Misiones provinsiyasi
Misiones (ispancha: miˈsjones, Missions) – Argentinaning 23 provinsiyasidan biri boʻlib, mamlakat shimoli-sharqiy qismidagi Mesopotamiya mintaqasida joylashgan. U shimoli-gʻarbda Paragvay, shimol, sharq va janubda Braziliya va janubi-gʻarbda Argentinaning Corrientes provinsiyasi bilan chegaradosh.
| |||
| Provinsiya | |||
|---|---|---|---|
| Madhiya: | Misionerita | ||
| Maʼmuriy markazi | Posadas | ||
| Gubernator | Hugo Passalacqua | ||
| YAIM |
445 milliard peso (17 million AQSh dollari) (2018)[1] | ||
| Aholi (2022) | 1,280,960 | ||
| Maydoni | 29 801 km² | ||
| Rasmiy sayti | misiones.gov.ar | ||
| Xaritada | |||
-2.svg) | |||
| 26°55′12″S 54°31′12″W / 26.92000°S 54.52000°W | |||
Bu hudud XVII asrning boshlarida Paragvay viloyati deb atalgan hamda oʻsha vaqtlarda Iyezuitlar tomonidan tashkil etilgan Rim-katolik missionerlik harakatining markazlaridan biri boʻlgan. 1984-yilda Argentinadagi toʻrtta katolik obyektlarining xarobalari UNESCOning Umumjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan.
Tarixi
tahrir
Misiones hududida turli urugʻlarga mansub tub aholi minglab yillar davomida istiqomat qilib kelgan. Yevropaliklar qitʼaga tashrif buyurgach ular bilan bir qatorda Kaingang va Xokleng, keyinchalik esa Guarani qabilalari vakillari ham koʻchib kelishgan. Mintaqaga tashrif buyurgan birinchi yevropalik sayyoh Sebastian Cabot 1527-yil dekabr oyida Parana daryosida suzib ketayotgan vaqtida Apipe sharsharasini kashf etgan. 1541-yilda esa Álvar Núñez Cabeza de Vaca Iguazu sharsharasigacha yetib kelgan.
XVII asrda Iyezuitlik aʼzolari dastlab Diego de Torres Bello (1551-1638) boshchiligida missionerlik maqsadida mintaqaga tashrif buyurgan. 1609-yildan boshlab ular bir qator Iyezuit reduksiyalarini oʻrnatgan. Bir necha yil ichida esa 30 dan ziyod missionerlik qishloqlarini tashkil qilingan. Keyinchalik hududga guaranilarga xos boʻlgan gʻarb qishloq xoʻjaligi va hunarmandchilik usullari ham kirib kela boshlagan. Aholi hunarmandchilik mahsulotlarini daryo boʻylab qoʻshni hududlarga sotishi va ayirboshlashi orqali mintaqa farovonligi qisman taʼminlangan.
1759-yilda Portugaliya hukumati anti-Iyezuit Davlat kotibi boʻlgan Marquis de Pombal talabiga binoan, oʻz hududidagi (hozirgi Misiones provinsiyasining katta qismini oʻz ichiga olgan) barcha reduksiyalarni yopishni buyurgan. Nihoyat u 1773-yilda Papa Klement XIVning Iyezuitlar faoliyatini tugatishga koʻndira olgan. Harakat yakunlanishi bilan reduksiya tufayli gullab-yashnagan savdo aylanmasi tezda yoʻqolgan. Mustamlakachilar mintaqada shafqatsiz plantatsiya iqtisodiyotini joriy etib, guaranilarni qullarga aylantirgan.
1814-yilda Rio-de-Plataning birlashgan provinsiyalari rahbari Gervasio Posadas Misionesni Argentinaning Corrientes provinsiyasiga qoʻshib olinganini eʼlon qilgan (oʻsha paytda Argentina deyarli mustaqil, ammo qonuniy jihatdan Ispaniya mustamlakasi hisoblangan). Misiones boshqaruviga bir necha davlatlar daʼvo qilgan boʻlsada, Argentina unga oʻzining samarali boshqaruv tizimini oʻrnatgan. 1830-yilda esa davlat hududni harbiy kuchlari orqali Corrientes provinsiyasi tarkibiga qoʻshib olgan.
