Media psixologiyasi

Media psixologiyasi — psixologiya fanining bir tarmogʻi boʻlib, shaxsni zamonaviy aloqa vositalari bilan individual va ommaviy aloqalar kontekstida koʻrib chiqadi; media-madaniyatning asosiy tarkibiy qismlarini, media-makonlarda odamlarning munosabatlari va xatti-harakatlarining psixologik modellarini ochib beradi va tavsiflaydi, shaxs tomonidan media madaniyatni idrok etish hodisalari va mexanizmlarini, zamonaviy axborot madaniyatida shaxs va ommaviy axborot vositalarining oʻzaro taʼsirini oʻrganadi^[1].

Fan mavzusi

Media psixologiyasi texnologiyalardan foydalanishning ortib borayotgan omili boʻlgan aloqa vositalarining odamlarning axborotni qanday qabul qilishiga, talqin qilishiga, qanday munosabatda boʻlishiga, ommaviy axborot vositalari bilan toʻyingan dunyoda bir-biri bilan qanday munosabatda boʻlishiga qanday taʼsir qilishini tushunishga harakat qiladi. Media-psixologlar, birinchi navbatda, texnologiyaning barcha shakllarining potentsial foydalari yoki salbiy taʼsirini aniqlashga eʼtibor qaratadilar va ommaviy axborot vositalaridan ijobiy foydalanish va amalda qoʻllashni targʻib qilish va rivojlantirishga harakat qilishadi.

„Ommaviy axborot vositalari psixologiyasi“ atamasi koʻpincha notoʻgʻri tushuniladi va koʻpchilik uni texnologiya bilan emas, balki ommaviy axborot vositalari bilan bogʻlaydi. Baʼzilar hatto media psixologiyasi koʻproq jurnalistika bilan bogʻliq deb hisoblashadi, masalan, maqolani qanday chop etish muammosini hal qilish. Media (media psixologiyasida) „vositachilik tajribasi“ degan maʼnoni anglatadi va hech qanday tarzda media yoki innovatsiya emas. Media psixologiyasi anʼanaviy ommaviy axborot vositalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish, shuningdek, virtual olamlar, kengaytirilgan haqiqat, mobil ilovalar va interfeyslar (anʼanaviy OAV: bosma va radio) kabi yangi texnologiyalarni kengaytirishning butun spektriga qoʻllanadi.

Media psixologiyasi turli fanlardan psixologiya fanini qoʻllaydi: kognitiv psixologiya, marketing, reklama, ijtimoiy, ijobiy va hikoya psixologiyasi, nevrologiya va tibbiy amaliyot bilan bir qatorda jamiyatga foyda keltirish uchun texnologiyadan foydalangan holda vositachilik amaliyotini tadqiq qilish, tahlil qilish va rivojlantirish. Media-psixologlar marketing, oʻyin-kulgidan tortib sogʻliqni saqlash va taʼlimgacha deyarli barcha sohalarda ishlaydi. Media psixologiyasida qoʻllanadigan fanlar orasida siz ijtimoiy media va ijtimoiy rivojlanish, onlayn taʼlim va umuman taʼlim muhitini rivojlantirish, koʻngilochar maslahatlar, ommaviy axborot vositalarida tarqatish uchun psixologiya haqidagi maʼlumotlarni sharhlashni ham topishingiz mumkin. Uning vakolati, shuningdek, rivojlanayotgan texnologiyalarni axloqiy va amaliy qoʻllashni oʻz ichiga oladi: virtual va kengaytirilgan haqiqat, tibbiy ilovalar uchun texnologiyani ishlab chiqish va ulardan foydalanish, brendni rivojlantirish, xabar tarqatish uchun ishontirishdan foydalanish va mahsulotni joylashtirish; oʻyin nazariyasi, shuningdek, oʻyinlarning oʻzlari dizayni, ham qiziqarli, ham jiddiy.

Akademik intizom

Media psixologiyasi — bu ommaviy axborot vositalari va texnologiyalarning kengayishi va texnologiyaning insoniyat jamiyatiga potentsial taʼsirini tushuntirish uchun tadqiqotlar zarurligiga javoban akademik va professional intizom sifatida rivojlangan psixologiyaning maxsus sohasi. Psixologiya texnologiyaning ham odamlarga, ham odamlar guruhlariga taʼsirini tushunish uchun juda muhimdir. Umuman olganda, ushbu bilim sohasi turli xil empirik va sifatli tadqiqotlarni oʻz ichiga olgan keng qamrovli tadqiqot usulidan foydalangan holda, insonning ommaviy axborot vositalari tajribasini (kognitiv va rivojlanish qobiliyatlari, xulq-atvor xususiyatlari) toʻliq qamrab olishga harakat qiladi. Bularning barchasi odamlar nafaqat ommaviy axborot vositalarining passiv isteʼmolchisi, balki ularning faol ishlab chiqaruvchisi va tarqatuvchisi ekanligini tasdiqlaydi. Ommaviy axborot vositalari tasvirlar, tovushlar, grafikalar va rivojlanayotgan texnologiyalar kabi vositachi aloqaning barcha shakllarini oʻz ichiga oladi.

