Vikipediya

Prunus serrulata

Prunus serrulata yoki yapon gilosi Yaponiya, Xitoy va Koreyada tabiiy ravishda oʻsadigan gilos daraxti turi boʻlib, Yaponiyada endemik boʻlgan Prunus speciosa (Oshima olchasi) dan olingan navga tegishli[1]. Tarixiy jihatdan yaponlar bir nechta yovvoyi turlarning murakkab chatishishi natijasida hosil boʻlgan gilos daraxtlarini tanlab koʻpaytirish orqali koʻplab navlarni ishlab chiqdilar. Bu navlar butun dunyoda bezak sifatida oʻstiriladi. Ulardan Oshima gilosiga asoslangan murakkab turlararo duragaylar tomonidan ishlab chiqarilgan navlar Cerasus Sato-zakura guruhi sifatida ham tanilgan[2][3][4].

Prunus serrulata
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Rosids
Rosales
Rosaceae
Prunus
Prunus subg. Cerasus
P. sect. Cerasus
P. serrulata
Binar nomi
Prunus serrulata

Sinonimlar
  • Cerasus serrulata (Lindl.) Loudon
  • Prunus angustissima Nakai
  • Prunus chikusiensis Koidz.
  • Prunus heteroflora Miyoshi
  • Prunus jamasakura Siebold ex Koidz.
  • Prunus koidzumii Makino
  • Prunus leveilleana Koehne
  • Prunus mutabilis Miyoshi
  • Prunus ogawana Makino
  • Prunus paramutabilis Nakai
  • Prunus pudibunda Koidz.
  • Prunus rotundipetala Nakai
  • Prunus sieboldii Koidz.
  • Prunus sontagiae Koehne
  • Prunus superflua Koidz.
  • Prunus tenuiflora Koehne
  • Prunus tokugawana Makino
  • Prunus veitchii Koehne
  • Prunus mesadenia Koehne
  • Prunus quelpaertensis Nakai

Turlari va shakllari

tahrir

Tasniflash

tahrir

Gilos gullarining tasnifi mamlakatdan mamlakatga va davrdan davrga farq qiladi. Masalan, yapon tasnifida P. serrulata, P. serrulata var. spontanea, P. serrulata var. pubescens va P. serrulata Lindl. var. sachalinensisni tashkil etuvchi navlar genetik, morfologik va gullash vaqtidagi farqlari sababli mustaqil turlar sifatida tasniflanadi.

Bir nechta navlar va shakllar (yoki turlar) mavjud:

  • Prunus serrulata f. albida (sin. Prunus speciosa). Yaponiya.
  • Prunus serrulata var. spontanea yoki Prunus serrulata f. spontanea (sin. Prunus jamasakura). Yaponiya.
Baʼzi kitoblarda P. jamasakura Xitoy va Koreyada yovvoyi holda oʻsadi, deb aytiladi.
  • Prunus serrulata var. pubescens (sin. Prunus leveilleana). Yaponiya, Koreya, Xitoy.
  • Prunus serrulata var. sachalinensis (sin. Prunus sargentii). Yaponiya, Koreya, Sharqiy Rossiya, Xitoy.

Daraxtlar va gullar

tahrir

Prunus serrulata — kalta bitta tanasi boʻlgan kichik bargli daraxt, balandligi 7.9–11.9 metr (26–39 ft). Yumshoq poʻstlogʻi kashtan-jigarrang, koʻzga koʻringan gorizontal yasmiqlar bilan qoplangan. Barglari navbatma-navbat joylashgan, oddiy, tuxumsimon-lansolatsimon, uzunligi 5-13 sm kengligi 2,5-6,5 sm. Kuzning oxirida yashil barglar sariq, qizil yoki qip-qizil rangga kiradi[1].

Gullar yangi barglar paydo boʻlishi bilan bir vaqtning oʻzida bahorda ochiladi. Gullarning rangi oqdan pushti ranggacha oʻzgarib turadi. Uning mevasi gilosdan farq qiladi, chunki gilos mevasi kichikroq va taʼmi achchiqroq. Achchiq taʼmi tufayli sakuranboni xom yoki butun holda isteʼmol qilish mumkin emas.

