Vikipediya

Fast food

Fast food ommaviy ishlab chiqarilgan oziq-ovqat turi boʻlib, xizmat koʻrsatish tezligiga ustuvor ahamiyat beradi. Bu tijorat atamasi restoran yoki doʻkonda muzlatilgan, oldindan qizdirilgan yoki oldindan pishirilgan mahsulotlar bilan sotiladigan va olib kelish/olib ketish uchun qadoqlangan holda sotiladigan oziq-ovqatni ifodalaydi. Fast food koʻp sonli band yoʻlovchilar, sayohatchilar va maoshga ishlaydigan ishchilarga xizmat koʻrsatish uchun tijorat strategiyasi sifatida yaratilgan. 2018-yilda fast food sanoatida olingan daromad global miqyosda taxminan 570 milliard dollarni tashkil etdi[1].

Fast foodlarga misollar (chapdan o‘ngga, yuqoridan pastga): Chizburger, alkogolsiz ichimlik, fransuz frilari, margherita pitsasi, hot-dog, qovurilgan tovuq, Submarine sendvichi va donutlar.

Fast foodning eng tezkor shakli kutish vaqtlarini atigi soniyalarga qisqartiradigan oldindan tayyorlangan taomlardan iborat. Boshqa tez tayyorlanadigan taomlar, birinchi navbatda, McDonald's kabi gamburger doʻkonlari ommaviy ishlab chiqarilgan, oldindan tayyorlangan ingredientlar (qoplangan bulochkalar va ziravorlar, muzlatilgan mol goʻshti, oldindan yuvilgan, oldindan toʻgʻralgan yoki har ikkalasi va boshqalar), goʻshtni pishiradi va yangi fransuz kartoshkasini buyurtma berishgandan keyin qovuradi.

Fast food restoranlari anʼanaviy ravishda avtomashinalar bilan ajralib turadi. Sotuvlar stendlar yoki kiosklarda boʻlishi mumkin, ular hech qanday boshpana yoki yashash joyini taʼminlamaydi[2] yoki tez ovqatlanish restoranlari (shuningdek, tez xizmat koʻrsatish restoranlari sifatida ham tanilgan) vazifasini bajaradi[3]. Restoran zanjirlarining bir qismi boʻlgan franchayzing operatsiyalari har bir restoranga markaziy joylardan joʻnatilgan standartlashtirilgan oziq-ovqat mahsulotlariga ega[4].

Koʻpgina tez ovqatlar odatda toʻyingan yogʻlar, shakar, tuz va kaloriyalarga ega[5]. Fast food isteʼmol qilish yurak-qon tomir kasalliklari, yoʻgʻon ichak saratoni, semirib ketish, yuqori xolesterin, insulin qarshiligi holatlari va depressiya xavfining oshishi bilan bogʻliq[6][7][8][9][10]. Bu oʻzaro bogʻliqliklar hatto chalkash turmush tarzi oʻzgaruvchilarini nazorat qilishda ham kuchli boʻlib qoladi, fast food isteʼmoli kasallik va erta oʻlim xavfining ortishi oʻrtasida kuchli bogʻliqlikni koʻrsatadi[11].

Tarixi

tahrir
 
Bugʻdoy xamirini yupqa iplarga tortib, lamian hosil qilish

Sotish uchun tayyor ovqat tushunchasi shahar taraqqiyoti bilan chambarchas bogʻliq. Rivojlanayotgan shaharlardagi uylarda koʻpincha yetarli joy yoki oziq-ovqat tayyorlash uchun tegishli jihozlar yoʻq edi. Bundan tashqari, pishirish uchun yoqilgʻi sotib olish, sotib olingan mahsulot kabi qimmatga tushishi mumkin. Oziq-ovqatlarni qovurilgan yogʻli idishlarda qovurish qanchalik qimmat boʻlsa, shunchalik xavfli edi. Uy olov „butun mahallani osongina yoqib yuborishi mumkin“ligidan qoʻrqishar edi[12]. Shunday qilib, shaharliklar imkon qadar oldindan tayyorlangan goʻsht yoki kraxmal, masalan, non yoki nudl sotib olishga daʼvat etilgan. Bu, shuningdek, vaqti cheklangan mijozlarga (masalan, oilasiga olib kelishga kechki ovqat uchun toʻxtagan yoʻlovchi yoki qisqa tushlik tanaffusida soatlik ishchi) ovqat pishirishni kutish bilan bezovtalanmasligini taʼminladi. Qadimgi Rimda shaharlarda koʻcha stendlari; oʻrtada ovqat yoki ichimlik taqdim qilinadigan idish boʻlgan katta peshtaxta bor edi[13]. Aynan Ikkinchi jahon urushidan keyingi Amerika iqtisodiy yuksalishi davrida amerikaliklar iqtisodiyotning gullab-yashnashi hamda isteʼmolchilik madaniyatining oʻsishi bilan koʻproq pul sarflashni va koʻproq sotib olishni boshladilar. Bularning barchasiga ega boʻlish istagi natijasida, erkaklar va ayollar; uyning ikkala aʼzosi ham uydan tashqarida ishlashni boshladilar. Avvallari dabdaba hisoblangan tashqarida ovqatlanish odatiy hodisaga, keyin esa zaruratga aylandi. Ishchilar va ishchi oilalar tushlik hamda kechki ovqat uchun tez xizmat koʻrsatish bilan birga arzon oziq-ovqatga muhtoj edi. Anʼanaviy oilaviy kechki ovqat borgan sari tez tayyorlanadigan taomlarni isteʼmol qilish bilan almashtiriladi. Natijada, oziq-ovqat tayyorlashga sarflanadigan vaqt kamayib bormoqda, 2013-yilda Qoʻshma Shtatlarda bir ayol kuniga oʻrtacha 47 daqiqa ovqat tayyorlashga, erkak esa oʻrtacha kuniga 19 daqiqa vaqt sarflaydi[14].

Sanoatdan oldingi eski dunyo

tahrir

Qadimgi Rim shaharlarida, koʻp qavatli turar-joy binolarida yashaydigan shahar aholisi katta qismining oziq-ovqat ehtiyoji qondirilishi sotuvchilarga bogʻliq edi; Forumning oʻzi rimliklar pishirilgan mahsulotlar va pishirilgan goʻshtlarni sotib olishlari mumkin boʻlgan bozor boʻlib xizmat qilgan[15]. Ertalab sharobga namlangan non tez gazak sifatida isteʼmol qilinar, keyin esa oddiy ovqatlanish korxonalari boʻlgan popinada sabzavot va pishiriqlar pishiriladi[16]. Osiyoda 12-asrda xitoyliklar qovurilgan xamir, shoʻrvalar va sabzavot yoki boshqa mahsulotlar bilan toʻldirilgan bulochkalarni isteʼmol qilishgan, ularning barchasi hali ham zamonaviy oziq-ovqat roʻyxatlarida mavjud[17]. Ularning Bagʻdodiy zamondoshlari uyda pishirilgan taomlarni qayta ishlangan dukkaklilar, sotib olingan kraxmallar va hatto tayyor goʻshtlar bilan toʻldirishgan[18]. Oʻrta asrlarda London va Parij kabi yirik shaharlar va sanoatlashgan manzillar pirojnoe, pasta, vafli, gofret, quymoq va pishirilgan goʻsht kabi mahsulotlar solingan idishlarni sotadigan koʻplab sotuvchilarni qoʻllab-quvvatlagan. Qadimgi Rim shaharlarida boʻlgani kabi, bu muassasalarning koʻpchiligi oʻz ovqatini tayyorlash imkoniyatiga ega boʻlmaganlarga, xususan, yolgʻiz uy xoʻjaliklariga xizmat qilgan. Shaharning boy aholisidan farqli oʻlaroq, koʻpchilik oshxona jihozlari bilan jihozlangan uy-joy sotib olishga qodir emas edi va shuning uchun fast foodga ehtiyoj sezishar edi. Muqaddas joyga ketayotgan ziyoratchilar kabi sayohatchilar ham mijozlar orasida boʻlgan[19].

