Shmuel Yosef Agnon

 

Shmuel Yosef Halevi
Tavalludi	1888-yil, 17-iyun
Vafoti	1970-yil, 17-fevral Mount of Olives Jewish Cemetery
Ijod qilgan tillari	Hebrew (Ibroniy)
Fuqaroligi	Germaniya imperiyasi, Veymar Respublikasi, Mandatory Palestine, Isroil va Transleithania
Faoliyat turi	Yozuvchi
Mukofotlari	Adabiyot bo'yicha Nobel Mukofoti, 1966-yil

Shmuel Yosef Agnon (1888-yil 17-iyul — 1970-yil 17-fevral) zamonaviy ibroniy adabiyotning mashhur namoyandalaridan biri edi. Ibroniy tilida u Shai Agnon taxallusi bilan tanilgan Ingliz tilida uning asarlari S. Y. Agnon nomi bilan nashr etilgan.

Agnon oʻsha paytda Avstriya-Vengriya imperiyasining bir qismi boʻlgan Polsha Galitsiyasida tugʻilgan va keyinchalik Falastinga koʻchib kelgan va Quddusda vafot etgan.

Uning asarlari anʼanaviy yahudiy hayoti, tili va zamonaviy dunyo oʻrtasidagi ziddiyatlariga bagʻishlangan. Uning asarlarida, shuningdek, Yevropa shtetl (qishloq joyi) ning soʻnib borayotgan anʼanalarini qayta tiklashga harakatni ham koʻrish mumkin. Kengroq kontekstda u hikoyachining adabiyotdagi roli haqidagi xarakterli tushunchani kengaytirishga ham hissa qoʻshdi. Agnon zamonaviy va ravvin ibroniylarini aralashtirib yuboradigan oʻziga xos lingvistik uslubga ega edi.

1966-yilda u shoir Nelly Sachs bilan birga adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi .

Hayoti

Buczacz, Agnonning ona shahri

Shmuel Yosef Halevi Czaczkes (keyinchalik Agnon) Bukzak (polshacha imlo, Buchach deb talaffuz qilinadi) yoki Butschatsch (nemischa imlo), Polsha Galisiya (oʻsha paytda Avstriya-Vengriya imperiyasi tarkibida), Ukrainaning hozirgi Buchach shahrida tugʻilgan. Rasmiy ravishda, ibroniy taqvimida uning tugʻilgan sanasi 5648 yil 18 Avron (26 iyul) edi, lekin u har doim uning tugʻilgan kuni yahudiylarning Tisha B’Av roʻza kuni, Av oyining toʻqqizinchi kuni ekanligini aytdi.

Uning otasi Shalom Mordechai Halevy ravvin boʻlib tayinlangan, ammo moʻyna savdosida faoliyat yuritgan va Hasidimlar orasida koʻp aloqalarga ega boʻlgan, Onasi tomondan esa, u Mitnagdimlar bilan aloqada edi.

U maktabga bormagan va ilk taʼlimni ota-onasidan olgan. Yahudiy matnlarini oʻrganishdan tashqari, Agnon Haskalah yozuvlarini oʻrgangan va nemis tilidan ham darslar olgan. Sakkiz yoshida u ibroniy va yahudiy tillarida yozishni boshladi, 15 yoshida esa, oʻzining birinchi sheʼrini — Kabbalist Jozef della Reina haqidagi Yahudiy tilidagi sheʼrini nashr ettirdi. U ibroniy va yahudiy tillarida sheʼr va hikoyalar yozishni davom ettirdi. Uning bu qoʻlyozmalari Galitsiyada nashr etilgan.

1908-yilda u Usmonli Falastinidagi Jaffa shahriga koʻchib oʻtdi. U yerda nashr etgan birinchi hikoyasi oʻsha yili Haʼomer jurnalida bosilgan „Agunot“ („Tark etilgan ayollar“) asari edi. U 1924-yilda „Agnon“ taxallusini ishlata boshladi. Bu taxallusni u avvalroq hikoya sarlavhasidan olib, rasmiy familiya sifatida qoʻllagan edi.1910-yilda „Tark etilgan ayollar“ hikoyasi nemis tiliga tarjima qilingan. 1912-yilda u noshir Yosef Haim Brennerning taklifi bilan „Vehaya Haakov Lemishor“ („Egrini toʻgʻrilash kerak“) nomli romanini nashr etdi.