Evolyutsiya tufayli meva mayda, tuxumsimon gilossimon meva boʻlib rivojlangan. P. serrulata gullari uchun oʻstirilganligi sababli uning mevalari toʻliq pishmaydi. Ular mevasi uchun yetishtirilgan gilos navlariga oʻxshamaydi.

Turlari

tahrir

Prunus serrulataning koʻplab navlari yaratilgan, ularning koʻpchiligi qoʻsh gulli. 2014-yilda Oʻrmon xoʻjaligi va oʻrmon xoʻjaligi ilmiy-tadqiqot instituti tomonidan oʻtkazilgan misli koʻrilmagan va batafsil DNK tadqiqotiga koʻra, butun dunyo boʻylab ekiladigan gilosning koʻp navlari P. sargentii, P. itosakura kabi yovvoyi turlarning murakkab duragaylanishi natijasida olingan[5].

Amerika tasnifida bu navlar Prunus serrulata var deb tasniflanadi. Biroq, batafsil DNK tadqiqotlari shuni koʻrsatdiki, ular Oshima olchasi bilan murakkab turlararo duragaylar edi, shuning uchun ular Prunus Sato-zakura guruhi yoki Cerasus Sato -zakura guruhi sifatida tasniflanadi[6].

„Kanzan“ — Yevropa va Shimoliy Amerikadagi eng mashhur yapon gilos daraxti navi. „Yoshino olchasi“, yapon navlari bilan solishtirganda, u hatto sovuq hududlarda ham yaxshi oʻsadi, kichik va bogʻda ekish oson, katta gullar va chuqur pushti barglari bilan mashhur. Germaniyaning Bonn shahrida 1980-yillarning oxirida ekilgan 300 ta kanzan daraxtlari qatori mavjud. Gʻarb mamlakatlarida „Kanzan“ navidan „Pushti mukammallik“ va „Qirollik Burgundiya“ navlari yaratilgan[7][8].

Baʼzi navlarda urugʻchibarg oʻzgaradi va unumdorligini yoʻqotadi, masalan, „Fugenzo“ va „Ichiyo“ ni faqat payvandlash kabi sunʼiy usullar bilan koʻpaytirish mumkin.

Yevropa va Shimoliy Amerikada odatda Prunus avium ildizlariga payvand qilish orqali koʻpaytiriladi. Madaniy shakllar kamdan-kam meva beradi.

Baʼzi muhim navlarga quyidagilar kiradi:

  • „Kanzan“. = "Sekiyama" yoki „Kvanzan“. Cerasus Sato-zakura guruhiga kiradi[9].
Gullari pushti, yosh barglari dastlab bronza rangga ega boʻlib, yashil rangga kiradi[10][11].Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofot bilan taqdirlangan.
  • „Amanogava“ - gullar och pushti. Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotlangan.
 
"Choshu-xizakura"
  • „Choshu-hizakura“ „Kenrokuen-kumagay“ nomi bilan ham tanilgan. Crasus Sato-zakura guruhiga kiradi[12]. Katta gullar va qizil barglar bir vaqtda paydo boʻladi. 2014-yilda chop etilgan DNK tadqiqotida „Choshu-hizakura“ va „Kenrokuen-magai“ bir xil klon ekanligi aniqlandi[13][14].
  • „Fugenzo“ = "Shiro-fugen". Cerasus Sato-zakura guruhi[9]. Gullar ikki baravar katta, dastlab ular quyuq pushti rangda boʻladi, keyin och pushti ranggacha soʻnadi. Yapon tilida fugen Samantabhadraga, zo esa filga ishora qiladi va bu nomning kelib chiqishi barglarga oʻxshash ikkita pistil Samantabhadra minadigan oq filning tishlariga oʻxshatilganligidan kelib chiqadi.[15] Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofot.
  • „Kiku-shidare“. Chealning yigʻlayotgan olchasi.
 