Birlashgan Qirollik

tahrir
 
Oldham Angliya 1860-yillarda baliq va chips hamda fast food sanoatining kelib chiqishiga bagʻishlangan koʻk plakat

Sohil yoki suv toshqini kirishi imkoni boʻlgan hududlarda fast food koʻpincha mahalliy mollyuskalar yoki dengiz mahsulotlari, masalan, istiridye yoki Londonda boʻlgani kabi, ilon baligʻini oʻz ichiga oladi. Koʻpincha bu dengiz maxsulotlari toʻgʻridan-toʻgʻri qirgʻoqda yoki yaqinida pishirilgan[20]. Oʻn toʻqqizinchi asrning oʻrtalarida trol baliq ovining rivojlanishi 1860-yilda inglizlarning sevimli baliq va chipslari birinchi doʻkonining rivojlanishiga olib keldi[21].

 
Oʻramdagi baliq va chipslar

Oldham’s Tommyfield bozoridagi koʻk plakat baliq va chipslar doʻkoni hamda tez ovqatlanish sanoatining kelib chiqishini koʻrsatadi[21]. Oʻramga solingan arzon fast food sifatida baliq va chipslar Viktoriya davri ishchi sinflari orasida doimiy taomga aylandi[21]. 1910-yilga kelib, Buyuk Britaniya boʻylab 25 mingdan ortiq baliq va chips doʻkonlari, 1920-yillarda esa 35.000 dan ortiq doʻkonlar mavjud edi[22]. Harrey Ramsden fast food restoranlar tarmogʻi 1928-yilda Gʻarbiy Yorkshirdagi Guiseley shahridagi birinchi baliq va chips doʻkoni edi. 1952-yilning bir kunida do‘kon 10 000 porsiya baliq va chips tayyorlab, Ginnesning rekordlar kitobidan joy oldi[23].

Britaniya fast foodlari sezilarli mintaqaviy oʻzgarishlarga ega edi. Baʼzida taomning mintaqaviyligi tegishli hudud madaniyatining bir qismiga aylandi, masalan, kornish pastasi va chuqur qovurilgan mars bari. Tez tayyorlanadigan piroglarning tarkibi har xil boʻlib, odatda parranda goʻshti (tovuqlar kabi) yoki yovvoyi qushlar ishlatiladi. Ikkinchi jahon urushidan beri kurka tez ovqatlanishda tez-tez ishlatila boshlandi[24]. Buyuk Britaniya pitsa, doner kabob va kori kabi boshqa madaniyatlardan ham tez ovqatlanishni qabul qilgan. Yaqinda anʼanaviy fast foodning sogʻlom muqobillari ham paydo boʻldi.

Qoʻshma Shtatlar

tahrir
 
Wendy’s, KFC, Krystal va Taco Bell uchun Kentukki shtatining Bowling Green shahriga qoʻshni tez ovqatlanish restorani reklama belgilari. McDonald's belgisini juda uzoq fonda koʻrish mumkin.

Birinchi jahon urushidan keyin avtomobillar mashhur boʻlib, arzonroq boʻlgani sababli, avtomashinalar restoranlari paydo boʻldi. 1921-yilda Kanzas shtatining Wichita shahrida Billy Ingram va Walter Anderson tomonidan asos solingan Amerika kompaniyasi White Castle gamburgerlarning har birini besh sentdan sotgan ikkinchi tez ovqatlanish shoxobchasi va birinchi gamburgerlar tarmogʻi ochildi[25]. Walter Anderson 1916-yilda Wichitada birinchi White Castle restoranini qurgan va cheklangan menyu, yuqori hajmli, arzon narxlardagi, yuqori tezlikda gamburger restoranini taqdim etgan[26]. Kompaniya oʻzining yangiliklari qatorida mijozlarga tayyorlanayotgan taomni koʻrish imkonini berdi. White Castle oʻzining boshidanoq muvaffaqiyatli boʻldi va koʻplab raqobatchilarni tugʻdirdi.

Franchayzing 1921-yilda A&W Root Beer tomonidan taqdim etilgan boʻlib, u oʻzining oʻziga xos siropini taqdim etgan. Govard Jonson birinchi marta 1930-yillarning oʻrtalarida restoran kontsepsiyasini franchayzing qildi, menyular, tabelalar va reklamalarni rasmiy ravishda standartlashtirdi[26].

Kurb xizmati 1920-yillarning oxirida joriy etilgan va 1940-yillarda konkida bogʻlangan qutilar safarbar qilingan[27].

Qoʻshma Shtatlar dunyodagi eng yirik tez ovqatlanish sanoatiga ega va Amerika tez ovqatlanish restoranlari 100 dan ortiq mamlakatlarda joylashgan. 2018-yil holatiga koʻra, AQShda taxminan 5,4 million ishchilar oziq-ovqat tayyorlash va oziq-ovqatga xizmat koʻrsatish sohalarida, jumladan, AQShda tez ovqatlanish sohasida ishlaydi[28]. Semirib ketish epidemiyasi va u bilan bogʻliq kasalliklar haqidagi xavotirlar Qoʻshma Shtatlardagi koʻplab mahalliy hukumat amaldorlarini fast food restoranlarini cheklash yoki tartibga solishni taklif qilish uchun ilhomlantirdi. Shunga qaramay, amerikalik kattalar oʻzlarining tez oziq-ovqat isteʼmolini oʻzgartirishni istamaydilar, hatto talabning elastik boʻlmaganligini koʻrsatadigan katta turgʻunlik bilan tavsiflangan xarajatlar va ishsizlik ortib borayotgan sharoitda ham [29]. Biroq, bu to‘g‘risida baʼzi hududlar boshqalarga qaraganda koʻproq taʼsir ko‘rsatadi. Masalan, Los-Anjeles okrugida Los-Anjelesning janubiy markaziy qismidagi restoranlarning taxminan 45 foizi tez ovqatlanish tarmoqlari yoki minimal oʻrindiqli restoranlardir. Taqqoslash uchun, Westsidedagilarning atigi 16 foizi shunday restoranlardir[30].

Ish sharoitlari

tahrir

Milliy bandlik qonuni loyihasi 2013-yilda shunday deb yozgan edi: California-Berkeley universiteti tadqiqotchilari tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotga koʻra, tez ovqatlanish ishchilarining yarmidan koʻpi (52 foiz) kamida bitta davlat yordam dasturiga tayanishi kerak. Natijada, past ish haqi, mavjud boʻlmagan imtiyozlar va cheklangan ish vaqtining fast food sanoati biznes modeli soliq toʻlovchilarga har yili oʻrtacha 7 milliard dollarga tushadi. Ularning taʼkidlashicha, ushbu mablagʻ ushbu ishchilarga „sogʻliqni saqlash, oziq-ovqat va boshqa asosiy ehtiyojlarni sotib olish“ imkonini beradi[31][32].

„Yoʻlda“ xizmati

tahrir
 
McDonald’sning birinchi ikki qatorli avtomashina yo‘lagi Chikagodagi Rock N Roll McDonald’sda boʻlgan.

