Bujanovac

Bujanovac (Serbian Cyrillic, Xorvatcha talaffuzi: bǔjanɔvats albancha: Bujanoc) — Serbiya janubidagi Pčinja tumanida joylashgan shahar va munisipalitetdir . Janubiy Morava havzasida joylashgan u Presevo vodiysi deb nomlanuvchi geografik hududda joylashgan. Mineral suv manbai va kurort shaharchasi Bujanovačka banja bilan ham mashhur.

Shahardagi eng katta etnik guruh serblar, munitsipalitetdagi eng katta etnik guruh esa albanlardir .

Tarix

Qadimgi tarix

Ristovac janubida joylashgan Kale-Krševica eramizdan avvalgi 5-asrga oid Qadimgi Makedoniya shahrining arxeologik yodgorligi boʻlib, Damastion deb taxmin qilinadi. Miloddan avvalgi 279 -yilda Bolqon yarim oroliga gallar bosqinidan keyin Scordiscilar bu hududda Frakiya Triballi va Paeoniya Agrianlari yashagan. Bu hudud miloddan avvalgi 75 yildan keyin rimliklar tomonidan bosib olingan. Miloddan avvalgi 29-yilda Rimning Moeziya provinsiyasi tarkibiga kirdi (miloddan avvalgi 27-yildan imperator). Milodiy 87-yilda mintaqa Rim imperiyasining provinsiyasi boʻlgan Moesia Superiorga aylantirildi.

Oʻrta asr Serbiya davri

Serbiya Qirolligi yoki Serbiya imperiyasi kabi Oʻrta asr Serbiya davlati bu mintaqaning bir qismini 12-asrda va uning katta qismini 14-asrgacha oʻz ichiga olgan. 15-asrdan boshlab mintaqa Usmonlilar boshqaruvi ostida edi.

Usmonli davri

U Usmonli imperiyasi tomonidan boshqarilgan paytda Bolqon yoki Bolqon yarim oroli deb ataladigan hududni tasvirlovchi tarixiy atama sifatida Rumelianing bir qismi boʻldi.

1878-yilda imzolangan Berlin shartnomasidan soʻng Usmonli imperiyasida maʼmuriy oʻzgarishlar roʻy berdi. Buyanovac — keyin Buyanofça — va uning atrofi Prishtina tumanining „Preshevo hududi“ ning bir qismiga aylandi va 1905-1912 yillarda Buyanovac 28 qishloqni qamrab olgan 2-toifali tumanga tegishli edi. Bolqon urushlaridan soʻng, hudud Serbiya Qirolligining Kumanovo tumaniga tegishli edi.

Yugoslaviya (1918-92)

1918-yilda Serblar, Xorvatlar va Slovenlar Qirolligi tashkil etilgandan soʻng, Buyanovac 1921-yilda Vidovdan Konstitutsiyasidan keyin tashkil etilgan Vranye viloyati tarkibiga kirdi. 1929-yilda maʼmuriy oʻzgarishlar bilan u Vardar Banovina tarkibiga kirdi, poytaxti Skopye shahri. Demokratik Federal Yugoslaviya tashkil etilishi bilan u 1943- yildan 1992-yilgacha Serbiya Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kirdi. Ikkinchi jahon urushidan keyin, 1947-yilda Buyanovac oʻz nomi bilan Markaziy Serbiyaning 117 munitsipalitetlaridan biri sifatida tashkil etilgan^[1].

1945-yildan 1992-yilgacha Buyanovac Yugoslaviya SFR tarkibidagi Serbiya Sotsialistik Respublikasining bir qismi edi.

Yugoslaviyaning parchalanishi (1991-99)

NATO aviatsiyasi 1999-yildagi bombardimon paytida kamaygan uranli oʻq-dorilardan foydalangan Bujanovac yaqinidagi saytlar

1992-yilda bu hududdagi albanlar referendum oʻtkazib, Buyanovac, Preshevo va Medveđa oʻzini oʻzi eʼlon qilgan Kosova Respublikasi assambleyasiga qoʻshilishi kerakligi uchun ovoz berishdi. Biroq, 1990-yillarning oxirigacha hech qanday muhim voqea sodir boʻlmadi.