1913-yilda Agnon Germaniyaga koʻchib oʻtdi va u yerda Alexandr Marxning qizi Esther Marx (1889-1973) bilan uchrashdi. Ular 1920-yilda turmush qurishdi va ikki farzand koʻrishdi. Germaniyada u Berlin va Bad Homburg vor der Hohe shaharlarida (1921—24) yashagan. Tadbirkor va noshir Salmon Shocken uning adabiy homiysi boʻldi va uni moliyaviy tashvishlardan xalos qildi. 1931-yildan boshlab uning asarlari Schocken Books tomonidan nashr etilgan, qisqa hikoyalari esa, Shocken oilasiga tegishli boʻlgan Haaretz gazetasida muntazam ravishda berib borilgan. Germaniyada u qisqa hikoyalar yozishni davom ettirdi va Martin Buber bilan Hasidik hikoyalari antologiyasi ustida hamkorlik qildi. Uning koʻplab dastlabki kitoblari Buberning „Jüdischer Verlag“ (Berlin) kitobida nashr etilgan. Ular orasida asosan dunyoviy nemis yahudiylari, Buber va Frants Rozenzveyg Agnonni yahudiy bitiklari bilan yaxshi tanish boʻlgan dindor deb bilishgan. Gershom Scholem uni „yahudiylarning yahudiysi“ deb atagan.

1924-yilda uning uyida yong‘in kelib chiqib, qo‘lyozmalari va nodir kitoblar fondi yo‘q bo‘lib ketgan. Bu dahshatli voqea uning ayrim hikoyalarida ham oʻz aksini topgan. Oʻsha yilning oxirida Agnon Falastinga qaytib keldi va oilasi bilan Quddusning Talpiot hududiga joylashdi. 1929-yilda yahudiylarga qarshi gʻalayonlar paytida uning kutubxonasi yana vayron qilingan.

1931-yilda uning „Hachnasat Kalla“ („Kelin chodiri“) romani katta tanqidiy eʼtirofga sazovor bo‘lgach, Agnonning ibroniy adabiyotidagi o‘rni yanada mustahkamlandi. 1935-yilda u 19-asr oxirida Buchachda „Sippur Pashut“ („Oddiy hikoya“) romanini nashr ettirdi. 20-asr boshlarida, 1945-yildda, Eretz Yisrael (Isroil) da yozilgan yana bir roman — Tmol Shilshom („Faqat kecha“) asari ham nashr etilgan.

Agnon shaxsiy hayotida ashaddiy vegetarian edi.

Adabiy mavzular va taʼsirlar

Agnonning ijodxonasi

Agnonning asarlari keng qamrovli ilmiy tadqiqotlar mavzusiga aylandi. Ibroniy adabiyotining koʻplab yetakchi olimlari uning ijodi boʻyicha kitoblar va maqolalar nashr etishgan, ular orasida Baruch Kurzweil, Dov Sadan, Nitza Ben-Dov, Dan Miron, Dan Laor va Alan Mintz kabi ijodkorlar mavjud. Agnon yahudiylarning hayoti haqida yozadi, lekin bunga oʻziga xos nuqtai nazar bilan yondashadi. Agnon oʻzining Nobel mukofotiga bagʻishlangan nutqida shunday degan edi: „Baʼzilar mening kitoblarimda men hattoki ismlarini ham bilmaydigan mualliflarning taʼsirini koʻrishsa, boshqalar men ismlarini eshitgan, lekin asarlarini oʻqimagan shoirlarning taʼsirini sezishadi“. Uning oʻzi asarlariga asosiy taʼsirni Bibliya hikoyalari koʻrsatganligini aytadi. Agnon, shuningdek, nemis adabiyoti va madaniyati, umuman, nemis tiliga tarjimada o‘qigan Yevropa adabiyoti ham unga taʼsir qilganini tan oladi. Ushbu mavzu boʻyicha 2010-yilda qisman Hillel Weiss tomonidan tahrirlangan, Isroil va nemis olimlarining hissasi bilan tuzilgan Agnon va Germaniya: SY Agnon yozuvlarida nemis dunyosining mavjudligi (Wayback Machine saytida 2011-07-28 sanasida arxivlangan) nomli esselar toʻplami nashr etilgan. Yangi paydo boʻlgan ibroniy adabiyoti uning asarlariga, xususan doʻsti Yosef Haim Brennerning asarlariga ham taʼsir qildi. Germaniyada Agnon ibroniylardan Hayim Nahman Bialik va Ahad Haʼam bilan ham ijodiy munosabatlarda boʻlgan.

