Spermogramma

Spermogramma (qadimgi yunoncha: σπέρμα — urugʻ va γράμμα — yozuv) — tibbiyotda erkak urugʻining unumdorligini aniqlash va reproduktiv tizimning mumkin boʻlgan kasalliklarini tasxislash uchun ishlatiladigan eyakulyat (maniy, urugʻ suyuqligi) tahlili. Er-xotinning bepushtlik haqidagi shikoyatlari uchun spermogramma buyuriladi. Spermogramma sperma donorlari va sperma kriokonservatsiyasini rejalashtirgan odamlar uchun ham koʻrsatiladi.

Eyakulyatni tahlil qilishda oʻrganilgan xususiyatlar

Spermogrammaning asosiy komponenti eyakulyatni mikroskopik tahlil qilish boʻlib, unda spermatozoidlarning hujayra elementlarining xususiyatlari aniqlanadi, xususan: spermatozoidlar soni, spermatozoidlarning harakatchanligi, spermatozoidlarning morfologik xususiyatlari, leykotsitlar soni va turlari, spermatogenezning yetilmagan hujayralarining soni va turlari va boshqalar. Bundan tashqari, makroskopik eyakulyat parametrlari: sperma hajmi, rangi, suyuqlanish vaqti va urugʻ suyuqligi yopishqoqligi, pH aniqlanadi. Baʼzida eyakulyatning qoʻshimcha biokimyoviy tahlili oʻtkaziladi, unda spermadagi fruktoza, rux, alfa-glyukosidaza, L-karnitin koʻpincha tekshiriladi.

Meʼyoriy eyakulyat parametrlari

Vaqt oʻtishi bilan erkakning fertilligi (nasl berish qobiliyati) eyakulyatsiyasi qanday xususiyatlar oʻzgarganligini koʻrsatuvchi omillar. Erkaklar bepushtligi boʻlimidagi tadqiqotlar sifati va miqdori oshishi bilan spermatogenez haqidagi maʼlumotlar qayta koʻrib chiqilmoqda va takomillashtirilmoqda. Jadvalda turli mualliflarning eyakulyant hajmi, spermatozoidlarning kontsentratsiyasi va harakatchanligi normalari boʻyicha takliflari keltirilgan.

Muallif	Yil	Hajmi, ml	Konsentratsiya, mln/ml	harakatchanlik, %
Davis	1943 yil	toʻrtta	60	80
Sharren	1972 yil	2	40	70
Eliasson	1981 yil	2	20	50
Bustos-Obregon	1981 yil	1.5	20	40
Van Zyl	1976 yil	2	10	30
JSST standartlari	1999 yil	2	20	50
JSST standartlari	2010 yil	1.5	18	32

Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan tavsiya etilgan standartlar shifokorlar orasida juda mashhur. JSST standartlari shifokorlar orasida shunchalik keng tarqalganki, bu standartlarni hozirgi vaqtda umumeʼtirof etilgan deb hisoblash mumkin va „JSSTning inson eyakulyatini va spermatozoidlarning bachadon boʻyni shilliq qavati bilan oʻzaro taʼsirini laboratoriya tadqiqoti boʻyicha koʻrsatmalari“ kitobi eng nufuzli nashr hisoblanadi.

JSSTning inson eyakulyatini laboratoriya tekshiruvi va spermatozoidlarning bachadon boʻyni shilliq qavati bilan oʻzaro taʼsiri boʻyicha koʻrsatmalarining soʻnggi nashri (Kembrij universiteti nashriyoti, 1999) fertil eyakulyat (nasl beruvchi urugʻ suyuqligi) ning quyidagi koʻrsatkichlar meʼyoriy deb hisoblangan edi:

Koʻrsatgichlar	Meʼyori
Eyakulyat hajmi	2 ml yoki undan koʻp
pH	7,2 yoki undan koʻp
Spermatozoidlar kontsentratsiyasi	20 mln / ml yoki undan koʻp
Umumiy spermatozoidlar soni	40 million yoki undan koʻp
Spermatozoidlarning harakatchanligi	Eyakulyatsiyadan keyin 60 daqiqa ichida 50% yoki undan koʻp
Tirik spermatozoidlar	50% yoki undan koʻproq tirik
Leykotsitlar kontsentratsiyasi	1 million/ml dan kam
Antisperma antitelalari	spermatozoidlarning 50%idan kamrogʻi

JSST normal morfologiyaga ega spermatozoidlar soni normasi boʻyicha aniq tavsiyalar bermaydi, bu spermatozoidlar uchun meʼyoriy qiymatlarni oʻrganish hali ham davom etayotganiga ishora qiladi.

JSST 2010-yilgi koʻrsatmalari

2010-yilda JSST eyakulyat koʻrsatkichlarining qiymatlariga yangi oʻzgarishlar kiritdi va uni qayta ishlash va tadqiq qilish usulini oʻzgartirdi. Oxirgi, 5-nashrida „Odam urug‘ini tekshirish va qayta ishlash bo‘yicha JSST laboratoriya qo‘llanmasi“da spermatozoidlarning soni va harakatchanligi normalari, spermatozoidlarning normal shakllari soni o‘zgartirildi. Shunday qilib, masalan, harakatchan spermatozoidlarning a, b, c, d guruhlari boʻyicha tasnifi bekor qilindi. Buning oʻrniga, progressiv harakatga ega, progressiv boʻlmagan va harakatsiz spermatozoidlarning tasnifi taklif etildi.