Fast food shoxobchalari tez xizmat koʻrsatishni vaʼda qiladigan olib kelish yoki olib ketish provayderlaridir. Bunday tez ovqatlanish shoxobchalarida koʻpincha mijozlarda buyurtma berish va transport vositalaridan oziq-ovqat olish imkonini paydo qiluvchi „haydovchi oʻtishi“ xizmati mavjud. Boshqalarida mijozlar joyida ovqatlanishlari mumkin boʻlgan yopiq yoki ochiq yashash joylari mavjud. Soʻnggi paytlarda IT xizmatlari mijozlarga smartfon ilovalari orqali uylaridan oziq-ovqat buyurtma qilish imkonini berdi.

Taxminan vujudga kelganidan beri tez ovqatlanish „yoʻlda“ isteʼmol qilish uchun yaratilgan, koʻpincha anʼanaviy vilkalar hamda pichoqni talab qilmaydi va barmoq ovqati sifatida isteʼmol qilinadi. Fast food doʻkonlarida keng tarqalgan menyu mahsulotlari orasida baliq va chipslar, sendvichlar, pitsalar, gamburgerlar, qovurilgan tovuqlar, fri kartoshkalari, piyoz halqalari, tovuq nuggetlari, takolar, pitsa, hot-dog, chili, kartoshka pyuresi, salatlar kabi ovqatlar va muzqaymoq mavjud, ammo koʻplab tez ovqatlanish restoranlari „sekinroq“ taomlarni taklif qiladi.

Yoqilgʻi quyish shoxobchalari

tahrir

Koʻpgina yoqilgʻi quyish shoxobchalarida joylashgan doʻkonlar oldindan qadoqlangan sendvichlar, donutlar va issiq ovqatlarni sotadi. Qoʻshma Shtatlar va Yevropadagi koʻplab yoqilgʻi quyish shoxobchalari muzlatilgan oziq-ovqatlarni sotadilar va ularni tayyorlash uchun binolarda mikrotoʻlqinli pechlar mavjud. Avstraliyadagi yoqilgʻi quyish shoxobchalarida issiq pirog, sendvich va shokolad barlari kabi oziq-ovqatlar sotiladi, ularga sayohat paytida mijozlar kirishlari oson. Yoqilgʻi quyish shoxobchalari koʻpincha uzoq soatlar ochiq boʻlgan hamda doʻkon savdosidan oldin va keyin ochiq joy boʻlib, shuning uchun isteʼmolchilarga kirishni osonlashtiradi.

Koʻcha sotuvchilari va imtiyozlar

tahrir
 
Nepalda tez tayyorlanadigan taomlar sotuvchisi
 
Sharqiy Yevropadagi fastfud restorani: Pajdaš (Prekmurje shevasida Buddy), Murska Sobota Sloveniya.

Anʼanaviy koʻcha taomlari butun dunyo boʻylab, odatda arava, stol, portativ panjara yoki avtotransport vositasida ishlaydigan kichik va mustaqil sotuvchilar orqali mavjud. Umumiy misollar orasida Vetnam guruchli shoʻrva sotuvchilari, Yaqin Sharqdagi falafel stendlari, Nyu-Yorkdagi hot-dog aravalari va tako yuk mashinalari kiradi. Turo-Turo sotuvchilari Filippin hayotining oʻziga xos xususiyatidir. Odatda, koʻcha sotuvchilari oʻtkinchilarni oʻziga qaratish va iloji boricha tezroq diqqatni jalb qilish uchun moʻljallangan rang-barang va turli xil variantlarni taqdim etadilar.

Bir nechta koʻcha sotuvchilari maʼlum oziq-ovqat turlariga ixtisoslashgan boʻlishi mumkin; odatda, ular mahalliy hududga qarab maʼlum bir madaniy yoki etnik anʼanaga xosdir. Baʼzi madaniyatlarda koʻcha sotuvchilari boʻlajak mijozlarni jalb qilish uchun narxlarni aytib chaqirishlari, qoʻshiq aytishlari yoki qoʻshiq chalishlari, musiqaga oʻynashlari yoki koʻcha teatrining boshqa shakllari bilan shugʻullanishlari odatiy holdir. Baʼzi hollarda, bu ovqatdan koʻra koʻproq eʼtiborni jalb qilishi mumkin. 

Oshxonasi

tahrir
 
Ilorin, Kvaradagi fast food

Zamonaviy tijorat tezyurar taomlari koʻpincha yuqori darajada qayta ishlanadi va sanoat usulida tayyorlanadi, yaʼni standart ingredientlar hamda standartlashtirilgan pishirish va ishlab chiqarish usullari bilan keng miqyosda qamrab olinadi[33]. Odatda, u tezda karton, sumkalarda yoki plastik oʻramlarda xarajatlarni kamaytiradigan tarzda taqdim etiladi. Koʻpgina tez ovqatlanish operatsiyalarida menyu elementlari odatda markaziy taʼminot ob’ektida tayyorlangan qayta ishlangan ingredientlardan tayyorlanadi va keyin alohida savdo nuqtalariga joʻnatiladi, u yerda ular qayta isitiladi, pishiriladi (odatda mikrotoʻlqinli pechda yoki chuqur qovurishda) yoki qisqa vaqt ichida yigʻiladi. Ushbu jarayon mahsulot sifatining barqaror darajasini taʼminlaydi. Buyurtmani mijozga tezda yetkazib berish alohida doʻkonlarda mehnat va asbob-uskunalar xarajatlarini bartaraf etishning kalitidir.

Tezlik, bir xillik va arzon narxga tijorat ahamiyati berilganligi sababli, tez ovqatlanish mahsulotlari koʻpincha maʼlum bir lazzat yoki mustahkamlikka erishish va tazlikni saqlash uchun tuzilgan ingredientlardan tayyorlanadi.

Variantlar

tahrir
 
Koʻp turdagi sushi yeyishga tayyor

Xitoy olib ketish/olib borish tashuvchilari restoranlari AQSh va Buyuk Britaniya kabi Gʻarb mamlakatlarida ayniqsa mashhur. Ular odatda qovurilgan turli xil Osiyo taomlarini taklif qilishadi (har doim ham Xitoy emas). Koʻpgina variantlar nudl, guruch yoki goʻshtning bir turidir. Baʼzi hollarda oʻz- oʻziga xizmat koʻrsatish sifatida taqdim etiladi. Xaridor sotib olmoqchi boʻlgan idishning hajmini tanlaydi va keyin uni oʻz tanlovi bilan toʻldirishi mumkin. Bir konteynerda bir nechta variantlarni birlashtirish odatiy holdir va baʼzi savdo nuqtalari mahsulot boʻyicha emas, balki ogʻirlik boʻyicha toʻlanadi. Katta shaharlarda bu restoranlar minimal miqdordan ortiq xaridlar uchun bepul yetkazib berishni taklif qilishlari mumkin.

 
Qoʻzi goʻshti shish kabobi

Sushi soʻnggi paytlarda Gʻarb dunyosida tez oʻsib borayotgan mashhurlikni koʻrdi. Yaponiyada yaratilgan fast food turi (bu yerda bento — yaponcha tez tayyorlanadigan taom) sushi odatda shirin guruch sirkasi qoʻshilgan va bir oz toʻldirilgan (koʻpincha baliq) yoki eng mashhur turdagi sovuq yopishqoq guruchdir. Gʻarbda, nori (quritilgan laver) bilan toʻldirilgan holda oʻralgan. Toʻldirish koʻpincha baliq, dengiz mahsulotlari, tovuq yoki bodringni oʻz ichiga oladi.

