Ispaniya Uygʻonish davri
Ispaniya Uygʻonish davri (Renacimiento español) — tarixchilar, madaniyatshunoslar va sanʼatshunoslar tomonidan XV asr oxiri — XVII asr boshlarigacha Ispaniya madaniyati va sanʼatidagi yutuqlarni tavsiflash uchun qoʻllaniladigan atama. Ispaniya Uygʻonish davri XV asrda Italiyada paydo boʻlgan Pan-Yevropa Uygʻonish davri bilan bogʻliq. Ispaniyada sanʼatning gullashi oʻsha davrning ilgʻor Yevropa mamlakatlari — Italiya va Gollandiyaga qaraganda kechroq boshlandi. Ispan adabiyoti, teatri va rassomchiligining „oltin davri“ odatda XVI asr oxiridan XVII asrning ikkinchi yarmigacha boʻlgan vaqt deb ataladi.
Ispaniya Uygʻonish davrining tugʻilishi
tahrirIspaniya madaniyatining gullashi darhol mamlakat tarixidagi eng nishonlanadigan davrdan oldin edi. XV asrning oxirida ilgari parchalanib ketgan Ispaniya Aragonlik Ferdinand va Kastiliya Izabella hukmronligi ostida birlashtirildi. 1492-yilda markaziy hokimiyat ostida birlashgan Ispaniya Reconquista — ispanlarning Pireney yarim orolini qayta bosib olish uchun arablarga qarshi koʻp asrlik kurashini yakunladi.
Keyingi asrning boshi Ispaniya monarxiyasining bosh qoʻmondoni tezkor muvaffaqiyati bilan ajralib turdi. Uning qoʻshinlari Yevropadagi hududlarni boʻysundirdilar, konkistadorlar yangi yerlarni kashf etdilar. Harbiy istilolar va sulolaviy nikohlar tufayli Ispaniya XVI asrda Gollandiya, Italiyaning baʼzi hududlari Afrikaning shimoliy qirgʻoqlari, Yangi Dunyodagi boy mustamlakalarni oʻz ichiga olgan ulkan davlatga aylandi.
Agar biz Ispaniya Uygʻonish davrini umumiy Yevropa taraqqiyotining asosiy oqimida koʻrib chiqsak, u Uygʻonish davri madaniyatining ikkita yirik markazlari — Gollandiya va Italiya oʻrtasida shakllanganligini eʼtiborga olmaymiz. Butun XV — XVIasrlar davomida sanʼat har ikki mamlakatning badiiy anʼanalari taʼsirida doimo boʻlgan. Bu ispan ustalari ilgʻor sanʼat maktablari namunalaridan koʻp narsalarni oʻrganishlari kerak boʻlgan toʻgʻridan-toʻgʻri qarz olish haqida yoki qirollik saroyiga xorijiy meʼmorlar, haykaltaroshlar va rassomlarning keng jalb etilishi haqida emas, balki chet elliklarni ijodiy qayta koʻrib chiqish jarayoni haqida. shakllanayotgan milliy madaniyat ruhidagi anʼanalar[1].
Ispaniya Uygʻonish davrida oʻchmas iz qoldirgan oʻsha davrning buyuk tarixiy foni — Buyuk geografik kashfiyotlar, bunda Portugaliya va Ispaniya mamlakatlari asosiy rol oʻynagan va ularning mevalari XVI asrda boshqalarga qaraganda koʻproq ishlatilgan.
Qisqa vaqt ichida Ispaniya Yevropaning eng qudratli davlatiga aylandi. XV oxiri — XVI asr boshlarida Ispaniyada Valensiya, Sevilya, Toledo kabi gullab-yashnagan koʻplab shaharlar mavjud edi. Ular yangi Uygʻonish davri madaniyatining rivojlanish markazlari edi.
Filipp II 1561-yilda shtat poytaxtini Madridga koʻchirgach, mamlakat badiiy hayoti shu yerda jamlangan. Madrid va uning atrofida saroylar qurilgan. Ular ispan rassomlari va Yevropaning eng buyuk rassomlari — Titian, Tintoretto, Bassano, Bosch, Brueghelning rasmlari bilan bezatilgan. Hovli sanʼat rivojining asosiy markazlaridan biriga aylandi.
Arxitektura
tahrir
Ispaniya meʼmorchiligi boshqa sanʼat turlariga qaraganda mustaqil, oʻziga xos shakllar tilida gapirgan.
Arxitektura sohasida dunyoviy va cherkov meʼmorchiligi yodgorliklari yaratilmoqda. Mamlakatning katolik qirollari hukmronligi ostida birlashishi ispan meʼmorchiligida qirol hokimiyatining ulugʻvorligi va qudratini arxitektura tasvirlarida targʻib qiluvchi inshootlar koʻrinishida oʻz aksini topdi[2]. Koʻpgina binolar ispan qurollarining harbiy gʻalabalariga yodgorlik sifatida qurilgan: masalan, Toledodagi San-Xuan-de-los-Reyes monastiri cherkovi — Toro jangida portugallar ustidan qozonilgan gʻalabalar yodgorligi sifatida, Escorial — kabi, San-Kventenda fransuzlar ustidan qozonilgan gʻalabaga bagʻishlangan yodgorlik yaratilgan.
Haykaltaroshlik
tahrir
.jpg)
Uygʻonish davri ispan haykaltaroshligining eng muhim markazlari Valyadolid, Sevilya va Granadadir.
Valyadolid (Kastilya) XVI asrdan boshlab oʻzining oʻymakorlari va haykaltaroshlari bilan mashhur. Oʻsha davrning eng isteʼdodli ustalari Alonso Berrugete va Xuan de Juni ehtiros va koʻtarilish bilan ajralib turadigan asarlar yaratdilar. Valyadolid shuningdek, mashhur haykaltarosh Gregorio Fernandes nomi bilan bogʻliq boʻlib, uning eʼtibori haykal sirtining dinamikasini yaxshilashga qaratilgan.
Seviliyalik ustalar biroz boshqacha tarzda ishladilar. Antik davr Sevilyada Ispaniyaning boshqa shaharlariga qaraganda koʻproq rol oʻynagan. Sokinlik, vazminlik, qadimgi plastika uygʻunligi „oltin asr“ Sevilya rassomlarini hayratda qoldirdi. Sevilyadagi eng isteʼdodli haykaltarosh Xuan Martines Montanez edi. Uning asarlari realizm, qatʼiy ulugʻvorlik va maʼnaviyat, rassomlik — choʻtkaning oʻziga xos kengligi va dadilligi bilan ajralib turadi. Montanez Sevilya soborida saqlanadigan va ayolning maʼnaviy pokligi va mukammal goʻzalligini aks ettiruvchi „Begʻubor kontseptsiya“ — Madonna obrazining yaratuvchisi sifatida mashhur boʻldi. Montanez buyuk haykaltaroshlar maktabining asoschisi ham edi. Uning shogirdi va izdoshi Alonso Kano Sevilya, Madrid va Grenadada ishlagan.
XVII asrning 2-yarmida gullab-yashnagan Grenada haykaltaroshlik maktabi A. Kano ijodi bilan chambarchas bogʻliq. Mashhur Grenadalik usta Pedro de Mena uning shogirdi edi. Asrning ikkinchi yarmida butun Ispaniyaga xos boʻlgan tasavvufning oʻsishi ushbu rassomning asarlarida aniq namoyon boʻldi. „Oʻychan va ilhomlangan, uning qahramonlari erdagi dunyodan ajralgan dunyoda yashaydi“[3].
Galereya
tahrir-
Xushxabarchilarning hovlisi, Escorial -
Dafn, Xuan de Juni -
O'lgan Masih, Gregorio Fernandes -
Ispaniya qiroli Alonso Kanoning mukammal portreti
.jpg)
Adabiyotlar
tahrir- Kaptereva, T., Ispaniya sanʼati: Oʻrta asrlar, Uygʻonish, Moskva, 1988-yil.
- Kaptereva, T., Ispaniya: Sanʼat tarixi, Moskva, 2003-yil.
- Livshits, N., 17-asr sanʼati, Moskva, 1964-yil.
- Morozova A. V., 16-asr ispan sanʼatida antiqa tasvirlar, Sankt-Peterburg, 2008-yil.