Misiones aholisining katta qismi Paragvayning asosiy etnik guruhi boʻlgan mahalliy guaranilarga mansub boʻlganligi sababli ular provinsiyaga daʼvo qila boshlagan. 1838-yilda esa u yerni bosib olgan. 1865-yilda mamlakat kuchlari Uch ittifoqi urushida (1864-1870) Misionesga yana bir bor bostirib kirgan. Urushda magʻlubiyatga uchrashganidan soʻng paragvayliklar Argentina bilan tinchlik shartnomasini imzolagani tufayli (1876-yil) provinsiya hududiga boʻlgan daʼvosidan voz kechgan.
Garchi Argentina 1814-yildan beri Misionesga daʼvo qilgan boʻlsa-da, olimlar odatda Argentinaga tegishli boʻlishini Uchlar ittifoqi urushi urushida Paragvay magʻlubiyatidan keyin boshlangan deb talqin qilishadi. John Lynchning yozishicha: „Ittifoq shartnomasi Paragvay shimolidagi bahsli hududlarni Braziliyaga va Paragvayning sharqiy va gʻarbiy hududlarini Argentinaga qoʻshib olishni nazarda tutuvchi maxfiy bandlarni oʻz ichiga olgan … Uzoq va mashaqqatli urushdan soʻng (1865-1870-yillar), Argentina Paragvaydan Parana va Urugvay oraligʻidagi Misiones hududini hamda gʻarbdagi boshqa yerlarni ham tortib oldi“[2]. Scobiening taʼkidlashicha „Misionesning siyosiy maqomi noaniq boʻlib qolgan“ va Argentina bu hududni „1860-yillardagi Uchlar ittifoqi urushining qoʻshimcha natijasi sifatida“ qoʻlga kiritgan[3].
Uch ittifoqi urushi Paragvayni juda qashshoqlashtirdi va Misionesni oʻz tarkibiga qoʻshib olgan Argentina iqtisodiy jihatdan ham yaxshigina foyda koʻrgan[manba kerak]. 1876-yilda Argentina Prezidenti Nicolás Avellaneda oʻzining yaqin doʻsti general Pietro Canestro (umri va boyligining koʻp qismini mintaqada tinchlik va barqarorlik oʻrnatishga bagʻishlagan italyan zodagoni) koʻmagida immigratsiya va mustamlakachilikka oid qonunlarni eʼlon qildi. Ushbu qonun Argentinaning oʻzlashtirilmagan ulkan hududlarini aholi bilan toʻldirish uchun yevropalik mustamlakachilarning immigratsiyasini kuchaytirdi[4].
1881-yil 22-dekabrda Buenos Ayres milliy hukumat Misiones hududini Corrientes provinsiyasidan ajratib olgan[5].
Immigratsiya va mustamlakachilik toʻgʻrisidagi qonunga muvofiq bir nechta mustamlaka kompaniyalari tashkil etilgan. Ulardan biri Adolf Shvelmning Colonización y Explotación de Bosques Ltda S. A. kompaniyasiga 1919-yilda Upper Paraná portiga ega Eldorado shahrida asos solingan. Ushbu hududda qishloq xoʻjalik koloniyalari va tajriba xoʻjaliklari, apelsin va greypfrut daraxtlari plantatsiyalari, yerba mate oʻsimligini yetishtirish, hamda bu mahsulotni qayta ishlash uchun moʻljallangan tegirmonlar va quritish uskunalari kabi barcha kerakli xususiyatlarga ega boʻlgan.
