Mingoʻrik

Mingoʻrik
Mingoʻrik
	41°17′53.99″N 69°17′10.00″E / 41.2983306°N 69.2861111°E
Mamlakat	Oʻzbekiston
	Mingoʻrik

Mingoʻrik, Mingoʻriktepa – qadimiy shahar harobasi (I – XIII-asrlar). Mahalliy aholi oʻrtasida Afrosiyob tepaligi nomi bilan ham mashhur boʻlgan. Minoraqasr (toʻrtburchak arkka yondoshgan) va shahristonning tepalikka aylangan hududidan iborat. Toshkent temir yoʻl vokzali yaqinida, Salor kanali sohilida joylashgan. Shahar harobasi oʻrnida XIX asrda katta oʻrikzor bogʻi boʻlganligi uchun shunday atalgan. Hozirgi shahar qurilishi munosabati bilan yodgorlikning madaniy qatlami buzilib ketishi natijasida Mingoʻrikning bir qismigina saqlangan^[1].

Tarixi

Mingoʻrik manzilgohi qadimiy shahar xarobalari boʻlib, u tarixiy hujjatlarda koʻpincha Choch^[2]^[3] nomi bilan tilga olinadi. Biroq shaharning toʻgʻriroq nomi Madina Choch yaʼni Chochning poytaxti degan maʼnoni anglatadi. Arxeologik artefaktlarga koʻra, shahar eramizning I asridan beri va VIII asrda Oʻrta Osiyoni arablar bosib olishdan oldin mavjud boʻlgan^[4]. Tarixchilarning fikricha, shahar Chirchiq daryosining^[5] serhosil vodiysida joylashgan boʻlib, Choch umumiy nomi ostida bir necha shahar-davlatlar ittifoqi tarkibiga kirgan. Rus tiliga tarjima qilinganda „Ming oʻrik“ nomi „ming oʻrik daraxti“ degan maʼnoni anglatadi^[6].

Qizigʻi shundaki, III asrning birinchi yarmiga (yoki biroz oldinroq) oid yozuvlarda Kultoba manzilgohida Choch va uning shimolida dehqonchilik maydonlari boʻlgan. Choch hukmdorlari oʻz mulklarini koʻchmanchilardan himoyalash maqsadida mustahkam qal’alar qurdirgan^[7].

Choch shaharlari Sugʻdiyona va Baqtriya, keyinchalik Turk xoqonligi va oʻrta asrlar Xitoy kabi davlatlarning siyosiy va madaniy taʼsiri doirasida boʻlgan^[8]. Chochda davlat tili sugʻd tili boʻlib, shu tilda hujjatlar tuzilar, Choch hukmdorlarining unvonlari va ismlari (Artachak, Shchaniyabaga, Tarnavcha) sugʻd tilida talaffuz qilinar va yozilar edi. Shu jumladan eramizning III–VIII asrlarida Chochning oʻzida zarb qilingan tangalarda ham sugʻd tili ishlatilgan^[9].

Tarixchilarning fikriga koʻra, Choch eramizning VI–VIII asrlarida oʻzining madaniy, siyosiy va harbiy qudratining eng yuqori gullashiga erishgan.

Taʼrifi

Shahar qoldiqlari XIX asr oxirida arxeolog Smirnov tomonidan topilgan va 1912-yilda A. I. Dobromislov Toshkent haqidagi kitobida tasvirlab bergan^[10].

Oʻtgan asrning oʻrtalarida koʻhna shahar hududida qazishmalar va arxeologik tadqiqotlar olib borildi.

Arxeologik tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, qadimiy shaharda dumaloq qoʻrgʻon va uning ichida loy gʻisht va paxsadan qurilgan mustahkam mudofaa inshootlari boʻlgan. Qoʻrgʻon tashqi tomondan minorasimon proyeksiyalar bilan bezatilgan, yaʼni qadimiy Choch qal’asi oʻz davrining eng yangi texnikalari bilan qurilgan istehkomi boʻlgan^[11].

Hozirgi holati

XX asrning oxiriga kelib shahar inshootidan faqatgina kichik tepaliklar qolgan. Qishloqning katta qismiga zamonaviy uylar qurilgan.

2008-yilda mahalliy hokimiyat qadimiy shahar qoldiqlarini saqlab qolish va ularga sayyohlarni koʻrsatish uchun qulayroq koʻrinish berishga qaror qildi. Shu maqsadda tepalik atrofi loy gʻishtdan qad koʻtargan devor bilan oʻralgan va qoʻrgʻon qoldiqlari ustiga yogʻingarchilikdan himoya qilish uchun soyabon qurilgan.

