Vikipediya

Tatyana Trofimova

Tatyana Alekseyevna Trofimova (1905-yil 17-yanvar, Moskva —1986-yil 5-aprel, Moskva) – sovet antropologi, Oʻrta Osiyo va Sharqiy Yevropa xalqlari antropologiyasi va paleoantropologiyasi boʻyicha mutaxassis[1], biologiya fanlari nomzodi (1939), tarix fanlari doktori (1964)[2].

Tatyana Trofimova
Tavalludi 17-yanvar 1905-yil
Moskva, Rossiya imperiyasi
Vafoti 5-aprel 1986-yil
Moskva, SSSR
Fuqaroligi SSSR bayrogʻi SSSR
Kasbi antropolog, tarixchi
Sohasi antropologiya, arxeologiya, tarix
Ilmiy darajasi biologiya fanlari nomzodi, tarix fanlari doktori
Akademik rahbarlari Viktor Valerianovich Bunak
Mukofotlari
Turmush oʻrtogʻi Sergey Pavlovich Tostov

Biografiyasi

tahrir

Tatyana Trofimova 1905-yil 17-yanvarda Moskvada oʻqituvchilar oilasida tugʻilgan. 1914—1919-yillarda Tatyana Trofimova xususiy gimnaziyada, keyinroq Moskvadagi yagona mehnat maktabida oʻqigan. 1919—1923-yillarda Moskva viloyatidagi Novo-Ierusalimskaya stantsiyasidagi „Iskra № 3“ ikkinchi darajali maktab-bolalar uyida SSSR FA Etnografiya institutining asoschisi, boʻlajak turmush oʻrtogʻi S. P. Tolstov (1907—1976) bilan uchrashdi. 1923—1930-yillarda Trofimova Moskva davlat universitetida (biologiya boʻlimi, antropologiya kafedrasi) oʻqigan[2].

Ilmiy faoliyati

tahrir

1931-yildan 1934-yilgacha Tatyana Trofimova Moskva davlat universiteti davlat antropologiya institutida irqshunoslik boʻyicha aspiranturada oʻqigan.

1925—1940-yillarda Tatyana Alekseyevna Trofimova bir qator ekspeditsiyalarda qatnashgan (1947-yildagi avtobiografiyasidan olingan, shaxsiy fayl: l. 10-11)[2]:

  • 1925-yilning yozida – Lyalovo neolit davri qoʻrgʻonlari, Pozdnyakovskaya va Kozin qishloq yaqinidagi makonlar qazishmlari (rahbar B. S. Jukov);
  • 1930-yilning yozida – O. N. Baderning yuqori Volga arxeologik joylarini oʻrganish ekspeditsiyasida;
  • 1934-yil kuzida – Moskva-Volgostroy hududlaridagi Nikolskoye qishlogʻi yaqinida joylashgan 15-16-asrlarga oid qabriston Moddiy madaniyat tarixi davlat akademiyasi ekspeditsiyasining qazish ishlari;
  • 1925-yil yozida – V. V. Bunak tomonidan Tula qurol zavodlari ishchilarining antropologik tekshiruvi boʻyicha ekspeditsiyada Povetlugani oʻrganish boʻyicha antropolog tadqiqotchi sifatida;
  • 1926-yilda – Nijniy Novgorod viloyatining Sharinskiy, Gorodetskiy, Semenovskiy tumanlarida V. V. Bunak tomonidan oʻtkazilgan shisha zavodi ishchilarining antropologik tekshiruvi ekspeditsiyasida;
  • 1929-yilda – Penza viloyatidagi Mordoviya-Moksha va Tatar-Misharlarni oʻrganish ekspeditsiyasining antropologik otryadining boshligʻi;
  • 1931-yilda – Markaziy-Chernozemnoy viloyati va Oʻrta Volga boʻyi ruslarini oʻrganish boʻyicha antropologik otryadning boshligʻi;
  • 1932-yilda – TASSR tatarlari, Qaragash (Astraxan tatarlari) va Quyi Volga boʻyi qozoqlari va Shimoliy Kavkazning bir qator xalqlari: qumiqlar, avarlar, chechenlar va ingushlarni oʻrganish boʻyicha antropologik otryadning ilmiy xodimi;
  • 1933-yilda – Qalmogʻiston Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasida antropologik ekspeditsiya;
  • 1935-yilda – Ryazan viloyatidagi Qosimov tatarlarini oʻrganish boʻyicha antropologik otryadning boshligʻi;
  • 1936-yilda – Chuvash Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasida chuvashlarni oʻrganish boʻyicha antropologik ekspeditsiya;
  • 1937-yilda – Omsk viloyati va Krasnoyarsk oʻlkasida Sibir tatarlarini oʻrganish boʻyicha Antropologiya institutining ekspeditsiyasi;
  • 1939-yilda – Mansi va ruslarni oʻrganish uchun Shimoliy Uralga Antropologiya muzeyi antropologik ekspeditsiyasining rahbari;
  • 1940-yilda – Sverdlovsk va Molotov viloyatlarining rus aholisini oʻrganish uchun Antropologiya institutining ekspeditsiyasi.

