Vikipediya

Salvador Luria

Salvador Edvard Luriya (1912-yil 13-avgust - 1991-yil 6-fevral) italiyalik mikrobiolog, keyinchalik fuqarolikka qabul qilingan AQSh fuqarosi edi. U 1969-yilda Maks Delbryuk va Alfred Xershi bilan birgalikda viruslarning replikatsiya mexanizmi va genetik tuzilishi haqidagi kashfiyotlari uchun fiziologiya yoki tibbiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'ldi. Salvador Luriya, shuningdek, viruslarga ( faglarga ) bakterial qarshilik genetik jihatdan meros bo'lib qolganligini ko'rsatdi.

Salvador Luria
Tavalludi 1912-yil,13-avgust
Italiyaning Turin shahri
Vafoti 1991-yil,6-fevral
Fuqaroligi Italiya
Millati Italian
Sohasi mikrobiolog
Dini yahudiylik

Hayoti

tahrir

Yoshlik yillari

tahrir

Luriya Salvatore Edoardo Luria Italiyaning Turin shahrida nufuzli italyan sefarad yahudiy oilasida tug'ilgan. Uning ota-onasi Davide va Ester (Sacerdote) Luriya edi.[1] U Juzeppe Levi bilan birga Turin universitetining tibbiyot fakultetida tahsil olgan. U yerda u yana ikkita bo'lajak Nobel mukofoti sovrindorlari bilan uchrashdi: Rita Levi-Montalchini va Renato Dulbekko . U 1935-yilda Turin universitetini tamomlagan va hech qachon magistr yoki doktorlik darajasiga ega bo'lmagan, chunki ular Italiya oliy ta'lim tizimi tomonidan nazarda tutilmagan (boshqa tomondan, bu juda tanlangan edi). 1936-yildan 1937-yilgacha Luriya Italiya armiyasida tibbiy ofitser sifatida o'zining talab qilinadigan vaqtini o'tkazdi. Keyin Rim universitetida radiologiya bo'yicha saboq oldi. Bu yerda u Maks Delbryukning molekula sifatida gen haqidagi nazariyalari bilan tanishdi va genetik nazariyani bakteriofaglar, bakteriyalarni yuqtiruvchi viruslar bilan tekshirish usullarini shakllantirishni boshladi.

1938-yilda u AQShda o'qish uchun stipendiya oldi va u yerda Delbryuk bilan ishlash niyatida edi. Luriya mukofotni olganidan ko'p o'tmay, Benito Mussolinining fashistik rejimi yahudiylarga ilmiy tadqiqot stipendiyalarida qatnashishni taqiqladi. 1938-yilda Luriya AQSh yoki Italiyada ishlash uchun moliyaviy manbalarsiz o'z vatanini Parijga, Fransiyaga jo'natadi. 1940-yilda fashist nemis qo'shinlari Fransiyaga bostirib kirgach, Luriya velosipedda Marselga qochib ketdi va u yerda AQShga immigratsiya vizasi oldi.

Faj tadqiqotlari

tahrir
Fayl:Novick Stocker Papazian EMLederberg Luria Lindegren.jpg

Luriya 1940-yil 12-sentyabrda Nyu-York shahriga keldi va tez orada ism va otasining ismini o'zgartirdi. Luriya Rim universitetida o'qigan davridan tanish bo'lgan fizik Enriko Fermi yordamida Kolumbiya universitetida Rokfeller jamg'armasi stipendiyasini oldi. Tez orada u Delbryuk va Xershi bilan uchrashdi va ular Cold Spring Harbor laboratoriyasida va Vanderbilt universitetidagi Delbryuk laboratoriyasida tajribalar ustida hamkorlik qilishdi.

Uning 1943-yilda Delbryuk bilan olib borgan mashhur tajribasi [2] Luriya-Delbryuk tajribasi nomi bilan maʼlum boʻlib, statistik maʼlumotlarga koʻra, bakteriyalarda irsiyat Lamark tamoyillariga emas, balki Darvin tamoyillariga muvofiq boʻlishi kerak va tasodifiy yuzaga kelgan mutant bakteriyalar virus boʻlmasdan ham virusga qarshilik koʻrsatishi mumkin. hozir. Tabiiy tanlanish bakteriyalarga ta'sir qiladi, degan fikr chuqur oqibatlarga olib keladi, masalan, u bakteriyalarning antibiotiklarga qarshilik ko'rsatishini tushuntiradi.

