchun (okruglarni birlashtirish orqali) yaratilgan — prefektlar oʻrniga toʻgʻridan-toʻgʻri qirol tomonidan tayinlangan. Bihor okrugi Shinutul Krişuri tarkibiga kirdi.

1940-yilda okrugning bir qismi Ikkinchi Vena mukofoti ostida Shimoliy Transilvaniyaning qolgan qismi bilan Vengriyaga qaytarildi. 1944+yildan boshlab, Ruminiya qoʻshinlari Sovet yordami bilan berilgan hududni qaytarib oldi va uni Ruminiya tarkibiga qaytardi. Trianon shartnomasi boʻyicha Ruminiyaning butun okrug boʻyicha yurisdiksiyasi 1947-yili Parij tinchlik shartnomasida yana bir bor tasdiqlandi. Okrug 1950-yilda Ruminiya kommunistik hukumati tomonidan tugatilgan va 1968-yilda esa Ruminiya okrug maʼmuriy tizimini tiklaydi.

Iqtisodiyoti

Bihor Ruminiyaning eng boy okruglaridan biri boʻlib, aholi jon boshiga YaIM milliy oʻrtacha koʻrsatkichdan ancha yuqori hisoblanadi. Soʻnggi paytlarda iqtisodiyotni bir qator qurilish loyihalari boshqarib kelmoqda. Bihor Ruminiyada eng past ishsizlik darajasi va Yevropada eng past koʻrsatkichga (2,4%) ega.

Okrugda sanoatning asosiy tarmoqlari quyidagilardir:

Toʻqimachilik sanoati.
Oziq-ovqat va ichimliklar sanoati.
Mexanik komponentlar sanoati.
Metallurgiya.

Tumanning gʻarbiy qismida koʻmir va boksit qazib olish uchun konlar bor. Xom neft ham qazib olinadi.

Turizmi

Okrugning asosiy diqqatga sazovor joylari:

Oradea shahri.
Apuseni togʻlari :
- Stana de Vale kurorti va Iada vodiysi.
- Padiş va Sighiştel daryosi vodiysidagi gʻorlar.
- Peștera Urșilor gʻori.
Băile Feliks kurorti.

Gerbi

Bihor okrugining gerbi 1998-yilda qabul qilingan boʻlib, har chorakda bir qalqon boʻlib, ular: qalʼa (Bihar qalʼasi uchun), tasmali beshta bugʻdoy poyasi va Deşteaptă-te, romane! matni yozilgan oʻram, uchta baliqni oʻz ichiga olgan fess bilan qoplangan. 2013-yilda mahalliy o‘qituvchi tomonidan o‘ramdagi matn kirill (sheʼr matnini yozishda foydalanilgan asl alifbo) yoki lotin alifbosida emas, balki xatolik bilan yunon tilida yozilgani aniqlanganidan so‘ng, u qayta ishlanishi kerak edi, chunki Okrug Gretsiya bilan muhim tarixga ega emas^[7].

Siyosatda

2020-yilgi mahalliy saylovlarda yangilangan Bihor okrugi kengashi quyidagi partiya tarkibiga ega 34 maslahatchidan iborat: ^[8]

	Partiya	Oʻrinlar	Hozirgi okrug kengashi
	Milliy Liberal Partiya (MLP)	22
	Venger Demokratik Ittifoqi (UDMR/RMDSZ)	6
	Sotsial Demokratik Partiya (SDP)	6

Maʼmuriy boʻlinmalari

Oradea

Margita

Salonta

Beius

Bihor okrugida toʻrtta munitsipalitet, oltita shahar va 91 ta kommuna mavjud.

Munitsipalitetlar

Beiush
Margita
Oradea — markaz; 196 367 kishi (2011-yil holatiga koʻra)
Salonta

Shaharlar

Aleșd
Nucet
Săcueni
Ștei
Valea lui Mixay
Vašcau

Kommunalar {{Columns-list|*Abram

Abrămuț
Aștileu
Aușeu
Avram Iancu
Balc
Batăr
Biharia
Boianu Mare
Borod
Borș
Bratca
Brusturi
Budureasa
Buduslău
Bulz
Buntești
Căbești
Câmpani
Căpâlna
Cărpinet
Cefa
Ceica
Cetariu
Cherechiu
Chișlaz
Ciumeghiu
Cociuba Mare
Copăcel
Criștioru de Jos
Curățele
Curtuișeni
Derna
Diosig
Dobrești
Drăgănești
Drăgești
Finiș
Gepiu
Girișu de Criș
Hidişelu de Sus
Holod
Husasău de Tinca
Ineu
Lăzăreni
Lazuri de Beiuș
Lugașu de Jos
Lunca
Mădăras
Măgești
Nojorid
Olcea
Oșorhei
Paleu
Pietroasa
Pocola
Pomezeu
Popești
Răbăgani
Remetea
Rieni
Roșia
Roșiori
Sâmbăta
Sâniob
Sânnicolau Român
Sânmartin
Sântandrei
Sârbi
Săcădat
Sălacea
Sălard
Spinuș
Suplacu de Barcău
Șimian
Șinteu
Șoimi
Șuncuiuș
Tămășeu
Tărcaia
Tarcea
Tăuteu
Tileagd
Tinca
Toboliu
Tulca
Țețchea
Uileacu de Beiuș
Vadu Crișului
Vârciorog
Viișoara

Tarixiy okrugi

Bihor tarixiy okrugi gerbi

Maʼmuriyati

Okrug hududi oʻn bir tumanga (plăși) ^[9] boʻlingan.