Ekspeditsiya materiallari irqshunoslik va inson morfologiyasi sohasida metodologiyani yaratish uchun faktik asos boʻlgan. Antropologlar va tegishli fanlarning vakillari bugungi kungacha ulardan foydalanadilar. Olingan natijalar asosida oʻnlab ilmiy ishlar chop etildi. 1939-yilda Tatyana Alekseyevna Trofimova Volga tatarlarining antropologik tarkibi mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qildi (ilmiy rahbar – prof. V. V. Bunak), fan nomzodi ilmiy darajasini olgan[2].

1941-yilda Tatyana Alekseyevna Trofimova va uning oilasi Tataristonga evakuatsiya qilindi va u yerda qishloq maktabida dars beradi.

SSSR Fanlar akademiyasining Etnografiya institutidagi faoliyati

tahrir

1943-yil avgustda Tatyana Alekseyevna Trofimova Moskvaga qaytib keldi va SSSR Fanlar akademiyasi Prezidiumining 1942-yil dekabrdagi farmoni bilan tashkil etilgan SSSR Fanlar akademiyasining Etnografiya institutining Moskva boʻlimida ish boshlaydi. Uning eri S. P. Tolstov institut direktori etib tayinlandi. V. V. Bunak antropologiya boʻlimi boshligʻi boʻldi. Deyarli 36 yil davomida Tatyana Alekseyevna Trofimova SSSR Fanlar akademiyasining Etnografiya institutida ishlagan (1943-yil iyun – 1979-yil aprel). Asosiy yoʻnalishi antropologik maʼlumotlar asosida slavyan va boshqa xalqlarning etnogenezi jarayonlarini oʻrganish, Oʻrta Osiyo xalqlari etnogenezi muammosi bilan bogʻliq holda qadimgi Xorazm va unga tutash hududlardan olingan paleoantropologik materiallarni oʻrganishdir[2].

1950—1960-yillarda Tatyana AlekseyevnaTrofimova xalqaro kongresslar va ilmiy majlislarda qatnashgan. 1956-yilda Parijda, 1959-yilda Budapeshtda Vengriyadagi antropologlar konferentsiyasida, 1960-yilda Parijdagi VI ICAENda, 1961 va 1965-yillarda Chexoslovak antropologlarining V va VIII kongresslarida, 1961-yilda Dehlida Hindiston arxeologik xizmatining 100 yilligiga bagʻishlangan konferentsiyada qatnashgan. 1963-yilda SSSR Fanlar akademiyasi Etnografiya institutida Tatyana Alekseyevna Trofimova „Paleoantropologiya boʻyicha Xorazm va unga tutash viloyatlarning qadimgi aholisi“ mavzusida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Dissertatsiya himoyasi nashr etilgan ishlar toʻplami asosida oʻtkazildi. 1964-yil may oyida unga tarix fanlari doktori ilmiy darajasi berildi[2].