 
Bolgariyaning Yambol shahridagi tez tayyorlanadigan ovqat kioski

Pitsa Qoʻshma Shtatlardagi tez ovqatlanish toifasi boʻlib, mamlakat boʻylab Papa Johnʼs, Dominoʻs Pizza, Sbarro va Pizza Hut kabi tarmoqlarga ega. U bolalar uchun tez tayyorlanadigan kaloriyalarni yetkazib berishda burger sanoatini ortda qoldiradi[34]. Menyular anʼanaviy pitseriyalarga qaraganda ancha cheklangan va standartlashtirilgan bo‘lib, pitsa yetkazib berish taklif etiladi.

Kabob uylari Yaqin Sharqdan, ayniqsa Turkiya va Livandan kelgan tez ovqatlanish restoranining bir shaklidir. Goʻsht goʻsht pishirgichidan olinadi va isitiladigan yassi nonga salat va sous bilan beriladi. Ushbu doner kabob yoki shourmalar tayoqlarda xizmat qiladigan shish kaboblardan farq qiladi. Kabob doʻkonlari butun dunyoda, ayniqsa Yevropa, Yangi Zelandiya va Avstraliyada joylashgan, ammo ular AQShda kamroq tarqalgan.

Baliq va chips doʻkonlari Buyuk Britaniya, Avstraliya va Yangi Zelandiyada mashhur tez ovqatlanish shaklidir. Baliq yumshatiladi keyin chuqur qovuriladi va chuqur qovurilgan kartoshka frilari bilan birga taqdim etiladi[35].

 
Finlandiyaning Helsinki shahridagi Hesburger tez ovqatlanish restoranida taklif qilinadigan besh tovuq qanotli quti.

Gollandiyaliklarning oʻziga xos tez ovqatlanish turlari mavjud. Gollandiyalik tez ovqatlanish taomi koʻpincha sous va goʻsht mahsuloti bilan fransuz kartoshkasining bir qismidan (friet yoki patat deb ataladi) iborat. Fransuz kartoshkalariga hamroh boʻladigan eng keng tarqalgan sous fritsausdir. Bu shirin, sirkali va kam yogʻli mayonez oʻrnini bosuvchi vosita boʻlib, uni gollandlar hali ham „mayonez“ deb atashadi. Buyurtma berishda u tez-tez qisqartiriladi. Boshqa mashhur souslar — ketchup yoki ziravorli ketchup („kori“), Indoneziya uslubidagi yeryongʻoq sousi („satésaus“ yoki „pindasaus“) yoki pikkalilli. Baʼzida kartoshka souslar kombinatsiyasi bilan xizmat qiladi, ulardan eng mashhuri speciaal (maxsus): mayonez, (ziravorlangan) ketchup va tugʻralgan piyoz bilan; va oorlog (soʻzma-soʻz „urush“): mayonez va yeryongʻoq sousi (baʼzan ketchup va tugʻralgan piyoz bilan). Goʻsht mahsuloti odatda chuqur qovurilgan gazak hisoblanadi; bunga frikandel (chuqur qovurilgan terisiz qiyma kolbasa) va kroket (non boʻlaklari bilan qoplangan chuqur qovurilgan goʻshtli ragu) kiradi.

 
Portugaliyadagi tez ovqatlanish joyi
 
Polshaning Szczecin shahridagi Pasztecik szczeciński nomli kichik restoran

Portugaliyada mahalliy tez tayyorlanadigan taomlarning baʼzi turlari va mahalliy oshxonaning ushbu turiga ixtisoslashgan restoranlar mavjud. Eng mashhur taomlar qatoriga frango assado (ilgari marinadlangan piri-piri gril qilingan tovuq), francesinha, francesinha poveira, espetada (ikki tayoqdagi kurka yoki choʻchqa goʻshti) va bifanalar (sendvich sifatida beriladigan maʼlum bir sousdagi choʻchqa goʻshti kotletlari) kiradi. Ushbu turdagi taom koʻpincha fri fri (batatas fritas deb ataladi) bilan birga beriladi, baʼzi xalqaro zanjirlar Nandoʻs kabi tipik portugal fast foodlariga ixtisoslashgan restoranlarda paydo boʻla boshladi.

Polshadagi tez ovqatlanishning mahalliy shakliga misol qilib, Pasttecik szczeciński nomli goʻsht yoki vegetarian toʻldirish bilan toʻldirilgan chuqur qovurilgan xamirturush xamiri, Shchecin shahrining tipik tez tayyorlanadigan taomini taklif qiladigan restoran mamlakatning boshqa koʻplab shaharlarida yaxshi tanilgan. Bu taom Polsha anʼanaviy mahsulotlar roʻyxatida birinchi o‘rinni egallaydi. Pasztecik szczecińskiga xizmat koʻrsatadigan birinchi bar 1969-yilda tashkil etilgan Pasztecik bari Shchetsin shahridagi Wojska Polskiego prospektida 46-uyda joylashgan.

Sharqiy Osiyo shaharlarining bezagi nudl doʻkoni hisoblanadi. Yassi non va falafel bugungi kunda Yaqin Sharqda hamma joyda mavjud. Mashhur hind fast food taomlari orasida vada pav, panipuri va dahi vada mavjud. Gʻarbiy Afrikaning fransuz tilida soʻzlashuvchi davlatlari yirik shaharlar va ularning atrofidagi yoʻl chetidagi stendlar avlodlar davomida boʻlganidek, mahalliy miqyosda broshet deb nomlanuvchi bir qator isteʼmolga tayyor, koʻmirda pishirilgan goʻsht tayoqchalarini sotishda davom etmoqda.

Biznes

tahrir

Qoʻshma Shtatlarda isteʼmolchilar 2012-yilda fastfudga 160 milliard dollar (1970-yilda 6 milliard dollardan ko‘p) pul sarfladilar[36][37]. 2013-yilda AQSh restoran sanoati 660,5 milliard dollarlik prognoz qilingan savdo hajmiga ega edi[38]. Fast food bozor ulushini yanada mustahkam va qimmatroq taomlarni taklif qiluvchi tez ovqatlanish restoranlariga yoʻqotmoqda[39]. Ushbu raqobat tufayli tez ovqatlanish gigantlari oʻz sotuvlarida keskin pasayishlarga duch kelishdi[40]. Umumiy tez tayyorlanadigan taomlar sotuvi pasaygan boʻlsa-da, bu restoranlarda „oyda bir marta“ yoki „yilda bir necha marta“ ovqatlanadigan amerikaliklar soni koʻpaydi[40].

Dunyoning qolgan qismidan farqli oʻlaroq, Amerika fuqarolari oʻz daromadlarining ancha kam miqdorini oziq-ovqatga sarflaydilar — bu asosan tez ovqatlanishga arzon va oson kirish imkonini beruvchi turli davlat subsidiyalari tufayli[41]. Tez ovqatlanish restoranlarida sotiladigan ovqatlar arzonroq hamda koʻproq energiya talab qiladi va asosan hukumat tomonidan katta miqdorda subsidiyalanadigan mahsulotlar: makkajoʻxori, soya va mol goʻshtidan tayyorlanadi[42].

Avstraliya tez ovqatlanish bozori 2,7 milliard GPB dan ortiq baholanadi va 1,4 milliard tez tayyorlanadigan taomlardan iborat. Bunga 17 000 ta fast food shoxobchalarida xizmat koʻrsatiladigan taomlar kiradi. Fast food bozorining oʻrtacha yillik oʻsish sur’ati 6,5 foizni tashkil etdi, bu chakana oziq-ovqat bozorining eng tez rivojlanayotgan sektoridir[43].

