Vikipediya

Moskva jomeʼ masjidi

55°46′45″N 37°37′37″E / 55.77917°N 37.62694°E / 55.77917; 37.62694

Masjid
Moskva jomeʼ masjidi
Мәскәү җамигъ мәчете
Mamlakat  Rossiya
Joylashuvi Moskva
Yoʻnalishi sunniylik, xanafiylik
IDB, muhtasib Moskva musulmonlar kengashi
Masjid turi Jomeʼ masjid
Meʼmoriy uslub vizantiya uslubi
Loyiha muallifi Nikolay Jukov
Binokorlik tashabbuschisi S. Erzin
Asosiy sana:
11.9.2011 — eski bino buzilishi
23.9.2015 — yangi bino qurilishi
Soʻngi imom Ildar Alautdinov
Umumiy maydoni 18 900 m²
Hajmi 10 000 kishi
Gumbaz balandligi 46 metr
Minoralar soni 2
Minoralar soni 2
Minoralar balandligi 78 metr
Moskva jomeʼ masjidi Vikiomborda

Moskva jomeʼ masjidi — Moskva shahrida joylashgan, Yevropadagi va Rossiyadagi eng yirik masjidlardan biri. Masjid binosi 1904-yili qurilgan, 2011-yilda esa, rekonstruksiya uchun buzib tashlangan edi[1][2]. 2015-yilning 23-sentyabr kuni, Qurbon hayiti arafasida masjidning ochilish marosimi boʻldi[3]. Marosimda Rossiya Prezidenti Vladimir Putin, hududlardan Ramzan Qodirov va boshqalar qatnashdilar. Oʻzbekiston nomidan Din ishlari boʻyicha qoʻmita raisi qatnashdi[4]. 2015-yilning 5-oktyabr kuni masjidga Muhammad paygʻambar sochlari taqdim etildi[5].

Tarixi

tahrir

1902-yil dekabr oyida savdogar Habibulla Oqbulatov va savdogar Sobirzyan Bakirov Vypolzovoy koʻchasidagi oʻzlariga tegishli boʻlgan yer uchastkasini Orenburg Muhammad Ruhoniylar Assambleyasi (OMDS) foydasiga oʻtkazishdi[6][7]. 1904-yil may oyida OMDS musulmonlar ibodat uyi qurish uchun petitsiya topshirdi. Oʻsha yilning iyun oyida arxitektor Nikolay Jukovning loyihasi tasdiqlandi. Tatar savdogar Solih Erzinning yordami bilan amalga oshirilgan qurilish 1904-yil oxirida yakunlandi. Filantrop xotirasiga 1999-yilda masjid fasadiga yodgorlik lavhasi oʻrnatildi[8][9][10][11].

1913-yilda jamoa masjid hovlisida turar joy binosi qurishga ruxsat oladi. Kvartiralardan tashqari uyda 1917-yil inqilobidan keyin dunyoviy tatar maktabiga aylangan diniy maktab joylashgan[12][13].

Sovet davrida masjid yopilmadi va hatto 1936-yilda birinchi Moskva masjidi yopilgandan keyin Markaziy Rossiyada faoliyat yuritayotgan yagona masjidga aylandi[14][15]. Xuddi shu yili u Sobornaya maqomini oldi[16].

Ulugʻ Vatan urushi yillarida Moskva musulmonlari Qizil Armiya uchun tank kolonnasiga mablagʻ toʻplashdi, buning uchun 1944-yilda Iosif Stalindan Imom Halil Nasretdinovga minnatdorchilik telegrammasi yuborildi[17][18].

1980-yilgi Yozgi Olimpiada oʻyinlari oldidan qurilayotgan Olimpiya sport majmuasi yonida joylashgan masjid buzilish xavfi ostida edi. Masjidni Moskva diniy arboblari va arab davlatlarining elchilari saqlab qolishgan[19][20].

1994-yilda muftiy Ravil Gaynutdin tashabbusi bilan masjid hududida Moskva oliy islom ilohiyot kolleji, 1995-yilda esa Moskva islom universiteti tashkil etildi[21][22].

2005 yilda Rossiya Federatsiyasi musulmonlari diniy boshqarmasi (DUM RF) masjidni keng koʻlamli rekonstruksiya qilish tashabbusi bilan chiqdi. Oʻsha yilning 7-sentyabrida Ravil Gainutdin 1904-yilgi bino buzilmasligini, balki rekonstruksiya qilinishini eʼlon qildi[23]. Tez orada yangi sobor masjidi majmuasining poydevoriga birinchi tosh qoʻyildi[24]. Qayta qurish rejasi Moskva hukumati tomonidan qoʻllab-quvvatlandi[25].