1963—1964-yillarda SSSR Fanlar akademiyasining Iqtisodiyot instituti antropologiya boʻlimi mudiri, 1964—1968-yillarda katta ilmiy xodim, 1969—1976 yillarda antropologiya kafedrasi mudiri. 1976-yil mayda katta ilmiy maslahatchi lavozimiga oʻtkazildi, 1979-yil 2-aprelda nafaqaga chiqdi. Tatyana Alekseevna 1986-yil 5-aprelda Moskvadagi uyida vafot etgan[2] . Kuntsevo qabristoniga, erining yoniga dafn qilingan.

Bibliografiyasi

tahrir

Bibliografiyasi G. A. Aksyanova tomonidan Tatyana Alekseyevna Trofimova tavalludining 105 yilligiga bagʻishlangan konferensiya materiallari asosida tuzilgan[2].

  • 1. K aynskoy probleme // Antrop. jurn. 1932. № 2. S. 89-104.
  • 2. Kraniologicheskiy ocherk tatar Zolotoy Ordi // Antrop. jurn. 1936. № 2. S. 166—192.
  • 3. Kalmiki. Kraniologicheskiy ocherk // Antrop. jurn. 1937. № 1. S. 73-81 (v soavt.: M. G. Levin, T. A. Trofimova).
  • 4. Zapadnosibirskaya ekspeditsiya 1937 g. // Kratkie soobщ. o nauch. rabotax NII i Muzeya antropologii pri MGU za 1938-39 gg. M., 1941. S. 26, 35 (v soavt.: G. F. Debes, T. A. Trofimova).
  • 5. Severouralskaya ekspeditsiya Muzeya antropologii // Kratkie soobщ. o nauch. rabotax NII i Muzeya antropologii pri MGU za 1938-39 gg. M., 1941. S. 67-68 (v soavt.: T. A. Trofimova, N. N. Cheboksarov).
  • 6. Antropologicheskoe izuchenie mansi // Kratkie soobщ. o dokladax i polevix issled. In-ta istorii materialnoy kulturi AN SSSR. Vip. IX. M.: Izd-vo AN SSSR, 1941. S. 28-36 (v soavt.: N. N. Cheboksarov, T. A. Trofimova).
  • 7. Antropologicheskiy tip naseleniya ananinskoy kulturi v Priurale // Kratkie soobщ. In-ta istorii materialnoy kulturi. Vip. IX. M.: Izd-vo AN SSSR, 1941. S. 42-47.
  • 8. Cherepa iz Lugovskogo mogilnika ananinskoy kulturi // Uchenie zapiski MGU. M.: MGU, 1941. Vip. 63. Antropologiya. S. 175—195.
  • 9. Cherepa iz Nikolskogo kladbiщa (k voprosu ob izmenchivosti tipa vo vremeni) // Uchenie zapiski MGU. M.: MGU, 1941. Vip. 63. Antropologiya. S. 197—235.
  • 10. Krivichi, vyatichi i slavyanskie plemena Podneprovya po dannim antropologii // Sov. etnografiya. 1946. № 1. S. 91-136.
  • 11. Etnogenez tatar Srednego Povoljya v svete dannix antropologii // Sov. etnografiya. 1946. № 3. S. 51-74.
  • 12. Tobolskie i barabinskie tatari // Trudi In-ta etnografii AN SSSR. Nov. ser. M.; L.: Izdvo AN SSSR, 1947. T. I. S. 194—215.
  • 13. Kraniologicheskie dannie k etnogenezu zapadnix slavyan // Sov. etnografiya. 1948. № 2. S. 39- 61.
  • 14. Etnogenez tatar Povoljya v svete dannix antropologii. M.; L.: Izd-vo AN SSSR, 1949. (Trudi In-ta etnografii AN SSSR. Nov. ser. T. VII).
  • 15. K voprosu ob antropologicheskix svyazyax v epoxu fatyanovskoy kulturi // Sov. etnografiya. 1949. № 3. S. 37-73. 202 Etnograficheskoe obozrenie Online № 5, 2012
  • 16. Antropologicheskie dannie k voprosu o proisxojdenii chuvashey // Sov. etnografiya. 1950. № 3. S. 54-65.
  • 17. Problema zaseleniya Yevropi po antropologicheskim dannim // Trudi In-ta etnografii AN SSSR. Nov. ser. T. 16. M.; L.: Izd-vo AN SSSR, 1951. S. 409—468 (v soavt.: G. F. Debes, T. A. Trofimova, N. N. Cheboksarov).
  • 18. Antropologicheskiy sostav drevneyshego naseleniya Prikamya i Priuralya // Mater. i issled. po arxeologii SSSR. № 22 / Pod red. V. N. Chernesova. M.: Izd-vo AN SSSR, 1951. S. 97-109.
  • 19. Antropologicheskie materiali iz alanskogo mogilnika vozle Sterlitamaka v Bashkirii // Kratkie soobщ. In-ta etnografii AN SSSR. Vip. 17. M.: Izd-vo AN SSSR, 1952. S. 56-65.
  • 20. Cherepa iz Gulkinskogo mogilnika ananinskoy kulturi // Mater. i issled. po arxeologii SSSR. № 42. M.: Izd-vo AN SSSR, 1954. S. 500—505.
  • 21. Antropologicheskiy sostav naseleniya g. Bolgari v X—XV vekax // Antropologich. sbornik. T. I. M.: Izd-vo AN SSSR, 1956. S. 73-145. (Trudi In-ta etnografii AN SSSR. Nov. ser. T. 33).
  • 22. Paleoantropologicheskie materiali s territorii drevnego Xorezma // Sov. etnografiya. 1957. № 3. S. 10-32. 23. Kraniologicheskie materiali iz antichnix krepostey Kalali-Gir 1 i 2 // Trudi Xorezmskoy arxeologo-etnograficheskoy ekspeditsii. T. II. M.: Izd-vo AN SSSR, 1958. S. 543—630.
  • 24. Materiali po paleoantropologii Xorezma i sopredelnix oblastey // Trudi Xorezmskoy arxeologo-etnografich. eksped. T. 2. M.: Izd-vo AN SSSR, 1958. S. 639—701.
  • 25. Drevnee naselenie Xorezma po dannim paleoantropologii. M.: Izd-vo AN SSSR, 1959. (Mater. Xorezmskoy arxeologo-etnografich. eksped. Vip. 2).
  • 26. Cherepa epoxi eneolita i bronzi iz yujnoy Turkmenii // Sov. etnografiya. 1959. № 1. S. 12-28 (v soavt.: V. V. Ginzburg, T. A. Trofimova).
  • 27. Cherepa iz ossuarnogo pogrebeniya vozle Bayram-Ali (Yujnaya Turkmeniya) // Trudi In-ta istorii, arxeologii i etnografii AN Turkm. SSR. Vip. 5. Ashxabad, 1959. S. 205—217.
  • 28. Osnovnie itogi i zadachi paleoantropologicheskogo izucheniya Sredney Azii // Sov. etnografiya. 1960. № 2. S. 110—122.
  • 29. Cherepa iz mogilnika tazabagyabskoy kulturi Kokcha 3 // Mogilnik bronzovogo veka Kokcha 3. M.: Izd-vo AN SSSR, 1961. S. 97-146. (Mat. Xorezmskoy arxeologo-etnografich. eksped. Vip. 5).
  • 30. Antropologicheskiy sostav naseleniya yujnoy Turkmenii v epoxu eneolita i bronzi (po materialam raskopok Kara-Depe i Geoksyura) // Trudi Yujnoturkmenskoy arxeologich. kompl. eksp. T. X. Ashxabad, 1961. S. 478—528 (v soavt.: T. A. Trofimova, V. V. Ginzburg).
  • 31. Rasovie tipi naseleniya Sredney Azii v epoxu eneolita i bronzi // Kratkie soobщ. In-ta etnografii. Vip. 36. M.: Izd-vo AN SSSR, 1962. S. 83-94.
  • 32. Drevnee naselenie Xorezma i sopredelnix oblastey po dannim paleoantropologii. Doklad po opublikovannim rabotam, predstavlenniy na soiskanie uchenoy stepeni doktora ist. nauk. M.: Izd-vo AN SSSR, 1962. 33. Priaralskie saki: Kraniologicheskiy ocherk // Polevie issled. Xorezmskoy eksp. za 1958—1961 gg. Obщiy otchet. Pamyatniki pervobitnogo i antichnogo vremeni. M.: Nauka, 1963. S. 221—247. (Mater. Xorezmskoy arxeologo-etnografich. eksped. Vip. 6).
  • 34. Naselenie yujnoy Turkmenii i ego peredneaziatskie i yujno-indiyskie svyazi v pervobitnuyu epoxu po dannim paleoantropologii. M.: Nauka, 1964. (VII MKAEN. Moskva, avgust 1964 g. / Dokladi). (Takje v kn.: Trudi VII MKAEN. Moskva, 1964 g. M.: Nauka, 1968. T. 3. S. 172—179 [na angl. yaz.]).
  • 35. K voprosu ob antropologicheskom tipe naseleniya yujnogo i vostochnogo Uzbekistana v epoxu bronzi // Problemi etnicheskoy antropologii Sredney Azii. Tashkent, 1964. S. 104—117. (Nauch. trudi Tashkentskogo gos. un-ta. Nov. ser. Vip. 235. Istoricheskie nauki. Kn. 49).