Misiones koʻplab muhojirlarni Yevropadan asosan Janubiy Braziliya orqali qabul qilgan. Buenos-Ayres va Sharqiy Yevropadan kelgan koʻp sonli polyak va ukrainlar hududga joylashishdi. Oʻshandan beri Misiones iqtisodiy jihatdan rivojlanib bormoqda[manba kerak]. 2016-yil holatiga koʻra, provinsiya nazorat qilish bahsli boʻlib qolmoqda. 1953-yil 10-dekabrda Misiones milliy hududi 14.294-sonli qonunga muvofiq provinsiya maqomini olgan va uning konstitutsiyasi 1958-yil 21-aprelda qabul qilingan[6].
Misiones 1973-yilda Paragvay va Corrientes provinsiyasiga boʻlingan Parana daryosidagi hududda Yacyretá gidroelektr toʻgʻonini qurish boʻyicha xalqaro kelishuvdan soʻng milliy siyosatchilar tomonidan koʻproq eʼtiborga sazovor boʻlgan. 1990-yillarda toʻgʻon toʻliq ishlay boshlagach, Misiones qirgʻoqlari boʻylab Parananing suvlari koʻtarilgan. Toʻgʻon maʼmurlari tozalay olmagan va yetarli darajada sozlanmagan yerlarni suv bosdi, natijada leyshmanioz, sariq isitma, denge va bezgak kabi chivinlar orqali yuqadigan kasalliklar tarqala boshlagan. Parana daryosi boʻylab butun Misiones qirgʻoqlari hozirda ikkita toʻgʻon bilan chegaralangan. Ulardan biri daryoning quyi oqimidagi Yaciretá orolida, ikkinchisi Itaipú, Braziliya va Paragvayda, daryoning yuqori oqimida hamda Puerto Iguazu shahridan shimolda joylashgan. 2016-yildan boshlab Argentina Paragvay bilan inshootda elektr energiyasi ishlab chiqarishni ikki baravar oshirish uchun suv ombori ishlarini kengaytirish boʻyicha kelishuvga erishgan.
Geografiyasi
tahrirMisiones Argentina Tucumandan keyingi ikkinchi eng kichik provinsiya.
.jpg)
Misiones platosi chegaradagi Braziliyaning bir qismini oʻz ichiga oladi. Togʻ jinslarida tuproqning bir qismini tashkil etuvchi, unga qizgʻish rang beradigan koʻp miqdorda temir mavjud. Eng baland choʻqqisi Sero del Rinson (843 m) Bernardo de Irigoyen shahri yaqinida joylashgan.
Provinsiyani uchta yirik daryo: Paranana, Urugvay va Iguazular bilan oʻralgan. Iguazu sharsharasi – provinsiyaning shimoli-gʻarbiy qismi, Puerto-Iguazu shahri yaqinidagi Iguazu daryosidan oqib oʻtuvchi sharshara.
Iqlimi
tahrir
Provinsiyada nam subtropik iqlimi, yil davomida quruq mavsumning yoʻqligi va yogʻingarchilikning koʻpligi bilan ajralib turadi[7]. Köppen iqlim tasnifi boʻyicha u Cfa sifatida tasniflanadi[8]. Qish va kuz juda qisqa boʻlsada, toʻrt fasl mavjud[8]. Oʻrtacha yillik harorat 21 °C (70 °F)[7]. Iyun-avgust oylarida odatda harorat 10 °C (50 °F)dan pastga tushishi mumkin boʻlgan eng sovuq kunlar qayd etiladi[7]. Biroq, janubdan viloyatga qutb havosining kamdan-kam hollarda kirib kelishi sovuq tushishiga olib kelishi mumkin[8]. Dekabrdan fevralgacha yozi issiq, harorat 32 °C (90 °F) dan oshadi[7]. Asosiy xususiyatlardan biri viloyatning markaziy va shimoliy qismlarida baland togʻlarning mavjudligi boʻlib, yuqori balandlik natijasida haroratning pasayishiga olib keladi[8]. Oʻrtacha yillik yogʻin miqdori janubda 1870 mm shimolda 2360 mm tashkil qiladi. Provinsiyadagi yogʻingarchilik sxemasi bimodal taqsimlanishga ega boʻlib, ikkita choʻqqi bahor va kuzda sodir boʻladi, qishi esa eng quruq hisoblanadi[9]. Yil davomida yogʻingarchilik yaxshi taqsimlangan shimoliy va undan balandroq hududlar bundan mustasno[9].Yuqori tepaliklarda qor yogʻdi[8]. Masalan, 1975-yilning qishida 815 m balandlikda joylashganligi tufayli provinsiya eng sovuq shaharlardan biri boʻlgan Bernando de Irigoyen shahrida qor yogʻishi kuzatilgan[8]. Nam iqlim va koʻp yogʻingarchilik tufayli nisbiy namlik yuqori[8].