Media psixologiyasi bir nechta fanlardan kelib chiqadi: sotsiologiya, antropologiya, nevrologiya, siyosatshunoslik, informatika, aloqa va xalqaro munosabatlar. Natijada, bu qimmatli tadqiqotlar uchun keng imkoniyatlar yaratadi.

Media psixologiyasi ommaviy axborot vositalari psixologiyasi haqidagi bilimlar doirasini kengaytirish, shuningdek, amaliyotda foydalanish uchun ommaviy axborot vositalarining taʼsiri boʻyicha tadqiqotlar olib boradi. Shu bilan birga, tadqiqot davomidagi yangi kashfiyotlar biznes va oʻyin-kulgidan tortib taʼlim va sogʻliqni saqlashgacha boʻlgan keng koʻlamli dasturlarda yangi mediani ishlab chiqishda qoʻllanishi mumkin. Media psixologiyasi, shuningdek, psixologiya nima ekanligini va asosiy tadqiqotlarni media kanallari orqali odamlarga eng samarali tarzda etkazish haqida umumiy tushunchani kengaytirishga yordam beradi. Media psixologiyasi psixologiyaning tibbiy kontseptsiyasi bilan hech qanday aloqasi yoʻq, ammo bu terapevtik resurslarga kirish uchun texnologiyadan foydalanadigan shifokorlar uchun dolzarbdir.

Media psixologiyasida 12 ta asosiy yoʻnalish mavjud. Psixologiya eng yaxshi bosqichlarda oʻrganiladi. Amaliy psixologiya nazariyani tushunishni va uning muayyan vaziyatlarda qanday qoʻllanishini birlashtiradi. Media psixologiyasi gumanitar fan hisoblanadi.

Media psixologiyasining asosiy yoʻnalishlari

OAV haqida matnlar yozish yoki turli ommaviy axborot vositalarida ekspert sifatida ishlash;
OAV vakillari bilan maslahatlashish;
OAVning barcha shakllarini takomillashtirish yoʻllarini oʻrganish;
Tibbiy psixologiya amaliyotini takomillashtirish uchun yangi media texnologiyalaridan foydalanish;
Ommaviy axborot vositalari bilan bogʻliq yangi texnologiyalarning samaradorligi va foydalanish imkoniyatini oshirish;
Taʼlimning aksariyat sohalari maʼlumot uzatishning anʼanaviy va onlayn usullarini oʻz ichiga oladi;
OAV standartlarini ishlab chiqish;
Savdo sohasida ishlash;
OAV taʼsirining sotsiologik, xulq-atvor va psixologik taʼsirini oʻrganish;
Oʻzini aqliy va jismonan rivojlantiradigan odamlar uchun media materiallarni ishlab chiqish;
Aholining deviant va jinoyatchi qatlamlari bilan ishlash;
Aholining ijtimoiy himoyalanmagan qatlamlari uchun ommaviy axborot vositalarini ishlab chiqish.

Nazariy istiqbollar

Ommaviy axborot vositalari psixologiyasi sohasidagi eksperimentlar va tadqiqotlarga keng koʻlamli yondashuvlar va istiqbollarni qoʻllash mumkin. Misol uchun, ijtimoiy istiqbollarga kelsak, bu holda tadqiqotda zoʻravonlik, irqiy va gender kamsitish, shuningdek, shaxsiy imidj kabi dolzarb masalalarni oʻz ichiga olgan ommaviy axborot vositalarining barcha turlariga eʼtibor qaratilgan. Shuningdek, tadqiqot shu qadar kengayib borishi mumkinki, u reklama, siyosat va boshqa ijtimoiy muhim jihatlarga tarqaladi. Evolyutsion istiqbollar media psixologiyasini tahlil qilishning yana bir yondashuvi boʻlib, bu holda tadqiqot davomida ommaviy axborot vositalari va texnologiyalarning inson rivojlanishiga taʼsiri oʻrganiladi. Masalan, ommaviy axborot vositalarining zoʻravonligi ularga taʼsirini aniqlashga qaratilgan tadqiqotlar bolalar ustida oʻtkazildi. Ammo bunday tadqiqotlar juda ziddiyatli. Ijtimoiy-madaniy kontekstdagi tadqiqotlar ommaviy axborot vositalarining taʼsirini, shuningdek, ularning ijtimoiy-madaniy talablarga qanchalik mos kelishini aniqlashga yordam beradi. Bunda asosiy eʼtibor bolalarning madaniy saviyasini oshirish muammolariga va deviant xulq-atvorli kishilarga qaratiladi^[2].