Reklama

tahrir

2012-yilda tez ovqatlanish restoranlari reklama tashviqotlariga qariyb 4,6 milliard AQSh dollari sarfladi, bu 2009-yilga nisbatan 8 foizga koʻpdir. Xuddi shu vaqt ichida McDonald's reklama uchun barcha suv, sut va mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflagan reklamachilarning birgalikda sarflagan pulidan deyarli uch baravar koʻp pul sarfladi[44].

Dartmut kollejidagi Geisel tibbiyot maktabi tadqiqotchilari tomonidan olib borilgan tadqiqot natijalari shuni koʻrsatdiki, bolalar koʻproq tijorat televizorlarini tomosha qilganda (va tez ovqatlanish haqida koʻproq reklamalarni koʻrganlarida), ular keyingi fast food restoranlariga tashrif buyurishni soʻrashga moyil boʻlishadi[45]. Xususan, fast food restoranlari qora va ispan yoshlarga qaratilgan reklama ishlarini kuchaytirmoqda[46]. Rudd oziq-ovqat siyosati va semirish markazining 2021-yilgi hisobotida tezyurar taomlar restoranlari ispan tilidagi telekanallarga taxminan 318 million dollar sarflaganini koʻrsatdi. Xuddi shu hisobotda tezyurar taomlar restoranlari koʻpchilik qora tomoshabinlar telekanallariga 99 million dollar sarflagani aniqlangan. Qora yoshlar guruhlari oq tanli yoshlardan koʻra koʻproq fast food reklamalarini koʻrishdi[47].

Yaxshiroq biznes byurolari kengashi 2006-yilda bolalar oziq-ovqat va ichimliklarni reklama qilish tashabbusini boshladi, u tez oziq-ovqat kompaniyalaridan McDonald’s va Burger King bilan imzolangan „bolalar uchun faqat sogʻlom mahsulotlarni reklama qilish“ vaʼdasini soʻradi[45]. Biroq, sogʻlom oziq-ovqat reklamasining biroz oʻsishiga qaramay, ushbu tashabbusning samaradorligi „bolalar reklamalarda sogʻlom oziq-ovqatlarni eslay olmasligi yoki 3 yoshdan 7 yoshgacha boʻlgan 99 foiz bolaning 81 foizi buni aniqlay olmasligini“ koʻrsatadigan tadqiqotlar bilan bahslashdi. Oʻsha tadqiqotda fransuz kartoshkasi esga olingan, garchi reklamada fransuz kartoshkasi boʻlmasa ham[48].

Bandlik

tahrir

AQSH Mehnat statistikasi byurosining maʼlumotlariga koʻra, 2010-yil holatiga koʻra, 4,1 millionga yaqin AQSH ishchisi oziq-ovqat tayyorlash va xizmat koʻrsatishda (shu jumladan tez ovqatlanish) ishlaydi[28]. Biroq, 2011-yil aprel oyida McDonald’s 62 000 ga yaqin yangi ishchilarni ishga oldi va bu lavozimlarga bir million ariza oldi: qabul qilish darajasi 6,2 %[49]. 2013-yilda sanoatdagi ishchilarning o‘rtacha yoshi 28 yoshni tashkil qildi[50]. Inson resurslarini boshqarish diplomi yoki tez ovqatlanish menejmenti diplomiga ega boʻlish yirik fast food restoranlarida ishga joylashishga yordam beradi, chunki bu eng koʻp orzu qilingan ishlardan biridir[51].

Globallashuvi

tahrir
 
Rossiyadagi McDonald’s
 
Birlashgan Arab Amirliklaridagi McDonald's, Kentucky Fried Chicken va Pizza Hut fast food restoranlari

2006-yilda global fast food bozori 4,8 foizga oʻsdi, tranzaksiyalar miqdori 102,4 mlrd va hajmi 80,3 milliardni tashkil etdi[52]. Birgina McDonald's 6 qitʼada 126 mamlakatda oʻz shoxobchalariga ega va butun dunyo boʻylab 31 000 dan ortiq restoranlarni boshqaradi[53].

McDonald’sning global miqyosdagi kengayishiga misollardan biri uning Rossiya bozoriga kirishi boʻldi. Amerika biznesining muvaffaqiyat qozonishi uchun uni qabul qilish va Moskvadagi mahalliy aholining kundalik hayotiga kiritish kerak edi. Rossiya oziq-ovqat madaniyatining muhim xususiyatlaridan biri isteʼmol qilinadigan tovarlarning mahalliyligini bilishga urgʻu berishdir. Aslida, ushbu Amerika brendini chet elda muvaffaqiyatli yoʻlga qoʻyish uchun McDonald’s restoranda ishlatiladigan mahsulotlarning kelib chiqishini targʻib qilish orqali Moskvadagi isteʼmolchilarning mahalliy manfaatlarini talqin qildi[54]. 1990-yil 31-yanvarda McDonald’s Moskvada restoran ochdi va xizmat koʻrsatgan mijozlari bilan ochilish kuni rekordini yangiladi. Moskva restorani dunyodagi eng gavjum restorandir.

Dunyodagi eng katta McDonald’s 25 000 fut arkada va oʻyin markaziga ega boʻlib, Orlando, Florida, AQShda joylashgan[55].

Dunyo boʻylab boshqa koʻplab tez ovqatlanish restoranlari mavjud. Burger King 65 dan ortiq mamlakatlarda 11 100 dan ortiq restoranga ega[56]. KFC 25 mamlakatda joylashgan[57]. Subway dunyodagi eng tez rivojlanayotgan franchayzalardan biri boʻlib, 2009-yil may holatiga koʻra 90 mamlakatda taxminan 39 129 ta restorani mavjud[58]; 1984-yil dekabr oyida Bahraynda AQShdan tashqari birinchi joyi ochilgan edi[59]. Wienerwald Germaniyadan Osiyo[60] va Afrikaga tarqaldi[61]. Pizza Hut 97 mamlakatda joylashgan boʻlib, Xitoyda 100 ta manzilga ega[62]. Taco Bell AQSHdan tashqari 14 ta davlatda 278 ta restoranga ega[63].

Tanqid

tahrir

Fast food tarmoqlari sogʻliqqa salbiy taʼsir koʻrsatishi, hayvonlarga shafqatsizligi, ishchilarni ekspluatatsiya qilish holatlari va odamlarning ovqatlanish tartibini anʼanaviy oziq-ovqatlardan uzoqlashtirish orqali madaniy tanazzulga oid daʼvolar kabi tashvishlar tufayli tanqid ostiga olingan[64][65][66][67][68][69][70][71][72][73][74][75][76][77].

Dunyo boʻylab tez ovqatlanishni isteʼmol qilish ortib bormoqda. Jidda shahrida olib borilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, hozirgi tez ovqatlanish odatlari Saudiya Arabistonidagi oʻsmirlar oʻrtasida ortiqcha vazn va semirishning ortishi bilan bogʻliq[78]. 2014-yilda Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti semizlik inqiroziga asosan tartibga solinmagan oziq-ovqat bozorlari aybdor ekanligini daʼvo qiladigan tadqiqotni eʼlon qildi va bu tendensiyani qaytarish uchun qattiqroq qoidalarni taklif qildi[79]. Qoʻshma Shtatlarda mahalliy hukumatlar maʼlum geografik hududlarda joylashgan restoranlar sonini kamaytirish orqali tez ovqatlanish tarmoqlarini cheklamoqda[80].

Tanqidga qarshi kurashish uchun fast food restoranlari sogʻliq uchun foydali boʻlgan menyu mahsulotlarini taklif qila boshlaydi[81]. Sogʻliqni saqlash tanqidchilaridan tashqari, fast food sanoatini yanada ekologik jihatdan qulayroq qilish boʻyicha takliflar mavjud. Misol uchun, zanjirlar marketingi „qadoqlash chiqindilarini kamaytirish“ bilan bunga javob beradi[81].