1943-yildan 1950-yilgacha Indiana universitetida ishlagan. Uning birinchi aspiranti Jeyms D. Uotson bo'lib, u Frensis Krik bilan DNK tuzilishini kashf qildi. 1947-yil yanvar oyida Luriya Qo'shma Shtatlar fuqaroligini oldi.

1950-yilda Luriya Illinoys universitetiga ko'chib o'tdi. 1950-yillarning boshida Luria va Juzeppe Bertani bakterial virusni xost tomonidan boshqariladigan cheklash va modifikatsiyalash hodisasini kashf etdilar: E. coli madaniyati boshqa shtammlarda yetishtirilgan faglar ishlab chiqarishni sezilarli darajada kamaytirishi mumkin; biroq fag o'sha shtammda o'rnatilgach, ularning boshqa shtammlarda o'sish qobiliyati ham cheklangan bo'ladi.[3][4] Keyinchalik boshqa tadqiqotchilar tomonidan bakteriyalar ma'lum ketma-ketlikda virus DNKsini kesib tashlaydigan fermentlarni ishlab chiqarishi aniqlandi, ammo bakteriyaning metillanish bilan himoyalangan DNKsini emas. Ushbu fermentlar cheklash fermentlari sifatida tanildi va molekulyar biologiyada asosiy molekulyar vositalardan biriga aylandi.[5]

Luriya 1969-yilda Maks Delbryuk va Alfred Xershi bilan birgalikda viruslarning replikatsiya mexanizmi va genetik tuzilishi haqidagi kashfiyotlari uchun fiziologiya yoki tibbiyot bo'yicha Nobel mukofotiga sazovor bo'ldi.[6]

Keyinchalik qilgan ishlari

tahrir

1959-yilda u Massachusets texnologiya institutida (MIT) mikrobiologiya kafedrasi mudiri bo'ldi. MITda u tadqiqot markazini faglardan hujayra membranalari va bakteriotsinlarga o'tkazdi.  1963-yilda Parijdagi Paster Institutida o'qish uchun ta'tilda bo'lganida, u bakteriotsinlar hujayra membranalarining funktsiyasini buzishini aniqladi. MITga qaytib, uning laboratoriyasi bakteriotsinlar hujayra membranasida teshiklar hosil qilish orqali bu buzilishga erishib, ionlarning o'tishi va hujayralarning elektrokimyoviy gradientini yo'q qilishini aniqladi. 1972-yilda u MIT qoshidagi Saraton tadqiqotlari markazining raisi bo'ldi. U tashkil etgan bo'limga bo'lajak Nobel mukofoti sovrindorlari Devid Baltimor, Susumu Tonegava, Filip Allen Sharp va X. Robert Horvits kiradi.

Nobel mukofotidan tashqari, Luriya bir qator mukofot va e'tiroflarga sazovor bo'ldi. U 1959-yilda Amerika sanʼat va fanlar akademiyasiga saylangan[7] 1960-yilda Milliy fanlar akademiyasining a’zosi etib tayinlangan[8] 1964-yilda u Amerika falsafiy jamiyatiga saylangan.[9] 1968-yildan 1969-yilgacha u Amerika Mikrobiologiya Jamiyatining prezidenti bo'lib ishlagan. 1969-yilda u 1969-yilda fiziologiya yoki tibbiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori Luriya Maks Delbryuk bilan birgalikda Kolumbiya universitetidan Luiza Gross Horvits mukofotiga sazovor bo'ldi. AQSHda u oʻzining “Hayot: tugallanmagan eksperiment”[10] ilmiy-ommabop kitobi uchun 1974-yilda Fan boʻyicha Milliy kitob mukofotini qoʻlga kiritdi va 1991-yilda Milliy fan medalini oldi[11]

Siyosiy faolligi

tahrir

Faoliyati davomida Luriya ochiq siyosiy himoyachi edi.[12] U 1957-yilda Linus Pauling bilan birga yadroviy qurol sinovlariga qarshi norozilik bildirgan. Luriya Vetnam urushining muxolifi va uyushgan mehnat tarafdori edi. 1970-yillarda u genetik muhandislik bo'yicha munozaralarda qatnashib, to'liq taqiqlash yoki to'liq ilmiy erkinlik emas, balki mo''tadil nazorat va tartibga solishning murosasiz pozitsiyasini himoya qildi. Siyosiy aralashuvi tufayli u 1969-yilda qisqa muddatga Milliy Sog'liqni Saqlash Institutidan mablag' olishdan qora ro'yxatga kiritilgan.