Agnon hayoti davomida aʼzolik qilgan jamoalar uning asarlarida ham oʻz aksini topgan:

• Galicia: in the books The Bridal Canopy, A City and the Fullness Thereof, A Simple Story and A Guest for the Night.
• Germany: in the stories „Fernheim“, „Thus Far“ and „Between Two Cities“.
• Jaffa: in the stories „Oath of Allegiance“, „Tmol Shilshom“ and „The Dune“.
• Jerusalem: „Tehilla“, „Tmol Shilshom“, „Ido ve-Inam“ and „Shira“.

Nitza Ben-Dov Agnonning ishora, erkin assotsiatsiya va xayoliy tushlar ketma-ketligidan foydalanishi haqida yozadi va ahamiyatsiz tuyulgan voqealar va fikrlar uning qahramonlarining hayotini qanday belgilashini muhokama qiladi.

Agnonning baʼzi asarlari, masala, „Hachnasat Kalla“, „Vehaya Haakov Lemishor“, "Doctor’s divorce" kabi asarlari teatrga ham koʻchgan. Quddusdagi Khan teatrida Agnonning rafiqasiga yozgan maktublari asosida „Esterlein Yakirati“ spektakli namoyish etildi.

Til

Agnon asarlarida koʻpincha zamonaviy ibroniy tilidan farq qiladigan soʻzlar va iboralar ishlatilgan. Uning oʻziga xos tili anʼanaviy yahudiy manbalariga asoslanadi, masalan, Tavrot va Paygʻambarlar, Midrashic adabiyoti, Mishnah va boshqa Rabbin adabiyoti. Baʼzi misollar quyidagilarni oʻz ichiga oladi:

• batei yadayim (lit. „hand-houses“) for modern kfafot (gloves).
• yatzta ( ) rather than the modern conjugation yatz’a ( ) („she went out“).
• rotev ( ) meaning soup in place of modern marak ( ). In Modern Hebrew the term 'rotev' means 'sauceʼ.
• bet kahava for modern bet kafe (coffee house / café), based on transliteration of the word 'coffeeʼ from Arabic, rather than the contemporary term common in Hebrew, which comes from European languages.

Bar-Ilan universiteti uning asarlari tilini oʻrganish uchun ularni kompyuterlashtirilgan variantini muvofiqlashtirdi .

Mukofotlar va tanqidiy baho

Agnon 1946-yil Ussishkin mukofotini qabul qilmoqda

Agnon (chapda), Nobel mukofotini qabul qilmoqda, 1966-yil

Agnon ikki marta adabiyot uchun Bialik mukofoti bilan taqdirlangan (1934- va 1950- yillar). U, shuningdek, ikki marta adabiyot uchun Israel Prize mukofotiga sazovor ham boʻlgan (1954- va 1958-yillar).

1966-yilda u „yahudiy xalqi hayotidan motivlar keltirgan holda chuqur xarakterli hikoya qilish sanʼati uchun“ adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Bu mukofot bir vaqtning oʻzida nemis yahudiy yozuvchisi Nelly Sachs ga ham berilgan. Taqdirlash marosimidagi nutqida Agnon oʻzini ibroniy usulida tanishtirdi: „Rimlik Titus Quddusni vayron qilgan va Isroil oʻz yurtidan surgun qilingan tarixiy falokat natijasida men surgun shaharlaridan birida tugʻilganman. Lekin, men har doim oʻzimni Quddusda tugʻilgan deb bilganman“. Taqdirlash marosimi shanba kuni yahudiylarning Hanukkah festivalida boʻlib oʻtdi. Dindor Agnon shanba kuni kechqurun oʻzining ikkita yahudiy marosimini oʻtkazgunga qadar, shanba kungi marosimni tugatish va menorahni yoqish uchun taqdirlash marosimida ishtirok etishni ortga qoldirdi.

Keyingi yillarda Agnonning shuhrati shunday darajaga yetdiki, u munisipalitetga uyi yaqinidagi tirbandlik uning ishiga xalaqit berayotganidan shikoyat qilganida, shahar koʻchani mashinalar uchun yopib qoʻydi va quyidagi yozuvni osib qoʻydi: „Barcha transport vositalariga kirish taqiqlangan, yozuvchi ijod qilmoqda!“.