Demografiyasi
tahrir
2022-yilgi milliy aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Misiones provinsiyasida 1,280,960 kishi yashaydi. Aholining bir qismi mahalliy xalqlar (ayniqsa, guaranilar) va shuningdek, mustamlaka davrida kelib, mahalliy aholi bilan aralashgan ispanlardan kelib chiqqan. Yana bir qismi Yevropadan kelgan muhojirlar avlodlari hisoblanadi. Argentinaning koʻplab hududlaridan farqli oʻlaroq, bu yerga kelgan koʻplab muhojirlar Buenos-Ayres orqali emas, balki Janubiy Braziliya orqali kelishgan. Ispanlardan keyin Misionesga kelib joylashgan etnik guruhlar qatorida italyanlar, nemislar, polyaklar, ukrainlar, shvedlar, ruslar, shvedlar, danlar va kam sonli arablar, yaponlar, hamda keyinchalik kirib kelgan laosliklar (1970-yillar oxirida) va xitoyliklar (2000-yillarda) kiradi. 1960-yillardan boshlab provinsiyaga Braziliyadan (asosan Sharqiy Yevropaliklar avlodlari) va Paragvaydan (asosan mahalliy xalqlar va ispanlar avlodlari) muhojirlar kela boshladi.
Iqtisodiyoti
tahrir
Shimoliy Argentinaning aksariyat hududlari kabi, Misiones iqtisodiyoti nisbatan kam rivojlangan, biroq yetarlicha xilma-xil tarmoqlarga ega. 2006-yilda uning yalpi ichki mahsuloti taxminan 4,8 milliard AQSH dollariga yetgan. (Argentinaning iqtisodiy oʻsish sur’atlariga koʻra, bu koʻrsatkich 2011-yilga kelib 7,2 milliard AQSH dollariga yetishi kutilgan). Aholi jon boshiga toʻgʻri keladigan yalpi ichki mahsulot 4 940 AQSH dollarini (2011-yilda taxminan 6 500 AQSH dollarini) tashkil etib, bu mamlakat boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan 40 foiz pastroq[12]. Yomgʻirli va eroziyaga moyil geografiyasi intensiv dehqonchilikka toʻsqinlik qilsa-da, qishloq xoʻjaligi viloyat iqtisodiyotiga muhim hissa qoʻshib, umumiy koʻrsatkichning taxminan 10 foizini tashkil etadi. Misionesning qalin oʻrmonlari uzoq vaqtdan buyon ekotizimga ortiqcha zarar yetkazmagan holda yumaloq yogʻochni keng miqyosda ishlab chiqarish imkonini berib kelmoqda. Asosiy ekspluatatsiya qilingan daraxtlar – Paraná qaragʻayi, Guatambú, Kedr, Petiribí, Tutatqi, Kane suv quvuri, Anchico, Evkalipt va Gueyka.
Misionesning qishloq xoʻjaligi daromadining asosiy manbai uzoq vaqtlardan buyon yerba mate yetishtirish boʻlib kelmoqda. Misiones Argentinaning bu sohada yetakchi ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi va yiliga taxminan yarim million tonna hosil beradi. Bundan tashqari, Misionesda choy, sitrus mevalar hamda nisbatan kamroq miqdorda tamaki, shakarqamish, guruch, qahva, kakao va kokos ham yetishtiriladi.
Yengil sanoat va turizm ham mahalliy iqtisodiyotga katta hissa qoʻshib, ularning har biri mamlakat umumiy statistikasining taxminan 13 foizini tashkil etadi.