  • 36. Naselenie Sredney Azii v epoxu eneolita i bronzovogo veka i ego svyazi s Indiey (po dannim kraniologii) // Sovremennaya antropologiya. M., 1964. S. 289—300.
  • 37. Rannie saki Priaralya po dannim paleoantropologii // Anthropos. Brno. 1967. C. 19 (N. S. 11). S. 234—252.
  • 38. Yeщyo raz o cherepax iz Lugovskogo mogilnika ananinskoy kulturi (v svyazi s voprosom o nizkolitsem mongoloidnom tipe v Sibiri) // Problemi antropologii i istorich. etnografii Azii. M.: Nauka, 1968. S. 51-91.
  • 39. Izobrajeniya eftalitskix praviteley na monetax i obichay iskusstvennoy deformatsii cherepa u naseleniya Sredney Azii v drevnosti // Istoriya, arxeologiya i etnografiya Sredney Azii. M.: Nauka, 1968. S. 179—188. G. A. Aksyanova i dr. Jizn i tvorchestvo antropologa T. A. Trofimovoy 203
  • 40. Paleoantropologiya Sredney Azii. M.: Nauka, 1972. (v soavt.: V. V. Ginzburg, T. A. Trofimova).
  • 41. Cherepa iz podboynix i katakombnix zaxoroneniy mogilnika Tuz-Gir (Yugo-Zapadnoe Priarale) // Rasogeneticheskie protsessi v etnicheskoy istorii. M.: Nauka, 1974. S. 154—178.
  • 42. Kraniologiya kochevnikov antichnogo perioda s territorii Zapadnoy Turkmenii // Problemi etnicheskoy antropologii i morfologii cheloveka. L.: Nauka, 1974. S. 44-68.
  • 43. Kraniologicheskie materiali iz mogilnika Tumek-Kichidjik // Sov. etnografiya. 1974. № 5. S. 139—149. 44. Cherepa iz sklepa kurgannogo mogilnika bliz gorodiщa Djeti-Asar 2 // Sov. etnografiya. 1977. № 2. S. 97-107.
  • 45. Naselenie Yujnoy Turkmenii epoxi neolita, eneolita i bronzi po dannim paleoantropologii // Problemi etnogeneza turkmenskogo naroda. Ashxabad, 1977. S. 31-47.
  • 46. Neoliticheskie cherepa kelteminarskoy kulturi iz mogilnika Tumek-Kichidjik v Severnoy Turkmenii // Etnografiya i antropologiya Sredney Azii. M.: Nauka, 1979. S. 10-15.
  • 47. Cherepa iz pogrebeniy kuyusayskoy kulturi v mogilnikax Tumek-Kichidjik i Tarim-Kaya // Kochevniki na granitsax Xorezma. M.: Nauka, 1979. S. 77-93. (Trudi Xorezmskoy arxeologoetnografich. eksped. T. XI).
  • 48. Cherepa detey epoxi verxnego paleolita iz Sungirya // Sungir: Antropol. issledovanie. M.: Nauka, 1984. S. 144—155. Metodologicheskie raboti
  • 49. Rasi i rasovaya problema v rabotax Marksa, Engelsa, Lenina // Antrop. jurn. 1933. № 1-2. S. 9-33 (v soavt.: T. A. Trofimova, N. N. Cheboksarov).
  • 50. Antropologicheskiy material kak istochnik izucheniya voprosov etnogeneza // Sov. etnografiya. 1952. № 1. S. 22-35 (v soavt.: G. F. Debes, M. G. Levin, T. A. Trofimova).
  • 51. Nekotorie zamechaniya po povodu metodov rasovogo analiza v rabotax Ya. V. Chekanovskogo i ego shkoli // Sov. etnografiya. 1962. № 4. S. 122—137 (v soavt.: V. P. Alekseev, T. A. Trofimova, N. N. Cheboksarov).
  • 52. Nekotorie dannie o sostoyanii antropologii v Polskoy Narodnoy Respublike // Sov. etnografiya. 1963. № 6. S. 118—123 (v soavt.: T. A. Trofimova, V. V. Ginzburg, N. N. Cheboksarov).
  • 53. Vistuplenie na simpoziume „Faktori rasoobrazovaniya, metodi rasovogo analiza, prinsipi rasovix klassifikatsiy“ // Vopr. antropologii. 1965. Vip. 20. S. 17-19. (Takje v kn.: Trudi VII MKAEN. Moskva 1964. M.: Nauka, 1968. T. 3. S. 567—570).
  • 54. Zasedanie postoyannogo komiteta mejdunarodnix kongressov antropologicheskix i etnologicheskix nauk // Vopr. antropologii. 1962. Vip. 12. S. 140—142 (v soavt.: T. A. Trofimova, V. P. Yakimov).