"Ichiyo"
  • 'Ichiyoʻ-Cerasus Sato-zakura guruhiga kiradi[9]. Gullari och pushti, keyin oq rangga kiradi. Bu nom urugʻchibargning oʻzgarganligidan kelib chiqqan, ichi (yŸ) „bir“ va yo (y) „barg“ degan maʼnoni anglatadi. Yaponiya iqlimida bu Oshima gilosidan olingan ikki gulli gilos daraxtlari orasida eng katta daraxt boʻlishi mumkin boʻlgan navlardan biridir. Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotlangan.
  • „Shirotae“ . Fudzi olcha togʻi. Crasus Sato-zakura guruhiga kiradi[9]. Juda past, buta shaklida oʻsadi, gullari sof oq, yarim juft.[16]. Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotlangan
  • „Taixaku“ . Cerasus Sato-zakura guruhidan[9]. Buyuk oq gilos. Gullar bitta, oq, juda katta. Yosh barglari dastlab bronza rangga ega boʻlib, keyin yashil rangga aylanadi. XX asr boshlariga kelib u Yaponiyada oʻstirilmagan, lekin undan oldin uni Yaponiyadan olib kelgan ingliz Kollingvud Ingram 1932-yilda uni Yaponiyaga qaytadan olib kirdi.
  • „Ukon“ 'Grandifloraʼ, P. serrulata f. grandiflora Vagner. Cerasus Sato-zakura „Grandiflora“ guruhidan[9]. Gullari yarim juft, rangi krem-oq yoki och sariq. Yosh barglar ochiq bronza-yashil rangga ega. Kuz barglarining rangi binafsha yoki zanglagan-qizil boʻlishi mumkin[17]. „Ukon“ Edo davrida ishlab chiqilgan. Bogʻdagi xizmatlari uchun mukofotlangan.

Galereya

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 Prunus serrulata
  2. ↑ Toshio Katsuki. (2015) Sakura. p.137 Iwanami Shoten. ISBN 978-4004315346
  3. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Shuri Kato, Asako Matsumoto, Kensuke Yoshimura, Toshio Katsuki etc.. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.
  4. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Forestry and Forest Products Research Institute. (16-iyun 2014-yil). 9-mart 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.
  5. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Shuri Kato, Asako Matsumoto, Kensuke Yoshimura, Toshio Katsuki etc.. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.
  6. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Shuri Kato, Asako Matsumoto, Kensuke Yoshimura, Toshio Katsuki etc.. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.
  7. ↑ Toshio Katsuki. (2018) Sakura no Kagaku (Science of Cherry Blossoms). pp.40-42 SB Creative. ISBN 978-4797389319
  8. ↑ Kirschblüte. Bundesstadt Bonn.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Classification and Morphological Identification of Cherry Blossoms. Toshio Katsuki (2017).
  10. ↑ „Prunus 'Kanzan' AGM“. Plant Selector. Royal Horticultural Society. 2013-yil 17-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-mart 2018-yil.
  11. ↑ „Prunus 'Kanzan'“. Missouri Botanic Garden. Qaraldi: 30-mart 2018-yil.
  12. ↑ Sakura Datebase. Forestry and Forest Products Research Institute.
  13. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Shuri Kato, Asako Matsumoto, Kensuke Yoshimura, Toshio Katsuki etc.. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.„Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Shuri Kato, Asako Matsumoto, Kensuke Yoshimura, Toshio Katsuki etc. Retrieved February 27, 2021.
  14. ↑ „Origins of Japanese flowering cherry (Prunus subgenus Cerasus) cultivars revealed using nuclear SSR markers“. Forestry and Forest Products Research Institute. (16-iyun 2014-yil). 9-mart 2019-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 27-fevral 2021-yil.
  15. ↑ „Prunus 'Shirofugen'“. Plant Selector. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 30-mart 2018-yil.
  16. ↑ „Prunus 'Shirotae'“. Missouri Botanic Garden. Qaraldi: 30-mart 2018-yil.
  17. ↑ „Prunus 'Ukon' AGM“. Plant Selector. Royal Horticultural Society. Qaraldi: 30-mart 2018-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Prunus_serrulata&oldid=3539221" dan olindi