Hukumati
tahrir
Provinsiya hokimiyati uchta tarmoqqa boʻlinadi: xalq tomonidan saylangan va vazirlar mahkamasini tayinlaydigan gubernator boshchiligidagi ijro etuvchi hokimiyat, qonun chiqaruvchi hokimiyat, hamda Oliy sud rahbarlik qiladigan sud hokimiyati.
Misiones provensiyasining konstitutsiyasi hududdagi asosiy qonuniy hujjati hisoblanadi.
Argentinada eng asosiy huquqni muhofaza qiluvchi tashkilot Argentina Federal politsiyasi boʻlib, qoʻshimcha ishlar Misiones provinsiyasi politsiyasi tomonidan amalga oshiriladi.
Maʼmuriy boʻlinishi
tahrir
Provinsiya 17 ta departamentga boʻlingan.
Mashhur shaxslar
tahrir- Clotilde González de Fernández (1880-1935), Misiones provinsiyasida oʻqituvchi.
Qishloqlar
tahrirYana qarang
tahrirManbalar
tahrir- ↑ „PBG Misiones“.
- ↑ Lynch, John „From independence to national organization“, . Argentina Since Independence. Cambridge University Press, 29 October 1993 — 45, 46-bet. ISBN 9780521439886. Qaraldi: 2023-yil 2-may.
- ↑ Scobie Argentina Oxford University Press, 1964, pages 22–3
- ↑ Hines, Barbara (Fall 2010). "The Right to Migrate as a Human Right: The Current Argentine Immigration Law". Cornell International Law Journal 43 (3): 479. https://core.ac.uk/download/pdf/73976153.pdf. Qaraldi: 2 May 2023. "In 1876, the Argentine government enacted its first immigration law, Law No. 817 of Immigration and Colonization, popularly known as the Avellaneda Law, which incorporated the protection of foreigners that had been enshrined in the law and reflected the constitutional principles of openness toward foreigners and enjoyment of rights on an equal basis with citizens.[...] During the period between 1869 and 1914, millions of primarily European immigrants arrived in Argentina."Misiones provinsiyasi]]
- ↑ Eidt, Robert C.. Pioneer Settlement in Northeast Argentina. University of Wisconsin Press, 1971 — 77-bet. ISBN 9780299059200. Qaraldi: 2023-yil 2-may. „On December 22, 1881, preparations for federalizing Misiones were completed and the area was declared a national Territory.“
- ↑ Jusionyte, Ieva. Savage Frontier: Making News and Security on the Argentine Border. Univ of California Press, 2015 — 70-bet. ISBN 9780520286474. Qaraldi: 2023-yil 2-may. „In 1953 the National Territory of Misiones became a province and, when in 1958 its constitution was approved, state-building in the region was officially over.“
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 „Geografía“ (es). Ministerio de Turismo. 2017-yil 30-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-mart.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 „Provincia de Misiones–Clima y Meteorologia“ (es). Secretaria de Mineria de la Nacion (Argentina). 2011-yil 25-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 29-mart.
- ↑ 9,0 9,1 Rubio 2018, s. 185.
- ↑ „Misiones Province Census 2022“. INDEC. Qaraldi: 2022-yil 30-avgust.
- ↑ „Misiones Historical Immigration“. Historia Argentina. Qaraldi: 2022-yil 15-iyul.
- ↑ I. A. D. E.R
Adabiyotlar
tahrir- Rubio, Gerardo; Lavado, Raul; Pereyra, Fernando. The Soils of Argentina. Springer, 2018. DOI:10.1007/978-3-319-76853-3. ISBN 978-3-319-76853-3.
Havolalar
tahrir |
Vikiomborda Misiones provinsiyasi haqida turkum mavjud |
- Gobierno de la Provincia de Misiones Rasmiy veb-sayti (ispancha)
- French Culture in Misiones
- Pictures of Misiones (Wayback Machine saytida 2010-12-10 sanasida arxivlangan)