Pushti pelikan

	; ; ;
Ilmiy tasniflash
Olam:	Qushlar
Kenja oila:	Pelecanus

	; ; ;
	;

Pushti pelikan (lotincha: Pelecanus onocrotalus) — qushlar turkumidagi pelikanlar oilasiga mansub yirik suv qushlari.

Tashqi koʻrinishi

Erkaklarining tana uzunligi 140-175 sm.
Qanot kengligi — 270-360 sm.
Erkaklarda qanot uzunligi 66,5-77 sm, urg‘ochilarda 58,6-78 sm^[1] .
Erkaklarning vazni 5,5-15 kg, urgʻochilar — 5,1-10 kg.^[1]
Birlamchi parvoz patlari — 11 ta.
Dumi deyarli toʻgʻri, 24 ta dum patlari bor. Erkaklarda dum uzunligi 15,5-23 sm, urg‘ochilarda 13,8-20,5 sm^[1]
Patlari siyrak, tanasiga yaqin.
Tumshoq uzun, yassilangan, pastga egilgan ilgak bilan tugaydi. Erkaklarda tumshug‘ining uzunligi 35-47,1 sm, urg‘ochida 28,9-46 sm^[1].
Boʻyini uzun.
Tomoq haltasi katta, juda choʻzilib ketadi.
Peshona, frenulum (koʻz va tumshugʻing orasi yaqin), koʻz atrofida halqa bor, koʻz orqasidagi boʻshliq va pastki jagʻning asosi tukli emas. Oʻtkir qalpoqli boshning patlari yalangʻoch peshonaga chiqadi.
Oyoqlari qisqa.^[2]
Voyaga yetgan qush. Patlari oq, och pushti rangga ega, tananing ventral tomonida biroz kuchliroq rivojlangan. Parvoz patlari qora, yengil jigarrang tusli. Ichki ikkinchi darajali patlari tashqi qismlarga qaraganda yengilroq. Koʻz atrofidagi ochiq joylar sargʻish, tomoq haltasi shaffof qizil qon tomirlari bilan sargʻish rangga ega. Qorachigʻi och qizil rangga ega. Oyoqlari sariq^[3].
Uchrashuv tusi: peshonaning oldingi, tuklarsiz qismida shish hosil qiladi. Patsiz qismlar yanada yorqinroq sargʻish tusli qizil rangga ega. Iris toʻq qizil rangga ega. Oyoqlari sargʻish qizil. Tumshugʻining rangi ham yorqinroq boʻladi. Erkaklar va urgʻochilar bir xil rangga ega va faqat oʻlchamlari bilan farqlanadi.^[4]

Ovoz

Ovozi dalmatian pelicandan farq qilmaydi.

Tarqalishi

Areal: Janubi-Sharqiy Yevropa, Afrika, Gʻarbiy, Markaziy va janubi-gʻarbiy Osiyo.^[5]

Pushti pelikan janubi-sharqiy Yevropadan (Dunay deltasi) gʻarbiy Moʻgʻulistongacha yashaydi. Afrikaning shimoli-sharqiy qismida, qisman Osiyoning janubida — Fors koʻrfazidan Shimoliy Hindistongacha qishlaydi. Yevropa XX asr boshlarida Vengriya va Chexiya Respublikasida yashagan. Moldovada — Dnestr suv toshqinlarida; Ukrainada — Dnepr Estuariyasida, Karkinitskiy koʻrfazida, Tendra koʻrfazida; Rossiyada — Azov dengizining janubi-sharqiy qismidagi orollar boʻylab Yeisk va Kriva Kosa oʻrtasida, Volga deltasida; Osiyoda — Kaspiy dengizining shimoli-sharqiy sohilida, janubda Oʻlik Kultukgacha; Orol dengizida va Sirdaryo deltasidan Amudaryogacha; Sirdaryo boʻyida va unga tutash koʻllarda; Chuning quyi oqimida, Balxashda, Ili, Qoratol, Oqsuv ogʻizlari mintaqasida; Zaysan havzasida; Jungriyada; Eronda Urmiya koʻlida; Xorasonning janubiy qismida, Fors koʻrfazi yaqinida, Seistanda, Mesopotamiyada, Suriya Antioxiya koʻlida, Hindistonning shimoli-gʻarbiy qismida Sindgada tarqalgan. Afrikaning shimoli-sharqida Senegaldan Nyasa koʻligacha, shimoli-gʻarbiy Hindiston va Vyetnamning janubida mahalliy, koʻchib yurmaydigan populyatsiyalar mavjud.