Plasa Aleşd (shtab-kvartirasi Aleşdda joylashgan 41 qishloqdan iborat)
Plasa Beiuș (62 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beiushda)
Plasa Beliu (30 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Beliuda)
Plasa Ceica (shtab-kvartirasi Ceica shahrida joylashgan 47 qishloqni oʻz ichiga oladi)
Plasa Centrală (shtab-kvartirasi Oradea shahrida joylashgan 40 qishloqdan iborat)
Plasa Margita (bosh qarorgohi Margitada joylashgan 43 qishloqdan iborat)
Plasa Săcueni (11 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Săcueni shahrida)
Plasa Sălard (shtab-kvartirasi Sălardda joylashgan 28 qishloqdan iborat)
Plasa Tileagd (shtab-kvartirasi Tileagdda joylashgan 28 qishloqni oʻz ichiga oladi)
Plasa Tinca (26 qishloqdan iborat, shtab-kvartirasi Tincada)
Plasă Vašcău (44 qishloqni oʻz ichiga oladi, shtab-kvartirasi Vašcauda)

Bihor okrugida uchta shahar punkti: Oradea (okrug markazi Oradea Mare nomi bilan ham tanilgan), Salonta va Beiush shahar kommunalari mavjud.

Aholisi

1930-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, okrug aholisi 510 318 kishini tashkil etgan, etnik jihatdan ruminlar (61,6%), vengerlar (30,0%), yahudiylar (4,3%), chexlar va slovaklar (2,2%), shuningdek, boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Til boʻyicha okrug rumin (61,4%), venger (33,8%), chex (2,0%), ivrit (1,5%) va boshqa ozchiliklarga boʻlingan. Diniy nuqtai nazardan aholini sharqiy pravoslavlar (49,8%), reformatistlar (21,0%), yunon katoliklari (10,7%), rim katoliklari (10,4%), yahudiylar (5,4%), baptistlar (2,2%) va boshqa ozchiliklar kabilarga boʻlingan^[10].

Shahar aholisi

Okrugning shahar aholisi 102,277 kishidan iborat boʻlib, 54,8% vengerlar, 26,4% ruminlar, 15,4% yahudiylar, 1% nemislar, shuningdek, boshqa ozchiliklardir. Shahar aholisida ona tili sifatida venger (67,9%), rumin (24,9%), Yahudiy (4,3%), nemis (1,2%) va boshqa ozchiliklar ustunlik qiladi. Diniy nuqtai nazardan shahar aholisi 31,5% islohotchilar, 20,6% yahudiylar, 19,3% rim-katolik, 17,5% sharqiy pravoslav, 9,1% yunon katolik, 1,1% lyuteran, shuningdek, boshqa ozchiliklardan iboratdir^[10]

1938-yilda tuzilgan Bihor okrugining xaritasi.

Manbalar

↑ „Population at 20 October 2011“ (ro). INSSE (2013-yil 5-iyul). 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-iyul.
↑ „Numele Bihorului. Etimologie şi controverse.“. Oradea Mea (2011-yil 23-iyul). Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
↑ „Profil administrativ-teritorial - Consiliul Județean Bihor“ (ro). Consiliul Județean Bihor. 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.
↑ Romania and Bihor County Census, 2002,
↑ National Institute of Statistics, [http://www.insse.ro/rpl2002rezgen/18.pdf „Populația la recensămintele din anii 1948, 1956, 1966, 1977, 1992, 2002 și 2011“
↑ „Populația Județului Bihor la 1 Ianuarie 2020“ (ro). National Institute (2022-yil 11-fevral). 2022-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
↑ Totorean, Adriana. „Blazon greşit: Stema judeţului Bihor va fi refăcută, deoarece conţine un detaliu penibil“ (ro). Ebihoreanul (2013-yil 23-aprel). Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.
↑ „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (ro) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2020-yil 2-noyabr.
↑ Portretul României Interbelice — Județul Bihor
↑ ^10,0 ^10,1 Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol.

[1] „Population at 20 October 2011“ (ro). INSSE (2013-yil 5-iyul). 2018-yil 26-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 9-iyul.

[2] „Numele Bihorului. Etimologie şi controverse.“. Oradea Mea (2011-yil 23-iyul). Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.

[3] „Profil administrativ-teritorial - Consiliul Județean Bihor“ (ro). Consiliul Județean Bihor. 2021-yil 12-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.

[4] Romania and Bihor County Census, 2002,

[5] National Institute of Statistics, [http://www.insse.ro/rpl2002rezgen/18.pdf „Populația la recensămintele din anii 1948, 1956, 1966, 1977, 1992, 2002 și 2011“

[6] „Populația Județului Bihor la 1 Ianuarie 2020“ (ro). National Institute (2022-yil 11-fevral). 2022-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan.

[7] Totorean, Adriana. „Blazon greşit: Stema judeţului Bihor va fi refăcută, deoarece conţine un detaliu penibil“ (ro). Ebihoreanul (2013-yil 23-aprel). Qaraldi: 2017-yil 21-oktyabr.

[8] „Rezultatele finale ale alegerilor locale din 2020“ (ro) (Json). Autoritatea Electorală Permanentă. Qaraldi: 2020-yil 2-noyabr.

[Memoria-9] Portretul României Interbelice — Județul Bihor

[Rec_1930_550-10] 10,0 ^10,1 Recensământul general al populației României din 29 decemvrie 1930, Vol.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]