2009-yil 27-oktyabrda aholi punkti hududida „zamonaviy“ sanʼat koʻrgazmasi ochildi.

Shahar 1896-yil (Y. T. Smirnov, N. S. Likoshin tomonidan), keyin 1912-yil (A. I. Dobrosmislov, Turkiston arxeologiya havaskorlari toʻgaragi aʼzolari tomonidan) qayd qilingan. XX asrda M. Y. Masson arxeologik kuzatish ishlari olib borgan. Qazish ishlari Oʻzbekiston FA Tarix va arxeologiya instituti (Y. F. Buryakov, D. G. Zilper, O. V. Obelchenko) tomonidan oʻtkazilgan. 1968-yildan Toshkent arxeologiya ekspeditsiyasi davom ettirmoqda. Bu ishlar natijasida shahriston (15 gektar) va ark (0,5 gektar) maydonlari, shahar hayotining 3 asosiy bosqichi aniqlangan. 1-bosqich I–IV-asrlarga mansub boʻlib, unda ichki turar joy kompleksini muhofaza qilgan uzun yoʻlakli, qoʻshqator qalʼa devorlari qoldigʻi topilgan. Devor tashqarisida unga yondoshtirilib qurilgan toʻrtburchakli burj va moʻlalar boʻlib, ularning orasi 12 m ga teng boʻlgan. 2-bosqichda (V–VI asrlar) shahar tez surʼatda rivojlanib, aholi soni oshib borishi natijasida mustahkam ark va shahristonga, eng yirik shahar markaziga aylangan. VI asr oxirida shahar Chochning poytaxti boʻlgan. Arab manbalarida tilga olingan „Madinat ash-Shosh“ shu yodgorlikning aynan oʻzi deb hisoblanadi. 3-bosqich (VII–VIII asrlar) Arab xalifaligining Chochga yurishi davrini oʻz ichiga olgan. Barcha meʼmoriy qurilish uslublari kompleksi, ichki bezaklarda hashamatli devoriy tasvir va naqshlardan foydalanish, uy-roʻzgʻor asbob uskunalari, idishlar umumsugʻd madaniyati asosida Soʻgʻd, Fargʻona va Oʻrta Osiyoning boshqa joylari bilan mustahkam aloqada rivojlanganligidan dalolat beradi. Shu bilan birga shahar turmush tarzida koʻchmanchi qabilalarning taʼsiri katta boʻlgan. Shahar qurilishi kengayib borgan sari qalʼa devorlari torlik qilib, uning harobalari ustiga shahriston uylariga nisbatan salobatli saroyqasr kompleksi – Choch hukmdorlarining saroyi qurilgan. Saroyda supa va naqshinkor ustunli hashamatli xonalar va ibodatxonalardan tashqari qoʻshimcha xonalar (xoʻjalik ehtiyojlari uchun) ham boʻlgan. Bu davrda Choch oʻlkasi Turk xoqonligiga tobe boʻlgan. Manbalarda qayd qilinishicha, musiqa va raqs sanʼati ayniqsa, yuksak pogʻonaga chiqqan. VIII asr boshlarida Choch poytaxti arab xalifaligi istilochilari tomonidan vayron qilinib, harobaga aylantirilgan. X asrda Mingoʻrikning bir qismidagina hayot tiklangan va XIII asrgacha davom etgan. Markaz yangi shahar Binkatga koʻchirilgan^[12].