Nyu-York universitetining Oziqlantirish va oziq-ovqat tadqiqotlari boʻlimi mudiri boʻlib ishlaydigan Marion Nestle tez ovqatlanish menyusidagi sogʻlom variantlar orqali tanqidni yengishga urinayotgan boʻlsa-da, fast food sanoati reklama variantlari orqali bolalarga nosogʻlom oziq-ovqatlarni ataylab sotishni va shuning uchun ulardan umrbod mijozlar yaratishni tanqid qiladi[82].

Shunchalik mashhur boʻlishiga qaramay, tez tayyorlanadigan taomlar va tez ovqatlanish tarmoqlari nafaqat ish va ijtimoiy koʻnikmalarga, balki talabalarning sogʻligʻi va akademik koʻrsatkichlariga salbiy taʼsir koʻrsatadi. Talabalarning 56 foizi har hafta fast foodni isteʼmol qiladi[83]. „Fast Food Nation“ kitobini yozgan tadqiqotchi Eric Shlosser bu haqiqatni taʼkidlab, bu nafaqat moliyaviy, balki psixologik oʻlja ham ekanligini taʼkidlaydi, chunki talabalar bu ish uchun mahorat darslarini o‘rganish kabi ishlarga vaqt sarflanmasligini bilgan holda erta ishga joylashish imkoniyatiga jalb qilinadi[84]. Yana ikkita tadqiqotchi Charles Hirshman va Irina Voloshin oʻsmir maktab oʻquvchilarini tez ovqatlanish sanoatida ishga olish va ishdan boʻshatish bilan bogʻliq xavfli taʼsirlari va oqibatlarini taʼkidlaydilar[85]. The Atlantic Times gazetasidan Kelly Braunvel Burger King va McDonald’s begunoh bolalarga marketing boʻyicha yana bir xavfli amaliyotni qoʻllaganligi haqidagi bu dalilni qoʻllab-quvvatladi[86].

Professorlar Purtel Kelly va Gershoff tomonidan olib borilgan tadqiqotda, ular boshqa ijtimoiy omillardan keyin oʻsha yoshdagi oʻquvchilarga nisbatan tez ovqat isteʼmol qiladigan beshinchi sinf oʻquvchilari nazorat qilinganligini aniqladilar.  Shuningdek, fast food isteʼmol qilgan va yomon baho koʻrsatgan talabalar foizi organik oziq-ovqatlarni isteʼmol qilganlarga qaraganda 11 foizga koʻp boʻlgan. Ular tez ovqatlanishning real taʼsirini baholash uchun televizor tomosha qilish, videooʻyinlar va oʻynash kabi boshqa ijtimoiy omillar nazorat qilingan degan fikrda[87].

2004-yilda suratga olingan „Super Size Me“ filmi kabi kitoblar va filmlar mavjud boʻlib, ular tez ovqatlanishni ortiqcha isteʼmol qilishning sogʻliq uchun mumkin boʻlgan salbiy taʼsirini, masalan, semirishga hissa qoʻshishini taʼkidlash uchun moʻljallangan[88].

