Binkat

Binkat – Shosh (Choch) tarixiy viloyatining markaziy shahri (9 – 12-asrlar). Harobasi hozirgi Toshkentning eski shahar qismidagi binolar ostida saqlangan.

Shahar
BInkat
'
Maydon	6-8 km
- Butun - Suv (%)
Vaqt mintaqasi	UTC

Etimologiyasi

Binkat toponimi, boshqa manbalarda Binkent, Binket, Binokat variantlarida uchraydi. Binkat – (uzoqdan koʻrinib turuvchi yoki quyi shahar) maʼnolarini bildiradi.

Tuzilishi

10-asr tarixiy maʼlumotlariga koʻra, B.ning uzunligi ham, kengligi ham 1 farsaxdan boʻlib, koʻhandiz (ark), shahriston (madina), ichki (rabodi doxil) va tashqi (rabodi xorij) rabodlardan tashkil topgan. Arkning mudofaa devori, 2 darvozasi boʻlib, ulardan biri shahristonga, ikkinchisi ichki rabodga olib chiqqan. Arkda oʻrda, zindon va jome masjidi joylashgan. Shahristonning ham alohida devori va 3 darvozasi boʻlgan. Bu yerda hunarmandlar ustaxonalari va savdo doʻkonlari joylashgan. Ichki rabodning ayrim maʼlumotlarga koʻra 8 ta, yana boshqa maʼlumotlarga qaraganda, 10 ta darvozasi boʻlib, unda asosan bozorlar joylashgan. Tashqi rabodda 7 ta darvoza boʻlib, paxsa, guvala va xom gʻishtdan qurilgan uy-joylar joylashgan. B. obodonligi va bahavoligi bilan sharqda shuhrat qozongan. Shahardan koʻplab suv tarmoqlari oʻtgan, koʻchalariga tosh yotqizilgan. Tashqi rabodda bogʻ va tokzorlar koʻp boʻlgan.

Boshqaruv tizimi

IX-X asrlarga oid arab yozma manbalarida uning yana bir nomi – Binkat tarzida tilga olingan. Uni rais boshqargan, raisni  hokim (viloyat hukmdori) mahalliy zodagonlar koʻpincha, musulmon ruhoniylar vakillari orasidan tayinlangan. Shaharda davlat devonlarining, yaʼni davlat harbiy-fuqarolik mahkamalarining shahar idoralari boʻlgan, ularning deyarli hammasi mahalliy boshqaruvga boʻysunar edi. Rais huzuridagi shahar boshqaruvi lavozimlariga zodagonlar -  dehqonlar va ruhoniylar orasidan tanlab olinardi. Daʼvogarlar fors va arab tillarini bilishlari, oʻqimishli hamda turli fanlardan xabardor boʻlishlari lozim edi. Bunday shaxslar tabaqasi Movarounnahrda arabcha „ahl al-qalam“ va forscha „dabirlar“ (kotiblar) deb atalardi.

Madaniyati

Manbalarda koʻrsatilishicha; shahar koʻkalamzor va Movarounnahrda eng toza shaharlar safida boʻlgan. Shahar maʼmuriyati Somoniylar davlati tarkibida koʻplab tangalarni zarb qilgan. Kumush va mis tangalar hoshiyasida zarb etilgan joyi – Shosh, Madinat ash-Shosh va Binkat deb, koʻrsatilgan.

Binkat bozorlarining katta qismi ichki rabodda joylashgan, bu rabod ham devor bilan oʻralgan. Unda baʼzi maʼlumotlarga koʻra – oʻnta darvoza boʻlgan. Hamdon, Ohanin, Mir, Farqon, Kad, Karmanj, Koʻyi Sahl, Rashidijak, Koʻyi Xoqon, Kashki Dehqon. Tashqi rabodda arab geograflari 7 ta darvoza: Fargad, Xashkat, Sandijak, Ohanin, Bakridijak, Sakrak va Sagrabod (Bafaryod) nomini keltiradilar.

Mashhur shaxslari

X asrda Shoshdagi taniqli islom targʻibotchilaridan yana biri, Sayramda vafot etgan – Xo’ja Abdulla Aziz Alambardor.

Abu Bakr Muhammad Qaffol Shoshiy – islom olamidagi eng taniqli ulamolardan biri.

Abu Muhammad al-Matroniy – mumtoz shoirlardan biri.  

Oʻrganilishi

B. Toshkent arxeologiya ekspeditsiyasi(V. A. Bulatova, L. L. Rtveladze, D. P. Varxotova, M. I. Filanovich) tomonidan oʻrganilgan; shaharning taxminan plans-sxemasi ishlab chiqilgan. Tadqiq etilgan madaniy qatlamlar asosida shahar chegarasi belgilanayapti. Shahriston va ark taxminan hozirgi Zarqaynar, Navoiy koʻchalari, Chorsu va Eski Joʻva maydonlari hamda shu yerdagi bozor bilan chegaradosh Gulbozor tepaligini egallagan. Ark Registon va Jangob (Janggoh) ariqlari oraligʻida joylashgan. Topilgan turli uy-roʻzgʻor buyumlari, ayniqsa nozik did bilan ishlangan bejirim sirlangan sopol idishlar B. kulollarining yuksak mahoratga ega boʻlganliklarini koʻrsatadi. Tarixiy manbalar (Makdisiy va boshqalarning asarlari)da ham B. kulolchilik mahsulotlarining „tengi yoʻq“ligi haqida qayd etilgan. Shahriston hududidan 11 – 12-asrlarga oid bir necha kulolchilik xumdonlarining qoldiqlari topildi. Rabodlar hududida kulolchilik, temirchilik, shishasozlik ustaxonalari va gʻisht xumdonlari boʻlganligi aniklandi. B. Shosh viloyatining madaniy, savdo hunarmandchilik markazi boʻlganligini qadimda shahar atrofida joylashgan qishloqlar hududida olib borilgan arxeologik qazishlar ham tasdiqladi. Topilmalar har bir qishloq aholisi alohida kasb bilan shugʻullanganligini koʻrsatdi. B. 10 – 11-asrlardan Toshkent nomini olgan.

Yana qarang

Shosh, Madinat ash-Shosh, Choch, Toshkent.

Adabiyotlar

Ld..Mukminova R. G., Oʻzbekistonning oʻrta asr shaharlari tarixidan lavhalar, T., 1973; Burya kov Yu. F., Toshkent vohasining qadimiy karvon yoʻllari, T., 1978; Muhammadjonov A., Qadimgi Toshkent, T., 1988. Abdulahad Muhammadjanov.

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil