Jumat Shanin

Jumat Turgʻinbayuli Shanin (1892, hozirgi Pavlodar viloyati, Bayanaul tumani, Jeltau shahri yaqinida — 1938.26.2, Olmaota)—rejissyor, dramaturg, aktyor, qozoq milliy professional teatr sanʼati asoschilaridan biri, jamoat va teatr arbobi. Qozogʻiston SSR xalq artisti (1931).

Argʻin qabilasining Suyindik urugʻining Qarjas boʻlimidan.

U kambagʻal dehqon oilasida tugʻilgan.Avvaliga qishloq mullasidan o‘qib, eskicha xatlarni tanidi. Shanin yoshligidan ko‘p hayotni ko‘rgan bo‘lsa-da, milliy o‘yin-kulgi va qo‘shiqlarga ishtiyoqi baland edi. Qo‘shiq aytishni, nog‘ora chalishni amakisi Oltiboydan o‘rgangan. Ayniqsa, Qo‘yandi yarmarkasiga tashrif buyurib, xalq tomoshabinlarining chiqishlarini tomosha qilish uning tasavvurini o‘stirib, sanʼatga bo‘lgan ishtiyoqini oshirdi. 1913-yil U Ombi shahriga kelib, bir muddat zavodda ishladi. Bu yerda u S.Seyfullin, N.Nurmakov va B.Serkebaevlar bilan tanishadi va mustaqil oʻqish orqali bilimini oshiradi. 1915-1916-yillar Buxgalterlik kursini tamomlagan va zavodda buxgalter yordamchisi bo‘lib ishlaydi. Shu yillarda u birinchi marta shahar teatri spektakllarini koʻradi. Ammo tez orada qirol hukumatining farmoni bilan Shanin front ishlariga jalb qilinadi; u yerdan 1917-yilda tugʻilib oʻsgan qishlogʻiga. qaytdi. Oʻsha yildan boshlab Qozoq SSR Xalq qoʻmitasining Qarqarali, Pavlodar (1921-1922), Zaysan (1922), Semey (1923) shaharlaridagi xalq qoʻmitasiga aʼzo boʻldi. Davlat mas’ul lavozimlarida xizmat qilgan. Siyosiy, ijtimoiy va jamoat ishlarida faol ishtirok etish Shaninning tafakkurini kengaytirdi va uning keyingi rejissyorlik va yozuvchilik faoliyatiga ijobiy taʼsir koʻrsatdi. 1920-yil U Semipalatinskdagi „Es viloyati“ truppasini boshqargan. Rejissyorlik faoliyatini shu truppada boshlagan Shanin xalq qoʻshigʻi asosida oʻzining „Arqaliq botiri“ va S. Seyfullinmenning „Qizil lochinlar“ (1922) ni sahnalashtirdi; bundan tashqari, bu spektakllarda Arkaliq botir, Erkebulan rollarini ijro etgan. 1925-yil bir qismli „Torsiqbay“ komediyasi. Semipalatinskdagi „Tang“ jurnalida chop etilgan. Shundan soʻng u hozirgi Qozoq Davlat akademik drama teatrining direktori (1926) boʻlib, uning badiiy tomonini boshqargan. Shanin Qozog‘istonda birinchi milliy teatrga asos solgan, uni tashkil etgan va professional tarzda shakllantirgan, sahna va ijod rivojiga katta hissa qo‘shgan. Shanin ilk ijodiy-tashkiliy faoliyatidanoq aktyorlar madaniyatini yuksaltirdi, teatr ishini aniq reja asosida olib bordi, repertuaridan yuksak tarbiyaviy va g‘oyaviy-badiiy saviyadagi drama yaratdi. Bu masalalar „Qozoq davlat teatri“, „Davlat teatri artistlari“ (1927), „Qozog‘iston davlat teatri“ (1928), „Teatr tarixidan“ (1931), „Sahna texnikasini o‘rganamiz“ asarlarida o‘rin olgan. ", „Sahnada voqelikni tan olish“ (1935). yilgi matbuotda eʼlon qilingan maqolalarida 1927-yil sanʼatkorlar guruhiga rahbarlik qildi va 1932-33-yillarda Moskvada oʻtkazilgan etnografik kontsertda qatnashdi. Zamonaviy Qirg‘iziston davlat akademik drama teatrining (Bishkek) bosh rejissyori bo‘ldi. 1934-yil Yangi ochilgan musiqali teatrni (hozirgi Qozogʻiston Davlat akademik opera va balet teatri) tashkil etishda ishtirok etgan, K.Jandarbekov, E.G.Brusilovskiyning „Jalbir“, „Qiz Jibek“ va „Er Targʻin“ asarlari sahnalashtirilgan. Ushbu musiqiy chiqishlar Moskvada oʻtkazilgan qozoq adabiyoti va sanʼati dekadasida yuqori baholandi.1936-yilgacha ushbu teatrning badiiy tomonini boshqargan Shanin birinchi musiqali teatr sanʼatining shakllanishi va rivojlanishiga katta hissa qoʻshdi. Shanin qalamiga mansub „Arqaliq botir“ va „Shaxta“ majmuasi koʻplab qozoq teatrlari (Semey musiqali drama teatri, Qaragʻanda viloyati drama teatri,Chimkent viloyati drama teatri,Jambil viloyati drama teatri) repertuariga kiritilgan.20-asrning 20-30-yillarida olingan Sh. xalq raqslariga eʼtibor berish, „Keiz Basu“, „Quyon-burgut“, „Oʻrgimchak“, „Sashu“ va boshqalar. b. bunday raqslar musiqiy tomoshalarda ishlatilgan. A.V.Zataevich , D.I.Kovalyov va L.A.Hamidi Shanin ijrosida bir qancha xalq qoʻshiqlarini yozib oldi; qoʻshiqlarni oʻzi tomonidan yozib oldi. Bir marta Sh. ijodi Auezov, K.I.Satboev , G.M.Musirepov va boshqalar. b. yuqori baholangan.

1972-yil Chimkent viloyati drama teatri va 1992-y sobiq „Yujniy“ tumani (Pavlodar viloyati) Shanin nomi bilan atalgan. 1973-yil Qozoq Davlat akademik drama teatrida „Torsikbay“ va „Aydarbek“ komediyalari (rejissyor A.M.Mambetov va K.R.Jetpisboyev), 1992-y. Chimkent viloyati drama teatrida „Arqaliq botir“ dramasi (rej. A. T. Quldanov) sahnalashtirildi.