Adabiyotlar

tahrir
  • Adams, Catherine (2007). "Reframing the Obesity Debate: McDonald's Role May Surprise You". Journal of Law, Medicine and Ethics 35 (1): 154–157. doi:10.1111/j.1748-720X.2007.00120.x. PMID 17341224. 
  • Arndt, Michael. „McDonald’s 24/7.“ Business Week. 4-fevral, 2007
  • Food and Eating in Medieval Europe. Martha Carlin and Joel T. Rosenthal (editors). The Hambledon Press, London. 1998. ISBN 1-85285-148-1ISBN1-85285-148-1
  • Hogan, David. Selling 'em by the Sack: White Castle and the Creation of American Food. New York: New York University Press, 1997.
  • Kroc, Ray with Robert Anderson. Grinding It Out: The Making of McDonald’s. St. Martinʼs Press, 1992.
  • Levinstein, Harvey. Paradox of Plenty: a Social History of Eating in Modern America. Berkeley: University of California P, 2003. 228-229.
  • Luxenberg, Stan. Roadside Empires: How the Chains Franchised America. New York: Viking, 1985.
  • McGinley, Lou Ellen with Stephanie Spurr, Honk for Service: A Man, A Tray and the Glory Days of the Drive-In. St. Louis: Tray Days Publishing, 2004. For photos of the Parkmoor Restaurants see Drive-In Restaurant Photos
  • Pollan, M. (2009). In Defense of Food: an Eater’s Manifesto. New York City: Penguin
  • Schlosser, Eric, Fast Food Nation: The Dark Side of the All-American Meal, Houghton Mifflin Company, 2001
  • Schultz, Howard with Dori Jones Yang, Pour Your Heart Into It: How Starbucks Built a Company One Cup at a Time, Hyperion, 1999
  • Warner, Melanie „Salads or No, Cheap Burgers Revive McDonald’s.“ The New York Times. 19-aprel, 2006.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Fast Food Industry Analysis 2018 – Cost & Trends“. franchisehelp.com. Franchise Help (2018). Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
  2. ↑ Jakle, John. Fast Food: Roadside Restaurants in the Automobile Age. Johns Hopkins University Press, 1999. ISBN 978-0-8018-6920-4. ; Brueggemann, Walter. Texts Under Negotiation: The Bible and Postmodern Imagination. Fortress Press, 1993. ISBN 978-0-8006-2736-2. 
  3. ↑ „Quick Service Restaurants (QSR) Market Worth USD 577.71 Billion by 2028 at 3.65% CAGR – Report by Market Research Future (MRFR)“. GlobeNewswire (2021-yil 18-avgust). Qaraldi: 2021-yil 26-avgust.
  4. ↑ Talwar, Jennifer. Fast Food, Fast Track: Immigrants, Big Business, and the American Dream. Westview Press, 2003. ISBN 978-0-8133-4155-2. 
  5. ↑ Hellesvig-Gaskell. „Definition of Fast Foods | LIVESTRONG.COM“. LIVESTRONG.COM. Qaraldi: 2016-yil 3-may.
  6. ↑ „The link between fast food and depression has been confirmed“ (en). EurekAlert!. Qaraldi: 2018-yil 22-aprel.
  7. ↑ Pietrangelo. „13 Effects of Fast Food on the Body“. Healthline. Qaraldi: 2016-yil 20-mart.
  8. ↑ „Susan Cohan Colon Cancer Foundation: Prevention: Eating Well/Diet“. coloncancerfoundation.org. 2016-yil 18-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-avgust.
  9. ↑ Publications. „Red meat and colon cancer – Harvard Health“ (en-US). 2016-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-avgust.
  10. ↑ Bao, Wei; Tobias, Deirdre K.; Olsen, Sjurdur F.; Zhang, Cuilin (December 1, 2014). "Pre-pregnancy fried food consumption and the risk of gestational diabetes mellitus: a prospective cohort study" (en). Diabetologia 57 (12): 2485–2491. doi:10.1007/s00125-014-3382-x. ISSN 1432-0428. PMID 25303998. PMC 4221538. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4221538. 
  11. ↑ Pan, An; Malik, Vasanti; Hu, Frank B. (July 10, 2012). "Exporting Diabetes to Asia: The Impact of Western-Style Fast Food". Circulation 126 (2): 163–165. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.112.115923. ISSN 0009-7322. PMID 22753305. PMC 3401093. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3401093. 
  12. ↑ Laudan, Rachel (2001). "A Plea for Culinary Modernism: Why We Should Love New, Fast, Processed Food". Gastronomica: The Journal of Critical Food Studies 1: 36–44. doi:10.1525/gfc.2001.1.1.36. 
  13. ↑ „Ancient Romans preferred fast food“. ABC Science (2007-yil 19-iyun). Qaraldi: 2016-yil 30-iyun.
  14. ↑ Jaworowska, Agnieszka; Blackham, Toni; Davies, Ian G.; Stevenson, Leonard (May 1, 2013) "Nutritional challenges and health implications of takeaway and fast food" (en) Nutrition Reviews 71 (5): 310–318 doi:10.1111/nure.12031 ISSN 0029-6643 PMID 23590707 http://researchonline.ljmu.ac.uk/id/eprint/6791/1. 
  15. ↑ Dupont, Florence. Daily Life in Ancient Rome. Oxford: Blackwell, 1992 — 181-bet. 
  16. ↑ Stambaugh, John E.. The Ancient Roman City. JHU Press, 1988 — 200, 209-bet. ISBN 978-0-8018-3692-3. 
  17. ↑ Chang, Kwang-chih. Food in Chinese Culture: Anthropological and Historical Perspectives. New Haven: Yale University Press, 1977. 
  18. ↑ Le Strange, G.. Baghdad during the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian Sources, 81–82. London: Oxford University Press, 1924 — 81–82-bet. 
  19. ↑ Carling, Martha. Food and Eating in Medieval Europe. Bloomsbury Academic, 2003 — 27–51-bet. ISBN 978-1-85285-148-4. 
  20. ↑ BBC. „Eel and pie shop“. BBC (2006-yil 31-avgust). Qaraldi: 2007-yil 24-noyabr.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Webb, Andrew (2011). Food Britannia. Random House. p. 397.
  22. ↑ Alexander, James. „The unlikely origin of fish and chips“. BBC News (2009-yil 18-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 16-iyul.
  23. ↑ „Harry Ramsdenʼs famous original fish and chip shop faces closure after losses“. The Guardian. Retrieved January 6, 2018
  24. ↑ BBC News. „How turkey became a fast food“. BBC (2007-yil 7-fevral). Qaraldi: 2007-yil 23-noyabr.
  25. ↑ National Public Radio. „The Hamburger“. NPR (2002). 2007-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 23-noyabr.
  26. ↑ 26,0 26,1 James P Farrell. „The Evolution of the Quick Service Restaurant“. A Management Consultant @ Large. Qaraldi: 2008-yil 14-fevral.
  27. ↑ Mcginley, Lou Ellen. Honk for Service, a Man, a Tray, and the Glory Days of the Drive-in. Tray Days Publishing, 2004. ISBN 978-0-615-12697-5. 
  28. ↑ 28,0 28,1 „BLS.gov: Food and Beverage Serving and Related Workers“ (2015-yil 17-dekabr). Qaraldi: 2016-yil 6-aprel.
  29. ↑ Smith, Lindsey P.; Ng, Shu Wen; Popkin, Barry M. (May 1, 2014). "Resistant to the recession: low-income adults' maintenance of cooking and away-from-home eating behaviors during times of economic turbulence". American Journal of Public Health 104 (5): 840–846. doi:10.2105/AJPH.2013.301677. ISSN 1541-0048. PMID 24625145. PMC 3987573. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3987573. 
  30. ↑ Tami Abdollah. „A strict order for fast food“. Los Angeles Times (2007-yil 10-sentyabr).
  31. ↑ „Super-Sizing public costs: How Low Wages at Top Fast-Food Chains Leave Taxpayers Footing the Bill“. National Employment Law Project (2013-yil oktyabr). 2015-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 22-may.
  32. ↑ Maclay, Kathleen. „Fast Food, Poverty Wages: The Public Cost of Low-wage jobs in the Fast Food Industry“. University of California Labor Center (2013-yil 15-oktyabr). 2013-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-avgust.
  33. ↑ Monteiro, C.A.; Moubarac, J.-C.; Cannon, G.; Ng, S.W.; Popkin, B. (2013). "Ultra-processed products are becoming dominant in the global food system". Obesity Reviews 14 Suppl 2: 21–8. doi:10.1111/obr.12107. PMID 24102801. 
  34. ↑ Rehm, Colin D.; Drewnowski, Adam (2014). "A New Method to Monitor the Contribution of Fast Food Restaurants to the Diets of US Children". PLOS ONE 9 (7): e103543. doi:10.1371/journal.pone.0103543. PMID 25062277. PMC 4111613. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4111613. 
  35. ↑ „Federation of Fish Friers – Serving the Fish and Chips Industry – History“. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  36. ↑ „Fast Food Industry Analysis 2015 – Cost & Trends“. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  37. ↑ Schlosser, Eric. Fast Food Nation: The Dark Side of the All-American Meal. Houghton Mifflin Books, 2001. ISBN 978-0-395-97789-7. 
  38. ↑ „NRA Pocket Factbook“. National Restaurant Association (2013). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 6-aprel.
  39. ↑ John Eligon. „Where to Eat? A New Restaurant Genre Offers Manhattan More Choices“. The New York Times (2008-yil 13-yanvar). Qaraldi: 2008-yil 30-dekabr. „Though still a relatively small sector within the nation's $350 billion restaurant industry, several fast-casual chains are showing success and growth in Manhattan, and industry experts say it could be a sign of the sector's maturity and sustainability nationwide.“.