Oʻlim va adabiy meros

Shmuel Yosef Agnon yodgorligi Bad-Homburg, Germaniya

Ukraina esdalik markasi uchun birinchi kun muqovasi

Agnon ikkinchi seriyadagi ellik shekellik banknotda tasvirlangan

Bouchach muzeyidagi ekspozitsiya

Agnon 1970-yil 17-fevralda Quddusda vafot etdi. Uning qizi Emuna Yaron otasining oʻlimidan keyin ham uning asarlarini nashr etishda davom etdi. Agnon arxivi oilasi tomonidan Quddusdagi Milliy kutubxonaga topshirildi. Uning Talpiotdagi uyi 1931-yilda Bauhaus uslubida qurilgan va Beit Agnon muzeyiga aylantirilgan. U koʻplab asarlarini yozgan ijodxonasi buzilmagan holda saqlanib qolgan . Agnonning surati, uning asarlari roʻyxati va Nobel mukofotini olish paytidagi nutqi tasvirini 1985-yildan 2014-yilgacha muomalada boʻlgan ellik shekellik banknotning ikkinchi seriyasida koʻrish mumkin. Quddusning Givat Oranim mahallasidagi asosiy ko‘cha Sderot Shai Agnon deb ataladi va uning uyidan bir necha blok narida joylashgan Talpiotdagi ibodatxonaga ham Agnonning nomi berilgan. Agnonni, shuningdek, u tugʻilgan Ukrainadagi Buchach shahrida ham unutishmagan. Buchachdagi Tarixiy muzeyda keng koʻlamli (muzey hajmiga nisbatan) koʻrgazma tashkil qilingan boʻib, undan bir necha metr narida, Agnon yashagan uyning qarshisidagi maydonchada unga yodgorlik oʻrnatilgan. Uyning oʻzi asl holicha saqlanib qolgan va bu joy Agnon tugʻilgandan to (taxminan) 19 yoshgacha yashagan uy sifatida belgilangan; uyning oldidan oʻtadigan koʻcha „Agnon koʻchasi“ (ukrain tilida) deb nomlanadi.

Keksa odamlarga oʻz his-tuygʻularini ifoda etishga yordam berish uchun Isroilda ishlab chiqilgan metod ham Agnoterapiya deb nomlangan.

Beit Agnon

Agnonning oʻlimidan soʻng, Quddusning sobiq meri Mordechai Ish-Shalom yozuvchining uyini jamoatchilik uchun ochiq qilish tashabbusi bilan chiqdi. 1980-yillarning boshlarida oshxona va oilaviy ovqatlanish xonasi maʼruza va anjumanlar zaliga aylantirilib, u yerda adabiy-madaniy kechalar o‘tkazila boshlandi. 2005-yilda Quddusdagi Agnon House Association 2009-yil yanvar oyida taʼmirlanib, qayta ochildi. Uy loyihasi nemis-yahudiy arxitektor Fritz Korenberg tomonidan ishlab chiqilgan boʻlib, u ham yozuvchining qoʻshnisi boʻlgan.

Nashr etilgan asarlar

Romanlar va novellalar (ingliz tiliga tarjima qilingan)

• The Bridal Canopy (1931), translated from Hakhnāsat kallāh. An epic describing Galician Judaism at the start of the 19th century. The story of a poor but devout Galician Jew, Reb Yudel, who wanders the countryside with his companion, Nuta, during the early 19th century, in search of bridegrooms for his three daughters.
• In the Heart of the Seas, a story of a journey to the land of Israel (1933), translated from Bi-levav yamim. A short novel about a group of ten men who travel from Eastern Europe to Jerusalem.
• A Simple Story (1935), translated from Sipur pashut. A short novel about a young man, his search for a bride, and the lessons of marriage.
• A Guest for the Night (1938), translated from Oreʼah Noteh Lalun. A novel about the decline of eastern European Jewry. The narrator visits his old hometown and discovers that great changes have occurred since World War I.
• Betrothed (1943), translated from Shevuat Emunim. A short novel.
• Only Yesterday (1945), translated from Temol shilshom. An epic novel set in the Second Aliyah period. It follows the story of the narrator from Galicia to Jaffa to Jerusalem. Sometimes translated as Those Were The Days.
• Edo and Enam (1950). A short novel.
• To This Day (1952), translated from ʿAd henah. A tale of a young writer stranded in Berlin during World War I.
• Shira (1971). A novel set in Jerusalem in the 1930s and 1940s. Manfred Herbst, a middle-aged professor suffering from boredom, spends his days prowling the streets searching for Shira, the beguiling nurse he met when his wife was giving birth to their third child. Against the background of 1930s Jerusalem, Herbst wages war against the encroachment of age.