Manbalar

↑ „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
↑ Takoe je nazvanie imela vsya mestnost dolini Chirchika
↑ „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
↑ So II veka do n. e., Chach vxodil v antichnuyu derjavu, predstavlyavshuyu soboy konfederatsiyu osedlix protogosudarstv pod nachalom voinstvennix skifskix plemen sakov i kangov (Wayback Machine saytida 2023-11-15 sanasida arxivlangan) – „rechnix lyudey“, kochevavshix v srednem i nijnem techenii Sirdari (Yaksarta). Etot soyuz uspeshno protivostoyal ekspansii dvux velichayshix imperiy togo vremeni – Xanskogo Kitaya i persidskoy imperii Axemenidov. Odno vremya v sostav Kangyuya vxodili Хорезм i Согдиана, pozje zavoevannaya persami.
↑ „Исторические памятники на территории Угам-Чаткальского национального парка. Нанай“. 2013-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 5-may.
↑ Верещагина, Е., Калыбаев, Р. „Гид по архитектуре и культуре Ташкента: как город открывается миру и придумывает себя“ (ru). Daily Afisha (2020). 2020-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-fevral.
↑ „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
↑ V nachale VII veka n. e. Chach bil zavoyovan tyurkami Tyurkskogo kaganata, prishedshimi s severa. Tyurkskie praviteli, opasayas nedovolstva mestnogo naseleniya, svoyu stavku perenesli rayon Madini Chacha. Imenno togda stalo oslabevat vliyanie krupneyshego goroda Chachskogo oazisa – goroda Kanki.
↑ Fotografii monet Chacha III—IV v. n. e. (iz kolleksii V.Kucherova) mojno posmotret k primeru v sbornike statey pod red. E. V. Rtveladze „Drevnie moneti Sredney Azii“.
↑ V 1871 godu bil sostavlen obщiy plan-sxema gorodiщa Minguryuk.
↑ Andoza:Начало цитаты …
V doklade D. G. Zilper (Tashkent) „Stratigrafiya gorodiщa Ming-uryuk v Tashkente“ govorilos o zavershenii rabot na etom gorodiщe i o vvedenii stratigraficheskoy shkali, pozvolivshey nametit chetire etapa ego suщestvovaniya. Na pervom etape – IV—V vv. – vozniklo poselenie s plotnoy zastroykoy, okrujennoe moщnoy oboronitelnoy stenoy. Ko vtoromu etapu otnositsya slojenie goroda v VI – nachale VII v., kogda chast ukrepleniya bila prevraщena v sitadel, a vokrug viros shaxristan. Na tretem etape – v VII—VIII vv. – gorod dostig rassveta. V eto vremya proslejivaetsya [229] intensifikatsiya jizni na shaxristane, na kotorom voznik bolshoy dvorsoviy kompleks. V konse etogo etapa gorod pogibaet v pojarax. Andoza:Конец цитаты
↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

[1] „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.

[2] Takoe je nazvanie imela vsya mestnost dolini Chirchika

[3] „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.

[4] So II veka do n. e., Chach vxodil v antichnuyu derjavu, predstavlyavshuyu soboy konfederatsiyu osedlix protogosudarstv pod nachalom voinstvennix skifskix plemen sakov i kangov (Wayback Machine saytida 2023-11-15 sanasida arxivlangan) – „rechnix lyudey“, kochevavshix v srednem i nijnem techenii Sirdari (Yaksarta). Etot soyuz uspeshno protivostoyal ekspansii dvux velichayshix imperiy togo vremeni – Xanskogo Kitaya i persidskoy imperii Axemenidov. Odno vremya v sostav Kangyuya vxodili Хорезм i Согдиана, pozje zavoevannaya persami.

[5] „Исторические памятники на территории Угам-Чаткальского национального парка. Нанай“. 2013-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 5-may.

[6] Верещагина, Е., Калыбаев, Р. „Гид по архитектуре и культуре Ташкента: как город открывается миру и придумывает себя“ (ru). Daily Afisha (2020). 2020-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-fevral.

[7] „Город благородного камня“ (ru-RU). Письма о Ташкенте (2008). Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.

[8] V nachale VII veka n. e. Chach bil zavoyovan tyurkami Tyurkskogo kaganata, prishedshimi s severa. Tyurkskie praviteli, opasayas nedovolstva mestnogo naseleniya, svoyu stavku perenesli rayon Madini Chacha. Imenno togda stalo oslabevat vliyanie krupneyshego goroda Chachskogo oazisa – goroda Kanki.

[9] Fotografii monet Chacha III—IV v. n. e. (iz kolleksii V.Kucherova) mojno posmotret k primeru v sbornike statey pod red. E. V. Rtveladze „Drevnie moneti Sredney Azii“.

[10] V 1871 godu bil sostavlen obщiy plan-sxema gorodiщa Minguryuk.

[11] Andoza:Начало цитаты …
V doklade D. G. Zilper (Tashkent) „Stratigrafiya gorodiщa Ming-uryuk v Tashkente“ govorilos o zavershenii rabot na etom gorodiщe i o vvedenii stratigraficheskoy shkali, pozvolivshey nametit chetire etapa ego suщestvovaniya. Na pervom etape – IV—V vv. – vozniklo poselenie s plotnoy zastroykoy, okrujennoe moщnoy oboronitelnoy stenoy. Ko vtoromu etapu otnositsya slojenie goroda v VI – nachale VII v., kogda chast ukrepleniya bila prevraщena v sitadel, a vokrug viros shaxristan. Na tretem etape – v VII—VIII vv. – gorod dostig rassveta. V eto vremya proslejivaetsya [229] intensifikatsiya jizni na shaxristane, na kotorom voznik bolshoy dvorsoviy kompleks. V konse etogo etapa gorod pogibaet v pojarax. Andoza:Конец цитаты

[12] OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]