  40. ↑ 40,0 40,1 Kiener, Robert. "Food Policy Debates". CQ Researcher. 
  41. ↑ „Commodity Policy and Agricultural Subsidies“. Yale Rudd Center for Food Policy and Obesity (2013-yil 1-yanvar). 2014-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 18-avgust.
  42. ↑ Parker-Pope, Tara. „A High Price for Healthy Food“. The New York Times (2007-yil 5-dekabr). Qaraldi: 2014-yil 17-avgust.
  43. ↑ Cameron Allan; Greg J. Bamber; Nils Timo (September 1, 2006). "Fast‐food work: are McJobs satisfying?". Employee Relations 28 (5): 402–420. doi:10.1108/01425450610683627. ISSN 0142-5455. 
  44. ↑ University. „Fast Food FACTS — Fast Food Facts in Brief“. www.fastfoodmarketing.org. Qaraldi: 2017-yil 18-aprel.
  45. ↑ 45,0 45,1 Dell’Antonia, KJ. „More Research Suggests Fast-Food Advertising Works on Children“. Motherlode Blog. The New York Times. Qaraldi: 2017-yil 18-aprel.
  46. ↑ „Report: Rise in fast-food advertising largely targets Black, Hispanic youths“ (en). UPI. Qaraldi: 2021-yil 17-iyun.
  47. ↑ Harris, Jennifer L., Frances Fleming-Milici, Lindsay Phaneuf, Melissa Jensen, Yoon Young Choi, Melissa McCann, Sally Mancini. Fast food advertising: Billions in spending, continued high exposure by youth
  48. ↑ Bernhardt, Amy M.; Wilking, Cara; Gottlieb, Mark (May 2014). "Children's Reaction to Depictions of Healthy Foods in Fast-Food Television Advertisements". JAMA Pediatrics 168 (5): 422–426. doi:10.1001/jamapediatrics.2014.140. PMID 24686476. http://jamanetwork.com/journals/jamapediatrics/fullarticle/1852608. Qaraldi: April 20, 2017. Fast food]]
  49. ↑ „It's Harder To Get A Job At McDonald's Than It Is To Get Into Harvard“. Business Insider (2011-yil 28-aprel). Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  50. ↑ Owens, Christine. „Trying to raise a family on a fast-food salary“. Reuters (2013-yil 29-avgust). 2013-yil 31-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 8-aprel.
  51. ↑ „Fast Food Job Applications“.
  52. ↑ „Our Life Policy Research Notes on takeaways – The UK fast-food market“. 2013-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 28-iyul.
  53. ↑ „The Fast Food Factory“.
  54. ↑ Caldwell, Melissa L. „Domesticating the French Fry: McDonald’s and Consumerism in Moscow.“ Journal of Consumer Culture 4.1 (2004): 5-26. Web. January 30, 2017.
  55. ↑ „World's Largest McDonald's in Orlando, FL“. 2016-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  56. ↑ „Burger King“.
  57. ↑ „KFC“. 2011-yil 24-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-avgust.
  58. ↑ Subway publication. „Official SUBWAY Restaurants Web Site“. Subway Restaurants (2008). Qaraldi: 2009-yil 24-may.
  59. ↑ „Subway“.
  60. ↑ „Wienerwald – Türkiye – Restoranlar“. 2015-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  61. ↑ „WIENERWALD – Restaurants in Egypt“. 2020-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 24-may.
  62. ↑ „Yum! Brands“. 2010-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-avgust.
  63. ↑ „Taco Bell“.
  64. ↑ Jeffery, Robert (January 25, 2006). "Are fast food restaurants an environmental risk factor for obesity?". International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity 3: 2. doi:10.1186/1479-5868-3-2. PMID 16436207. PMC 1397859. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1397859. 
  65. ↑ Freeman, Andrea (December 6, 2007). "Fast Food: Oppression through Poor Nutrition". California Law Review 95 (6): 2221–2259. 
  66. ↑ Ronald, Adams (September 8, 2008). "Fast Food and Animal Rights: An Examination and Assessment of the Industry's Response to Social Pressure". Business and Society Review 113 (3): 301–328. doi:10.1111/j.1467-8594.2008.00322.x. 
  67. ↑ Singer, Peter and Mason, Jim. „The Ethics of What We Eat: Why Our Food Choices Matter“. Holtzbrink Publishers. 2006.
  68. ↑ Singer, P. Animal liberation, 1975. ISBN 978-0-394-40096-9. 
  69. ↑ Schlosser, Eric. Fast Food Nation: The Dark Side of the All-American Meal. Harper Collins Publishers. 2001
  70. ↑ Smith, Vicki (November 4, 1998). "The Fractured World of the Temporary Worker: Power, Participation, and Fragmentation in the Contemporary Workplace". Social Problems 45 (4): 411–430. doi:10.2307/3097205. 
  71. ↑ Duffey, Kiyah (January 2007). "Differential associations of fast food and restaurant food consumption with 3-y change in body mass index: the Coronary Artery Risk Development in Young Adults Study". The American Journal of Clinical Nutrition 85 (1): 201–8. doi:10.1093/ajcn/85.1.201. PMID 17209197. http://ajcn.nutrition.org/content/85/1/201.full.pdf+html. Qaraldi: April 8, 2016. Fast food]]
  72. ↑ French, Simone (May 2001). "Environmental Influences on Eating and Physical Activity". Annual Review of Public Health 22: 309–35. doi:10.1146/annurev.publhealth.22.1.309. PMID 11274524. 
  73. ↑ James F. Sallis, Karen Glanz. „The Role of Built Environments in Physical Activity, Eating, and Obesity in Childhood“. The Future of Children Volume 16, Number 1, Spring 2006 pp. 89-108 | 10.1353/foc.2006.0009.
  74. ↑ Walshe, Sadhbh. „How Americaʼs fast food industry makes a quick buck. The gulf between CEO pay and staff McWages is shockingly wide: a strike serves this system of super-exploitation right“. April 10, 2013
  75. ↑ Michelle M. Mello, Eric B. Rimm and David M. Studdert. „The McLawsuit: The Fast-Food Industry And Legal Accountability For Obesity“. Health Affairs. November 2003. vol. 22 no. 6 207-216. .
  76. ↑ Shanthy A. Bowman, Steven L. Gortmaker, Cara B. Ebbeling, Mark A. Pereira, David S. Ludwig. „Effects of Fast-Food Consumption on Energy Intake and Diet Quality Among Children in a National Household Survey“. Pediatrics Vol. 113 No. January 1, 1, 2004 pp. 112-118
  77. ↑ Hossein Rouhani, Mohammad; Mirseifinezhad, Maryam; Omrani, Nasrin; Esmaillzadeh, Ahmad; Azadbakht, Leila (2012). "Fast Food Consumption, Quality of Diet, and Obesity among Isfahanian Adolescent Girls". Journal of Obesity 2012: 597924. doi:10.1155/2012/597924. PMID 22619703. PMC 3352603. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3352603. 
  78. ↑ A. Washi, Sidiga; Maha B. Ageib (2010). "Poor diet quality and food habits are related to impaired nutritional status in 13- to 18-year-old adolescents in Jeddah". Nutrition Research 30 (8): 527–34. doi:10.1016/j.nutres.2010.07.002. PMID 20851306. 
  79. ↑ Study finds deregulation fuelling obesity epidemic. Reuters. February 2, 2014. Retrieved March 6, 2014.
  80. ↑ Nixon, Laura; Mejia, Pamela; Dorfman, Lori; Cheyne, Andrew; Young, Sandra; Friedman, Lissy C.; Gottlieb, Mark A.; Wooten, Heather. "Fast-Food Fights: News Coverage of Local Efforts to Improve Food Environments Through Land-Use Regulations, 2000–2013". American Journal of Public Health — 490-496-bet. 
  81. ↑ 81,0 81,1 Clark, Charles S. "Fast-Food Shake-Up". CQ Researcher. 
  82. ↑ Nestle, Marion. Food Politics: How the Food Industry Influences Nutrition and Health. Berkeley: University of California Press, 2002. ISBN 9780520955066. 
  83. ↑ Hilger, J., Loerbroks, A. and Diehl, K., 2017. Appetite, 109, pp.100–107. (2017). "Eating behaviour of university students in Germany: Dietary intake, barriers to healthy eating and changes in eating behaviour since the time of matriculation.". Appetite 109: 100–107. doi:10.1016/j.appet.2016.11.016. PMID 27864073. 
  84. ↑ Schlosser, Eric. Fast Food Nation. The Dark Side of All American Meals. Mariner Books. New York. 2012. Print.
  85. ↑ Hirschman, Charles, and Irina Voloshin. „The Structure of Teenage Employment: Social Background and the Jobs Held by High School Seniors.“ Research in social stratification and mobility 25.3 (2007): 189-203. National Center for Biotechnology Information. Web. November 13, 2015.
  86. ↑ Brownwell, Kelly. „Are Children Prey for Fast Food Companies?“ The Atlantic. The Atlantic. November 8, 2008. Web. November 13, 2015.
  87. ↑ Purtell, K. M.; Gershoff, E. T. (2014). "Fast Food Consumption and Academic Growth in Late Childhood". Clinical Pediatrics 54 (9): 871–77. doi:10.1177/0009922814561742. PMID 25480321. 
  88. ↑ Brindal, Emily; Mohr, Philip; Wilson, Carlene; Wittert, Gary (July 1, 2008). "Obesity and the effects of choice at a fast food restaurant" (en). Obesity Research & Clinical Practice 2 (2): 111–117. doi:10.1016/j.orcp.2008.03.004. ISSN 1871-403X. PMID 24351729. 

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Fast_food&oldid=5230817" dan olindi