Shohimardonsoy

Shohimardonsoy
Tavsif
Uzunligi	112 km
Havzasi	1300 km²
Suv sarfi	10,1 m³/sekund m³/s
Davlat	Oʻzbekiston va Qirgʻiziston

Shohimardonsoy (Archaboshi, Oqsuv, Margʻilonsoy)^[1] — Fargʻona viloyatidagi daryo. Olay tizmasi va Turkiston tizmalarining shimoliy yon bagʻridan boshlanadigan Oqsuv va Koʻksuv soylarining qoʻshilishidan (Shohimardon qishlogʻi yaqinida) hosil boʻlgan daryo. Vodil qishlogʻidan Fargʻona shahrigacha Margʻilonsoy, undan quyiroqda Shohimardonsoy nomi bilan ataladi. Daryoning uzunligi 112 km, havzasining maydoni 1300 km². Daryo qisman Qirgʻiziston hududidan ham oqib oʻtadi va bir necha tarmoqqa boʻlinadi. Daryoga umumiy uzunligi 86 km boʻlgan 32 ta mayda soy jilgʻalari qoʻshiladi. Qor va yomgʻir suvlaridan toʻyinadi. Oʻrtacha koʻp yillik suv sarfi 10,1 m³/sekund, sel kelganda 64 m³/sekund, oʻrtacha yillik oqim miqdori 319 mln. m³. Oʻrtacha yillik suv sarfi 10,5 m³/sekunddan (yogʻingarchilik koʻp boʻlgan yilda) 7,86 m³/sekundgacha (yogʻingarchilik kam boʻlgan mavsumda) oʻzgaradi. Suvi ekin maydonlarini sugʻorishga sarflanadi. Soy vodiysida Shohimardon, Oqqiya, Qumbuloq, Langar va boshqa qishloqlar joylashgan. Shohimardon qishlog'ida bir necha kichik GESlar ham qurilgan^[2].

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Shohimardon (maʼnolari).

Toʻyinishi

Sharqdan Margʻilonsoy (Shohimardonning davomi), Yangiariq, Lovon kanallari orqali Isfayramsoy suvlari, gʻarbdan Soʻx-Shohimardon kanali boʻylab Soʻx daryosi suvlari bilan toʻyinadi. Havzasining maydoni 1300 km². Oʻz navbatida Margʻilonsoy suvlari Katta Fargʻona kanalini (Oltiariq boʻylab), Janubiy Fargʻona kanalini (Margʻilonsoydan oqib oʻtgan qismidan) toʻydiradi. Farg‘ona viloyati hududidagi Marg‘ilonsoy daryo suvlari So‘x irrigatsiya tizimi, Katta Farg‘ona kanali tizimi va Janubiy Farg‘ona kanali suvlari bilan aralashib ketganligi bois tabiiy ravishda uning sifatiga ham taʼsir qiladi^[3]^[4].

Shoximardon daryosining suvlari Qirgʻiziston hududidan oqib oʻtganidan soʻng, Vuadil GESi, Vodil mikro GESi^[5] va Margʻilonsoydagi 6-sonli GESda qishloq xoʻjalik ekinlarini sugʻorish va boshqa ehtiyojlar uchun toʻliq tortib olinadi. „6-gidrosxema“dan keyin vegetatsiya davrida Margʻilonsoydan suv deyarli oqib oʻtmaydi. Bu sharoitda qishloq xoʻjaligi yerlari, shuningdek, sugʻorishga alohida ehtiyoj boʻlmagan yerlar suv toshqini va vegetatsiya boʻlmagan davrdagi oqizishlar tufayli^[3] yer osti suvlarining chiqib ketishi, kanallardan toʻldirilishi, kichik kollektor-drenaj tizimlaridan chiqindi suvlar va sugʻoriladigan yerlardan oqizilishi hisobiga oziqlantirilgan.

Chekshura gidroelektr majmuasidan 1,5 km yuqorida joylashgan Margʻilonsoy Yangiariq kanali suvlari bilan qoʻshilib ketadi. Fargʻona shahridan chiqishda Xojamagʻiz aholi punktidan oqib oʻtadi va Surxtepada Janubiy Fargʻona kanali bilan qoʻshiladi. Keyinchalik, Gorchakov GESida (Margʻilon shahri) kanal Janubiy Fargʻona kanali va Margʻilon yoriqlariga boʻlinadi^[3]. Soʻngra Margʻilon shahridan chiqish yoʻlida Eshonguzar gidroelektr majmuasida daryo suvlari Namuna, Gʻishmon va Langar kanallariga buriladi. Margʻilonsoyning quyi oqimda yaʼni katta Fargʻona kanali suvlari chorrahasidan (daryo sifon boʻylab Buyuk Fargʻona kanali ostidan oʻtadi) quyida joylashgan qishloq xoʻjaligi maydonlarini suv bilan taʼminlaydi.

Do‘rman qishlog‘ida Katta Farg‘ona kanalining Marg‘ilonsoydan oqib oʻtgan qismidan so‘ng daryo K-2-4 kollektori deb ataladi va P-2 kollektori bilan bog‘lanib, Achchiko‘l kollektorini hosil qiladi^[3].

Katta Farg‘ona kanali, Janubiy Farg‘ona kanali, Buyuk Andijon kanali kabi yirik kanallarning qurilishi hamda ularda amalga oshirilgan gidrotexnikaviy tadbirlar Farg‘ona viloyatining butun irrigatsiya tizimini yagona tizimga birlashtirishga yordam beradi. Yil va fasllardagi yogʻingarchilik va suv miqdoriga qarab, Shoximardon — Marg‘ilonsoy, Isfayramsoy-Beshalishsoy, Katta kanal, Janubiy Farg‘ona kanali va Buyuk Andijon kanali bir-birini oziqlantiradi va sugʻoriladigan yerlar aynan ana shu kanallardan oziqlantiriladi^[3].

Hayvonot dunyosi

Nemacheilidae oilasiga mansub Fargʻona yalangbaligʻi Shoximardon daryosida uchrovchi endemik turdir.

Manbalar

↑ „SHOHIMARDONSOY“.
↑ „SHOHIMARDONSOY“.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Мирзаев 2006.
↑ „Шахимардан (река)“.
↑ VODIL CITY „"Vodil" mikro GESi foydalanishga topshirildi“ (O'zbekcha). YouTube. "Farg'ona" TRK (23-iyun 2024-yil). Qaraldi: 29-iyun 2024-yil.

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin.
Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

[1] „SHOHIMARDONSOY“.

[2] „SHOHIMARDONSOY“.

[FOOTNOTEМирзаев2006-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Мирзаев 2006.

[4] „Шахимардан (река)“.

[Informatsion_dastur-5] VODIL CITY „"Vodil" mikro GESi foydalanishga topshirildi“ (O'zbekcha). YouTube. "Farg'ona" TRK (23-iyun 2024-yil). Qaraldi: 29-iyun 2024-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]