U taniqli tilshunos va siyosiy faol Noam Xomskiyning do'sti bo'lgan va amerikalik yahudiy yozuvchi Elie Vizel bilan maktub orqali aloqada bo'lib, u Isroilning Gvatemaladagi genotsiddagi ishtirokini va Isroilning butun dunyo bo'ylab terrorchilik faoliyati bilan bog'liq har qanday masala bo'yicha satirik tarzda Wieselning jim turishini tanqid qilgan. . Keyinchalik Xomskiy buni shunday ta'riflaydi: "1980-yillarning o'rtalarida biologiya bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori va siyosiy faol do'stim Salvador Luriya bu [ya'ni genotsid] haqida bilar edi. Bu katta sir emas edi. U mendan ibroniy matbuotidan Isroilning Gvatemaladagi genotsid hujumlarida ishtiroki tasvirlangan maqolalarni to'plashimni so'radi - bu nafaqat ishtirok etish, balki bu etakchilik roli - chunki u Elie Wieselga xushmuomalalik bilan xat yubormoqchi edi: Nobel mukofoti sovrindori sifatida. Shuni e'tiboringizga havola qilmoqchiman. Siz o'zingizning ta'siringizdan foydalana olasizmi - u undan hech narsa aytishni so'ramadi, bu juda ko'p, lekin siz Isroilda yuqori darajada yaxshi bilgan odamlar bilan shaxsiy muloqotda bo'lishingiz va genotsidda qatnashish yoqimli emasligini ayta olasizmi? U hech qachon javob olmadi."[13]

O'limi

tahrir

Luriya 1991-yil 6-fevralda Massachusets shtatining Leksington shahrida 78 yoshida yurak xurujidan vafot etdi.

Shuningdek

tahrir
  • Yahudiy Nobel mukofoti sovrindorlari ro'yxati
  • Fag guruhi
  • Luriya-Delbryuk tajribasi

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „FREE Essay on The Life of Salvador Luria“. www.directessays.com. 2013-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ Luria SE "Mutations of bacteria and bacteriophage" in Phage and the Origins of Molecular Biology (2007) Edited by John Cairns, Gunther S. Stent, and James D. Watson, Cold Spring Harbor Laboratory of Quantitative Biology, Cold Spring Harbor, Long Island, New York, pgs. 173-179. ISBN 978-0-87969-800-3
  3. ↑ „A nonhereditary, host-induced variation of bacterial viruses“. Journal of Bacteriology. 64-jild, № 4. Oct 1952. 557–69-bet. doi:10.1128/JB.64.4.557-569.1952. ISSN 0021-9193. PMC 169391. PMID 12999684.
  4. ↑ „Host controlled variation in bacterial viruses“. Journal of Bacteriology. 65-jild, № 2. Feb 1953. 113–21-bet. doi:10.1128/JB.65.2.113-121.1953. PMC 169650. PMID 13034700.
  5. ↑ Roberts RJ (April 2005). „How restriction enzymes became the workhorses of molecular biology“. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 102-jild, № 17. 5905–8-bet. Bibcode:2005PNAS..102.5905R. doi:10.1073/pnas.0500923102. PMC 1087929. PMID 15840723.
  6. ↑ „The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1969“. Nobel Foundation.
  7. ↑ „Salvador Edward Luria“ (en). American Academy of Arts & Sciences. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr.
  8. ↑ „S. E. Luria“. www.nasonline.org. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr.
  9. ↑ „APS Member History“. search.amphilsoc.org. Qaraldi: 2022-yil 11-oktyabr.
  10. ↑ "National Book Awards – 1974". National Book Foundation. Retrieved 2012-03-07.
  11. ↑ "Salvador E. Luria". The President's National Medal of Science: Recipient Details. National Science Foundation. Retrieved 2012-03-07.
  12. ↑ Luria SE. A Slot Machine, a Broken Test Tube. An Autobiography. Chapter 9. “In the political arena” pgs. 166-207, Harper and Row, New York, 1984. Alfred P. Sloan Foundation Series
  13. ↑ „The World of Our Grandchildren: Noam Chomsky discusses ISIS, Israel, climate change, and the kind of world future generations may inherit | Noam Chomsky interviewed by David Barsamian“.

Tashqi adabiyotlar

tahrir

Andoza:1969 Nobel Prize winnersAndoza:Winners of the National Medal of ScienceAndoza:Presidents of the American Society for Microbiology

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Salvador_Luria&oldid=4944282" dan olindi