Mukofotlari

tahrir
  • „Shavkatli mehnat uchun“ medali (1945),
  • „Ulug 'Vatan urushidagi jasoratli mehnati uchun“ medali (1945),
  • „Moskvaning 800 yilligi xotirasi“ medali (1947),
  • „Shavkatli mehnat uchun“ medali (1953).
  • „Mehnat faxriysi“ medali SSSR Fanlar akademiyasi Prezidiumining „Fan sohasida uzoq muddatli vijdonli mehnati uchun“ buyrugʻi bilan taqdirlangan (1977 yil aprel).

Oilasi

tahrir

Eri Sergey Pavlovich Tolstov (1907 —1976) sovet tarixchisi, etnograf, arxeolog, Oʻrta Osiyo xalqlari tarixi tadqiqotchisi; qoraqalpoq xalqining tarixi, etnogenezi, madaniyati, qadimgi Xorazm sivilizatsiyasining kashfiyotchisi. Etnografiya instituti direktori, Sharqshunoslik instituti direktori va SSSR Fanlar akademiyasi Prezidiumining ilmiy kotibi (bir vaqtning oʻzida), shuningdek, etnografiya boʻlimi mudiri (1939—1951) va Moskva davlat universitetining tarix fakulteti (1943—1945) dekani. SSSR FA muxbir aʼzosi (1953), Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasining faxriy aʼzosi.

Qizi Lada Sergeevna Tolstova (1927—1991) Etnografiya instituti qoraqalpoq etnografiyasi boʻyicha mutaxassis[3].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „ТРОФИМОВА Т. А.“. Российская антропология (2009-2015). 2019-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-mart.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Аксянова и др. 2012.
  3. ↑ „Мемориум ТОЛСТОВА ЛАДА СЕРГЕЕВНА (1927 - 1991)“. ИНСТИТУТ ЭТНОЛОГИИ И АНТРОПОЛОГИИ РАН. Официальный сайт (2001-2019). 2018-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-mart.

Adabiyotlar

tahrir
  • Aksyanova G. A., Yablonskiy L. T., Xodjayov T. K. Jizn i tvorchestvo antropologa T. A. Trofimovoy (po materialam Uchyonogo soveta IEA RAN v chest 105-letiya d. i. n. Tatyani Alekseevni Trofimovoy) // Etnograficheskoe obozrenie On-line. – 2012. – № 5.

Havolalar

tahrir 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tatyana_Trofimova&oldid=3959215" dan olindi