Yugoslaviya parchalanib ketganidan soʻng, 1999-2001 yillar orasida 1999-yilgacha davom etgan Kosovo urushidan soʻng, etnik alban paramilitar boʻlginchi tashkiloti UÇPMB asosan Albanilar yashaydigan Preshevo vodiysida qurolli qoʻzgʻolon koʻtardi. Serbiyadan ushbu uchta munitsipalitetni egallab olish va ularni oʻzini oʻzi eʼlon qilgan Kosova Respublikasiga qoʻshish.

Kosovo misolidan farqli oʻlaroq, gʻarb davlatlari hujumlarni qoralab, uni „ekstremizm“ va guruh tomonidan „noqonuniy terroristik harakatlar“dan foydalanish deb taʼrifladi^[2]. Slobodan Miloshevich agʻdarilganidan soʻng, yangi Yugoslaviya hukumati 2001-yilga kelib zoʻravonliklarni bostirdi va ayirmachilarni magʻlub etdi. NATO qoʻshinlari, shuningdek, Yugoslaviya hukumatiga isyonchilar mojarolarni Kosovoga qaytarmasliklarini taʼminlash orqali yordam berdi^[3]. Shundan soʻng, bu kichik munitsipalitetda koʻp sonli kuchlar mavjud boʻlsa ham, vaziyat barqarorlashdi.

2009 yilda Serbiya hududni yanada barqarorlashtirish uchun Buyanovacdan besh kilometr janubda Cepotina harbiy bazasini ochdi^[4].

Aholi punktlari

Bujanovac shahridan tashqari, munitsipalitetga quyidagi aholi punktlari kiradi:

Aholining oʻsishi
Yil	Aholi	±%
1948	34 472	—
1953	36 810	+6.8%
1961	39 064	+6.1%
1971	43 522	+11.4%
1981	46 689	+7.3%
1991	49 238	+5.5%
2002	43 302	−12.1%
2011^[b]	18 067	−58.3%

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Buyanovac munitsipalitetida 43,302 kishi istiqomat qilgan. Munitsipalitet aholisining aksariyati qishloq joylarda istiqomat qiladi, faqat 27,74% shahar qismlarida yashaydi. Buyanovac munitsipalitetida 59 ta aholi yashaydigan joy mavjud. 2022-yilgi aholini ro‘yxatga olishning dastlabki natijalariga ko‘ra, jami aholi soni 54,529 kishini tashkil etadi, bu 2002-yilga nisbatan 11,227 kishiga ko‘pdir. ~44,300 aholining dastlabki tahliliga koʻra, 36,712 nafari albanlar va 7,632 nafari serblardir^[5].

Etnik tarkibi

2002-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra munitsipalitet aholisining koʻpchiligi albanlar boʻlib, umumiy aholining 54,69% ni tashkil qiladi. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olish paytida, Buyanovac munitsipalitetidagi alban etnik hamjamiyatining aksariyat aʼzolari tomonidan boykot qilinganligi sababli, aholini roʻyxatga olish boʻlinmalari soni kamayganligi xabar qilingan. Munitsipalitetning etnik tarkibi quyidagicha:

Etnik tarkib	Aholi 1948-yil	Aholi 1953-yil	Aholi 1961-yil	Aholi 1971-yil	Aholi 1981-yil	Aholi 1991-yil	Aholi 2002-yil	Aholi 2011-yil
Albanlar	27,174	28 653	16 618	21 209	25 848	29 588	23 681	244
Serblar	25,143	27 681	20 033	18 840	15 914	14 660	14 782	12 989
Roman	2838	-	11	2749	4130	4408	3867	4576
makedoniyaliklar	29	54	40	55	105	-	36	47
Bolgarlar	9	23	-	-	-	-	33	23
Gorani	-	-	-	-	-	-	10	60
Chernogoriyaliklar	23	16	8	23	24	44	7	19
Musulmonlar	314	-	134	81	121	133	6	15
Yugoslavlar	-	91	1081	15	96	75	2	3
Boshqalar	408	6,286	1147	550	451	330	878	91
Jami	55 938	62 804	39 064	43 522	46 689	49 238	43 302	18 067

Madaniyat va jamiyat

Sport

Buyanovacda bir qancha futbol jamoalari bor, eng diqqatga sazovorlari BSK Buyanovac, Kf Tërnoci va KF Besa.