Soni

Dunyo boʻylab ularning soni 290 ming dona deb baholanmoqda. Ularning 6660-11550 jufti Palearktikada, ularning 46-55 foizi esa sobiq SSSR hududida joylashgan. Yevropada eng katta uyasi Dunay Deltasi (Ruminiya)da yashaydi. Pushti pelikanlarning umumiy soni XX asrda kamaydi, ammo umuman olganda, bu tur yoʻqolib ketish xavfi ostida emas.

Turmush tarzi va ovqatlanish

Pushti pelikan, barcha pelikanlar kabi, asosan baliq bilan oziqlanadi. Yevropada u sazanlarni, Afrikada sichlidlarni afzal koʻradi. Katta baliqlar oziq-ovqatning 90% ni tashkil qiladi; Kundalik oziq-ovqat talabi — 900-1200g (yoki 2-4 yirik baliq). Pelikanlar suvga shoʻngʻiy olmaydilar va baliq ovlashda boʻyinlarini yoki tanasining old qismini suvga botiradilar. Koʻpincha pelikanlar birgalikda baliq tutadilar (bu qushlar orasida kam uchraydi).

Uy qurish. Koʻpayish

Moʻtadil zonada uy qurish bahorda sodir boʻladi; Afrikada esa butun yil davomida. Pushti pelikan sayoz ichki suv havzalarida, qirgʻoq boʻyida, koʻllar va daryolar boʻyida, ayniqsa ikkinchisining deltalarida, kamroq tez-tez qumli va toshloq, yomon oʻsgan orollarda uyalarini quradi. Baʼzan u sirt oʻsimliklari boʻlmagan shoʻr suv omborlariga joylashadi. Juda zich, baʼzan Dalmatian Pelikan bilan qoʻshilib, koʻp yuzlab juft koloniyalarni hosil qiladi.

Urgʻochisi juda tez — 2-3 kun ichida uya quradi. Erkak ayolga yordam beradi: u oʻtlarni yigʻadi, tomoq haltasi bilan materialni urgʻochisiga olib keladi. Baʼzida pelikanlar qoʻshnilaridan qurilish materiallarini oʻgʻirlashadi, ayniqsa jingalak pelikanlardan koʻp oʻgʻirlaydi. Urgʻochisi tuxum qoʻyish hali boshlanmagan uyaga oʻtiradi va odatda u faqat 2 ta tuxum qoʻyadi. Inkubatsiya 29-36 kun davom etadi. Dastlab, ota-onalar joʻjalarini yarim hazm boʻladigan regurgitatsiyalangan ozuqalari bilan boqadilar; keyinchalik ular tumshugʻida kichik baliqlarni olib kelishadi va joʻjalar tumshugʻini ota-onaning tumshugʻiga chuqur solib, ularni tashqariga chiqaradilar. Joʻjalar 65-75 kun ichida uchishni boshlaydi.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Pelicans, Cormorants, and Their Relatives: The Pelecaniformes J. Bryan Nelson Oxford University Press, 2006 p. 677
↑ "Pink-backed Pelicans | Pelecanus rufescens". Israeli Bird Stamps. 2011. Archived from the original on 25 April 2012..
↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, eds. (August 2022). "Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans". IOC World Bird List Version 12.2. International Ornithologists' Union. Retrieved 2 December 2022..
↑ Mayr, Ernst; Cottrell, G. William, eds. (1979). Check-List of Birds of the World. Vol. 1 (2nd ed.). Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. p. 190..
↑ Latham, John (1785). A General Synopsis of Birds. Vol. 3, Part 2. London: Printed for Leigh and Sotheby. p. 584, No. 6..

[m585-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Pelicans, Cormorants, and Their Relatives: The Pelecaniformes J. Bryan Nelson Oxford University Press, 2006 p. 677

[2] "Pink-backed Pelicans | Pelecanus rufescens". Israeli Bird Stamps. 2011. Archived from the original on 25 April 2012..

[3] Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, eds. (August 2022). "Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans". IOC World Bird List Version 12.2. International Ornithologists' Union. Retrieved 2 December 2022..

[4] Mayr, Ernst; Cottrell, G. William, eds. (1979). Check-List of Birds of the World. Vol. 1 (2nd ed.). Cambridge, Massachusetts: Museum of Comparative Zoology. p. 190..

[5] Latham, John (1785). A General Synopsis of Birds. Vol. 3, Part 2. London: Printed for Leigh and Sotheby. p. 584, No. 6..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]