Media psixologlari, shuningdek, turli xil ommaviy axborot vositalari va texnologiya stimullari idrok, xotira va kognitiv jarayonga qanday taʼsir qilishini tushunish uchun kognitiv bilishdan foydalanishlari mumkin. Quyidagi tajribalar oʻtkazilmoqda: ular voqea tasvirga olingan xavfsizlik kameralarining burchagi politsiya tomonidan sodir boʻlayotgan voqealarni baholashga qanday taʼsir qilishini aniqlaydilar.

Umumiy metodologiya

Media stimuliga javob beradigan miyaning oʻziga xos qismlarini ajratib koʻrsatish orqali ommaviy axborot vositalarining taʼsirini aniqlashga yordam beradi. Bu usul miyaning ommaviy axborot vositalari va texnologiyaning turli jihatlaridan taʼsirlangan sohalarini aniqlaydi. Ushbu protsedura oʻziga xos uslubiy yondashuv boʻlib, maxsus vositalar yordamida koʻz harakati naqshini kuzatadi va keyin qayd etadi. Ushbu protseduradan foydalanish koʻzning qaysi chastotada harakatlanishini va ommaviy axborot vositalari va texnologiyalarning taʼsiriga qancha vaqt davomida javob berishini aniq koʻrsatadi. Koʻpgina tadqiqotlar standartlashtirilgan reyting shkalalari yordamida xatti-harakatlarning javoblarini oʻlchash orqali ommaviy axborot vositalarining taʼsirini aniqladi. Masalan, psixolog Lui Leon Sarston filmga munosabatni oʻzgartirish uchun soʻrovnomalar ishlab chiqdi. Boshqa olimlar odamlarning xatti-harakatlariga munosabatini baholash va oʻrganish uchun turli masalalar boʻyicha soʻrovnomalardan foydalanganlar^[3].

Manbalar

↑ Жижина М. В.. Курс «Основы медиапсихологии»: Учебно – мето-дическое пособие. Саратов: ИЦ «Наука», 2008 — 4-bet. ISBN 978-5-91272-806-8.
↑ Вербицкая Ю. А. Попытка социотерапии в разгар психической атаки // Ломоносов-2005. Материалы международной научной конференции студентов, аспирантов, молодых ученых. В 2 ч. Ч. 1. М., 2005.
↑ Пронин Е. И. О медиапсихологии // Первая Всероссийская научная видеоконференция с международным участием «Медиапсихология в России: проблемы и перспективы», 15-16 ноября 2010 года.

Adabiyotlar

Мельник Г. С.. Mass-media: психологические процессы и эф-фекты, 1500 экз, СПб.: Изд-во СПбУ, 1996. ISBN 5-288-01433-7.
David Giles. Media Psychology. Lawrence Erlbaum Associates, 2003.
L. J. Shrum. The Psychology of Entertainment Media: Blurring the Lines between Entertainment and Persuasion. Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
Erik P. Bucy; John E. Newhagen. Media Access: Social and Psychological Dimensions of New Technology Use.. Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
Richard Jackson Harris. A Cognitive Psychology of Mass Communication. Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
Jennings Bryant; Dolf Zillmann. Media Effects: Advances in Theory and Research. Lawrence Erlbaum Associates, 2002.
Patti M. Valkenburg. Children's Responses to the Screen: A Media Psychological Approach. Lawrence Erlbaum Associates, 2004.
Herre Van Oostendorp. Cognition in a Digital World. Lawrence Erlbaum Associates, 2003.
Annie; Bradley, Samuel D.; Chung, Yongkuk; Lee, Seungwhan. Where the Mind Meets the Message: Reflections on Ten Years of Measuring Psychological Responses to MediaLang // Journal of Broadcasting & Electronic Media. — December 2003. — T. 47, № 4.

[1] Жижина М. В.. Курс «Основы медиапсихологии»: Учебно – мето-дическое пособие. Саратов: ИЦ «Наука», 2008 — 4-bet. ISBN 978-5-91272-806-8.

[2] Вербицкая Ю. А. Попытка социотерапии в разгар психической атаки // Ломоносов-2005. Материалы международной научной конференции студентов, аспирантов, молодых ученых. В 2 ч. Ч. 1. М., 2005.

[3] Пронин Е. И. О медиапсихологии // Первая Всероссийская научная видеоконференция с международным участием «Медиапсихология в России: проблемы и перспективы», 15-16 ноября 2010 года.

[1]

[2]

[3]