Loyiha muallifi arxitektor Ilyos Tojiev[26][27][28]. Masjidning bosh rassomi Rossiya Badiiy akademiyasining muxbir aʼzosi Firinat Xoliqov edi[28][29][30]. Loyihalash va qurilishni moliyalashtirish Rossiya maʼnaviyat boshqarmasiga topshirildi[27]. Qayta qurish ishlariga asosan tadbirkor Sulaymon Kerimov hamda Turkiya va Qozogʻiston hukumatlari homiylik qilgan[31][28].

2008-yil 30-iyunda Moskva meros qoʻmitasi huzuridagi Tarixiy va madaniy ekspertlar kengashi prezidiumi masjidni madaniy meros obyekti sifatida tasniflash toʻgʻrisida qaror qabul qildi. Biroq 2009-yilda bu qaror bekor qilindi va masjid demontaj qilinishi rejalashtirilgan[32][33]. Qarorning bekor qilinishiga masjidning Makka tomoniga notoʻgʻri yoʻnaltirilganligi sabab boʻldi. Rossiyadagi markazlashgan islom tashkilotlari masjidni demontaj qilish rejalariga rozi emasligini bildirdi. Moskva meri Sergey Sobyaninga ochiq xatni Rossiya musulmonlari markaziy diniy boshqarmasi boshligʻi, muftiy Talgʻat Tojuddin, Moskva va Rossiya markaziy mintaqasi muftiysi imzoladi. Rossiya musulmon tashkilotlari islom birlashgan markazidan Shavkat Avyasov, Rossiya Islom kelishuvi uyushmasi rahbarlari ham qatnashdi[34][35][36][37]. Binoning buzilishiga rozi boʻlmaganlar orasida Ilyos Tojiyev ham bor edi[38][39].

2010-yil aprel oyida masjidni rekonstruksiya qilish va qurish loyihasi mualliflari, arxitektorlar Ilyos Tojiev va Aleksey Kolenteyev ushbu obyektning buyurtmachisi, investori va foydalanuvchisi tomonidan shartnoma buzilganligi munosabati bilan yuridik yordam soʻrashgan[40][41].

2011-yil 11-sentyabrda masjidning eski binosi buzib tashlandi[42][43]. Rossiya muftiylar kengashi eski binoning shoshqaloqlik bilan buzilishiga devorlardan birining vayron qilingani sabab boʻlganini taʼkidladi[44][45][46].