Qisqa hikoyalar

• Of Such and Of Such, a collection of stories, including „And the Crooked Shall Be Made Straight“, „Forsaken Wives“, and „Belevav Yamim“ („In the Heart of the Seas“) from 1933.
• At the Handles of the Lock (1923), a collection of love stories, including „Bidmay Yameha“ („In the Prime of Her Life“), „A Simple Story“, and „The Dune“.
• Near and Apparent, a collection of stories, including „The Two Sages Who Were In Our City“, „Between Two Cities“, „The Lady and the Peddler“, the collection „The Book of Deeds“, the satire „Chapters of the National Manual“, and „Introduction to the Kaddish: After the Funerals of Those Murdered in the Land of Israel“.
• Thus Far, a collection of stories, including „Thus Far“, „Prayer“, „Oath of Allegiance“, „The Garment“, „Fernheim“, and „Ido ve-Inam“ (Edo and Enam).
• The Fire and the Wood, a collection of stories including Hasidic tales, a semi-fictional account of Agnonʼs family history and other stories.
• Tale of the Goat

Antologiyalar

• Days of Awe (1938), a book of customs, interpretations, and legends for the Jewish days of mercy and forgiveness: Rosh Hashanah, Yom Kippur, and the days between.
• Present at Sinai: The Giving of the Law (1959), an anthology for the festival of Shavuot.

Oʻlimdan keyingi nashrlar

• Ir Umeloah („A City and the Fullness Thereof“) (1973), a collection of stories and legends about Buczacz, Agnonʼs hometown.
• In Mr. Lublinʼs Shop (1974), set in Germany of the First World War.
• Within the Wall (1975), a collection of four stories.
• From Myself to Myself (1976), a collection of essays and speeches.
• Introductions (1977), stories.
• Book, Writer and Story (1978), stories about writers and books from the Jewish sources.
• The Beams of Our House (1979), two stories, the first about a Jewish family in Galicia, the second about the history of Agnonʼs family.
• Esterlein Yakirati („Dear Esther: Letters 1924-1931“ (1983), letters from Agnon to his wife.
• A Shroud of Stories (1985).
• The Correspondence between S.Y. Agnon and S. Schocken (1991), letters between Agnon and his publisher.
• Agnonʼs Alef Bet Poems (1998), a childrenʼs guide to the Hebrew Alphabet.
• A Book That Was Lost: Thirty Five Stories (2008)

1977-yilda Hebrew University Agnon 1903-1906-yillarda Yahudiy tilida yozgan hikoyalar va sheʼrlar toʻplamini „Yidish Works“ nomi bilan nashr etdi.

Shuningdek qarang:

• List of Israel Prize recipients
• List of Bialik Prize recipients
• List of Israeli Nobel laureates
• List of Jewish Nobel laureates
• List of Polish Jews
• List of Galician Jews

Bibliografiya

• Arnold J. Band, Nostalgia and nightmare : a study in the fiction of S.Y. Agnon, Berkeley and Los Angeles : University of California Press, 1968.
• Nitza Ben-Dov, Agnonʼs art of indirection: Uncovering latent content in the fiction of S.Y Agnon, Brill, (Leiden). 1993. ISBN 90-04-09863-1.
• Gershon Shaked, Shmuel Yosef Agnon: A Revolutionary Traditionalist. New York University Press, 1989.
• Anne Golomb Hoffman, Between Exile and Return: S.Y. Agnon and the Drama of Writing, New York: SUNY, 1991. ISBN 0-7914-0541-9.
• Amos Oz, The Silence of Heaven: Agnonʼs Fear of God, Princeton University Press, 2000.
• Roman Katsman, Literature, History, Choice: The Principle of Alternative History in Literature (S.Y. Agnon, The City with All That is Therein). Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2013.
• Abramson, Glenda. Hebrew Writing of the First World War. Valentine Mitchell, 2008. ISBN 9780853037712. 
• Yaniv Hagbi, Language, Absence, Play: Judaism and Superstructuralism in the Poetics of S. Y. Agnon, Syracuse: Syracuse University Press, 2009.
• Ilana Pardes, Agnonʼs Moonstruck Lovers: The Song of Songs in Israeli Culture, Seattle: University of Washington Press, 2013.
• Ahuva Feldman, "Consciousness of time and mission in S. Y. Agnonʼs Shira. Hebrew Studies 50 (2009) 339-381.
• Marc Bernstein, Midrash and marginality: The Agunot of S. Y. Agnon and Devorah Baron. Hebrew Studies 42:7-58.