JSSTning 2010-yildagi soʻnggi tavsiyalariga koʻra, quyida eyakulyat (urugʻ suyuqligi) koʻrsatkichlari normalari keltirilgan:

Moʻrsatkichlar	Maʼyori
Eyakulyat hajmi, ml	1,5 ml yoki undan koʻp
Spermatozoidlarning umumiy soni, million	39 va undan yuqori
Spermatozoid konsentratsiyasi, 1 ml da million	15 yoki undan koʻp
Spermatozoidlarning umumiy harakatchanligi %	40 yoki undan koʻp
progressiv harakatga ega spermatozoidalar, %	32 yoki undan koʻp
Tirik spermatozoidlar, %	58 va undan yuqori
Morfologiyasi: normal shakllari, %	4 yoki undan koʻp

Spermatozoidlarning patologik holati

Boʻyalgan inson spermatozoidlari.

Qabul qilingan meʼyoriy qiymatlarga mos keladigan eyakulyat normal deb ataladi va bu eyakulyat holati „normospermiya“ yoki „normozoospermiya“ atamasi bilan belgilanadi.

JSST eyakulyatning patologik holatini tavsiflash uchun quyidagi atamalarni taklif qiladi:

• oligozoospermiya — standart qiymatdan past sperma konsentratsiyasi;
• astenozoospermiya — sperma harakati standart qiymatdan past;
• teratozoospermiya — spermatozoidlarning morfologiyasi standart qiymatdan past;
• azospermiya — eyakulyatda spermatozoidlarning yoʻqligi;
• aspermiya — eyakulyatning yoʻqligi (shu maʼnoda u „aneyakulyatsiya“ atamasiga toʻgʻri keladi, ammo baʼzi mutaxassislar eyakulyatsiyani tasvirlash uchun „aspermiya“ atamasidan foydalanadilar. Bunda nafaqat spermatozoidalar, balki spermatogenezning yetuk boʻlmagan hujayralari ham mavjud boʻlmaydi).

Eyakulyatni tahlil qilish qoidalari

Sperma anomaliyalari.

Eyakulyatni olish shartlari

Tahlil qilish uchun spermani berishdan oldin, erkaklarga 2—7 kun davomida jinsiy faoliyatdan va onanizmdan voz kechish tavsiya etiladi. Ushbu davr tahlil shartlarini standartlashtirish uchun tavsiya etiladi, shuning uchun siz turli laboratoriyalarda olingan natijalarni taqqoslashingiz mumkin. Bundan tashqari, odatda 2—5 kun davomida kuchli spirtli ichimliklarni haddan tashqari isteʼmol qilmaslik tavsiya etiladi. Bundan tashqari, tahlildan bir necha kun oldin saunalar, bugʻ xonalari, termal vannalar va juda yuqori haroratli boshqa xonalarga tashrif buyurishdan qochish kerak, chunki yuqori harorat sperma harakatini pasaytiradi.

Eyakulyat hajmi

Eyakulyat hajmi odatda darajalangan serologik pipetka bilan oʻlchanadi (bir vaqtning oʻzida yopishqoqlik aniqlanadi). Koʻpgina laboratoriyalarda eyakulyatsiya hajmi 2 ml dan kam boʻlsa, gʻayritabiiy hisoblanadi, bunday eyakulyatsiya holati „oligospermiya“ sifatida tavsiflanadi. Eyakulyatning asosiy hajmini seminal pufakchalar suyuqligi (hajmning uchdan ikki qismi) va prostata bezining suyuqligi (hajmning taxminan uchdan bir qismi) tomonidan beriladi.

Eyakulyatning kislotaligi (pH).

Eyakulyatning kislotaliligi indikator qogʻozi yoki pH oʻlchagich yordamida aniqlanadi. JSST normal koʻrsatkich sifatida kamida 7,2 pH qiymatini tavsiya qiladi. Aksariyat erkaklarning eyakulyat kislotaliligi pH 7,8-8,0 ga teng.

Eyakulyat rangi va hidi

Zamonaviy tibbiyotda eyakulyat rangi jiddiy diagnostik ahamiyatga ega emas, uning spermogramma shakliga oʻrnatilishi anʼanaga hurmatdir. Anʼanaviy tushunchalarga koʻra, oddiy eyakulyat „oq-kulrang“ rangga ega, baʼzida u „bulutli oq“ sifatida tavsiflanadi. Shaffof eyakulyat spermaning oz miqdordaligini koʻrsatishi mumkin. Sargʻish yoki pushti rangdagi eyakulyat baʼzida gemospermiya bilan bogʻliq.

Spermatozoidlarning morfologik normalligini tahlil qilish yoki oddiygina „sperma morfologiyasi“ mikroskop yordamida amalga oshiriladi. Laboratoriya shifokori tashqi koʻrinishi normaga mos keladigan spermatozoidlarning ulushini va anormal morfologiyaga ega boʻlgan spermatozoidlarning nisbatini aniqlaydi. Tahlil qilish uchun mahalliy sperma ishlatiladi yoki shishaga boʻyalgan sperma smetasi tayyorlanadi.