Qayta qurilgan masjidning ochilishi 2015-yil 23-sentyabrda boʻlib oʻtdi. Marosimda Rossiya prezidenti Vladimir Putin, Turkiya prezidenti Rajab Erdoʻgʻan, Falastin yetakchisi Mahmud Abbos, Ozarbayjon, Iordaniya, Eron, Qozogʻiston, Qatar, Quvayt, Qirgʻiziston, Saudiya Arabistoni, Tojikiston, Turkmaniston, Oʻzbekiston delegatsiyalari ishtirok etdi. Rossiya musulmon hududlaridan Rustam Minnixanov, Ramzan Qodirov, Ramazon Abdulatipov, Yunusbek Yevkurov, xristian diniy tashkilotlari vakillari, protestantlar rahbari Sergey Ryaxovskiy qatnashdi[47]. Tantanali tadbir xotirasiga masjidga yodgorlik lavhasi oʻrnatildi[48].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Мечеть упала к трауру. В Москве снесена старая соборная мечеть“.
  2. ↑ „В Москве снесли историческую соборную мечеть“.
  3. ↑ V Moskve otkrivaetsya sobornaya mechet[sayt ishlamaydi]
  4. ↑ V Moskve torjestvenno otkrivaetsya krupneyshaya mechet v Yevrope // RIA Novosti
  5. ↑ Volos proroka ne stal musulmanskim analogom pochitaniya svyatix moщey islamnews.ru, 7 oktyabrya 2015
  6. ↑ „История Московской Соборной мечети“. Духовное управление мусульман Российской Федерации (2015-yil 9-oktyabr). 2018-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  7. ↑ . 
  8. ↑ „Московская Соборная мечеть“. ИсламЦентр. 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  9. ↑ „Ерзин Салих Юсупович“. Общество купцов и ремесленников. 2018-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  10. ↑ „Московская Cоборная мечеть: возникновение и первые годы деятельности“. Официальный сайт Совета муфтиев России (2016-yil 19-yanvar). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  11. ↑ „Эксперт: Снос московской Соборной мечети - крупнейший политический провал Собянина“. REGNUM (2011-yil 11-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  12. ↑ „История Московской Соборной мечети“. Духовное управление мусульман Российской Федерации (2015-yil 9-oktyabr). 2018-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  13. ↑ „Московская Cоборная мечеть: возникновение и первые годы деятельности“. Официальный сайт Совета муфтиев России (2016-yil 19-yanvar). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  14. ↑ История становления 2005.
  15. ↑ „Московская Cоборная мечеть: грозовые годы“. Официальный сайт Совета муфтиев России (2015-yil 7-noyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  16. ↑ . 
  17. ↑ „История Московской Соборной мечети“. Духовное управление мусульман Российской Федерации (2015-yil 9-oktyabr). 2018-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  18. ↑ „Московская Соборная мечеть“. ИсламЦентр. 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  19. ↑ „Минбар Ислама № 239 Спецвыпуск / Сентябрь 2015 История Московской Соборной мечети“. Медина (2015-yil 25-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  20. ↑ „История Московской Соборной мечети и мусульманской общины города“. Медина (2015-yil 23-iyul). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  21. ↑ „Минбар Ислама № 239 Спецвыпуск / Сентябрь 2015 История Московской Соборной мечети“. Медина (2015-yil 25-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  22. ↑ „История Московской Соборной мечети и мусульманской общины города“. Медина (2015-yil 23-iyul). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  23. ↑ „Реконструкция Соборной мечети дошла до полного сноса“. Известия (2011-yil 12-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  24. ↑ „Строительство нового комплекса московской Соборной мечети начнется уже в сентябре“. Благовест-Инфо (2005-yil 9-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  25. ↑ Новая жизнь Соборной мечети // Федеральная просветительская газета «Татарский мир». — Март 2014. — № 3. — С. 8—9. Архивировано 28 mart 2018 года.
  26. ↑ Гильманов 2010.
  27. ↑ 27,0 27,1 Червонная 2008.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Колебакина Е. „Как Соборная мечеть в Москве скрестила Спасскую башню с башней Сююмбике“. Бизнес Online (2015-yil 16-sentyabr). 2016-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  29. ↑ „Фиринат Халиков, главный художник московской Соборной мечети: «Можно считать, я бесплатно все сделал»“. Вечерняя Казань (2015-yil 21-avgust). 2018-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  30. ↑ „Уникальная и неповторимая Московская соборная мечеть“. МИР24 (2015-yil 27-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  31. ↑ Новая жизнь Соборной мечети // Федеральная просветительская газета «Татарский мир». — Март 2014. — № 3. — С. 8—9. Архивировано 28 mart 2018 года.
  32. ↑ „Реконструкция Соборной мечети дошла до полного сноса“. Известия (2011-yil 12-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  33. ↑ „Московскую Соборную мечеть уличили в нетрадиционной ориентации“. Русский Обозреватель (2009-yil 23-noyabr). 2019-yil 22-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  34. ↑ „Эксперт: Снос московской Соборной мечети - крупнейший политический провал Собянина“. REGNUM (2011-yil 11-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  35. ↑ „Исламские деятели РФ просят не допустить сноса Соборной мечети Москвы“. Россия сегодня (2011-yil 5-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  36. ↑ „В Москве снесли Соборную мечеть“. Вести (2011-yil 11-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  37. ↑ „Мечеть без ордера на снос“. Газета.Ру (2011-yil 20-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  38. ↑ „Вокруг проекта Соборной мечети опять вспыхнули споры“. Вести (2010-yil 3-noyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  39. ↑ Колебакина Е. „Как Соборная мечеть в Москве скрестила Спасскую башню с башней Сююмбике“. Бизнес Online (2015-yil 16-sentyabr). 2016-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  40. ↑ „Эксперт: Снос московской Соборной мечети - крупнейший политический провал Собянина“. REGNUM (2011-yil 11-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  41. ↑ „«Золотая» мечеть“. Новая газета (2011-yil 13-noyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  42. ↑ „Реконструкция Соборной мечети дошла до полного сноса“. Известия (2011-yil 12-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  43. ↑ „В Москве снесли Соборную мечеть“. Вести (2011-yil 11-sentyabr). 2018-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  44. ↑ Новая жизнь Соборной мечети // Федеральная просветительская газета «Татарский мир». — Март 2014. — № 3. — С. 8—9. Архивировано 28 mart 2018 года.
  45. ↑ Колебакина Е. „Как Соборная мечеть в Москве скрестила Спасскую башню с башней Сююмбике“. Бизнес Online (2015-yil 16-sentyabr). 2016-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  46. ↑ „Соборная мечеть сама себя снесла“. Коммерсантъ (2011-yil 13-sentyabr). 2019-yil 24-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  47. ↑ „В Москве торжественно открывается крупнейшая мечеть в Европе“. РИА Новости (2015-yil 23-sentyabr). 2017-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.
  48. ↑ „Годовщина Соборной мечети в Москве“. Духовное управление мусульман Санкт-Петербурга и Ленинградской Области (Санкт-Петербургский Мухтасибат) (2016-yil 26-sentyabr). 2017-yil 24-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-mart.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Moskva_jomeʼ_masjidi&oldid=4191362" dan olindi