Iqtisodiyoti

Quyidagi jadvalda asosiy faoliyat turlari boʻyicha yuridik shaxslarda roʻyxatga olingan shaxslarning umumiy soni (2018 yil holatiga) koʻrsatilgan^[6]:

Faoliyat	Jami
Qishloq, oʻrmon va baliqchilik	35
Konchilik va karer qazish	22
Ishlab chiqarish	1228
Elektr, gaz, bugʻ va konditsioner taʼminoti	24
Suv taʼminoti; kanalizatsiya, chiqindilarni qayta ishlash va qayta ishlash faoliyati	199
Qurilish	227
Ulgurji va chakana savdo, avtotransport va mototsikllarni taʼmirlash	739
Tashish va saqlash	268
Turar joy va oziq-ovqat xizmatlari	261
Axborot va aloqa	36
Moliyaviy va sugʻurta faoliyati	31
Koʻchmas mulk faoliyati	2
Kasbiy, ilmiy va texnik faoliyat	151
Maʼmuriy va yordamchi xizmat koʻrsatish faoliyati	52
Davlat boshqaruvi va mudofaa; majburiy ijtimoiy sugʻurta	658
Taʼlim	775
Inson salomatligi va ijtimoiy ish faoliyati	456
Sanʼat, oʻyin-kulgi va dam olish	123
Boshqa xizmat faoliyati	109
Yakka tartibdagi qishloq xoʻjaligi ishchilari	178
Jami	5,575

Suratlari

Bujanovac grammatika maktabi

Bujanovac grammatika maktabi
Shahar markazi binosi

Shahar markazi binosi
Bujanovac Bus avtovokzali

Bujanovac Bus avtovokzali
Ljiljance qishlogʻi panoramasi

Xalqaro hamkorliklari

Lillehammer, Norway
Valbonë, Albania

Taniqli odamlar

Nexhat Daci, Kosovali siyosatchi
Gjelbrim Taipi, albaniyalik futbolchi
Berat Djimsiti, albaniyalik futbolchi
Shaip Kamberi, siyosatchi
Lumir Abdixxiku, Kosovali siyosatchi
Arbnor Fejzullohu, albaniyalik futbolchi
Ajet Sopi Bllata, alban isyonchisi

Manbalar

↑ „SCIndeks - Članak“. 2011-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 15-noyabr.
↑ European Centre for Minority Issues Staf. European Yearbook of Minority Issues: 2001/2. Martinus Nijhoff Publishers, 1 January 2003 — 652-bet. ISBN 90-411-1956-6.
↑ Lobjakas, Ahto. „NATO: Yugoslav Officials Discuss Presevo Valley“. rferl.org. Radio Free Europe / Liberty. Qaraldi: 2017-yil 22-aprel.
↑ „Otvorena baza na jugu Srbije“ (sr). b92.net. Beta (2009-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 6-mart.
↑ Dejanović, M. „Povećan broj stanovnika u Bujanovcu i Preševu, prvi rezultati popisa pokazali da je više od 96.000 Albanaca“. Južne vesti (2022-yil 2-noyabr).
↑ „MUNICIPALITIES AND REGIONS OF THE REPUBLIC OF SERBIA, 2019.“. stat.gov.rs. Statistical Office of the Republic of Serbia (2019-yil 25-dekabr). Qaraldi: 2019-yil 28-dekabr.

[1] „SCIndeks - Članak“. 2011-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 15-noyabr.

[Staf2003-2] European Centre for Minority Issues Staf. European Yearbook of Minority Issues: 2001/2. Martinus Nijhoff Publishers, 1 January 2003 — 652-bet. ISBN 90-411-1956-6.

[3] Lobjakas, Ahto. „NATO: Yugoslav Officials Discuss Presevo Valley“. rferl.org. Radio Free Europe / Liberty. Qaraldi: 2017-yil 22-aprel.

[4] „Otvorena baza na jugu Srbije“ (sr). b92.net. Beta (2009-yil 23-noyabr). Qaraldi: 2017-yil 6-mart.

[Census2022-5] Dejanović, M. „Povećan broj stanovnika u Bujanovcu i Preševu, prvi rezultati popisa pokazali da je više od 96.000 Albanaca“. Južne vesti (2022-yil 2-noyabr).

[stats18-6] „MUNICIPALITIES AND REGIONS OF THE REPUBLIC OF SERBIA, 2019.“. stat.gov.rs. Statistical Office of the Republic of Serbia (2019-yil 25-dekabr). Qaraldi: 2019-yil 28-dekabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[b]

[5]

[6]