Real gazning holat tenglamasi

(Van-der-vaals tenglamasidan yoʻnaltirildi)

Van-der-Vaals tenglamasi ( yoki Van-der-Vaals izotermasi [К 1] ) Van-der-Vaals gaz modelidagi asosiy termodinamik miqdorlarni o'zaro bogʻlovchi tenglamadir . Bu tenglama real gazlarning holat tenglamasiga anchagina yaqindir.

Garchi ideal gaz modeli past bosim va yuqori temperaturalarda real gazlarning holatini yaxshi ifodalab bergan bo'lsa-da, boshqa sharoitlarda uning tajribaga muvofiqligi ancha yomonroqdir. Xususan, bu real gazlar suyuqlik va hatto qattiq holatga o'tishi mumkinligida namoyon bo'ladi, ideal gazladar esa bu mumkin emas.

Real gazlarning past haroratlardagi holatini aniqroq tavsiflash uchun molekulalararo o'zaro ta'sir kuchlarini hisobga oladigan Van-der-Waals gaz modeli yaratildi. Ushbu modelda ichki energiya nafaqat haroratning, balki hajmning ham funktsiyasiga aylanadi.

Van-der-Vaals tenglamasi bu ko'pchilikka ma'lum bo'lgan taqribiy holat tenglamalaridan bo'lib, u real gazning xususiyatlarini tavsiflaydi, ixcham shaklga ega va molekulalararo o'zaro ta'sirga ega gazning asosiy xususiyatlarini inobatga oladi [1] .

Holat tenglamasi

tahrir
 
Van-der-Vaals gazi izotermalari:
P - bosim; V - hajm;K - kritik nuqta; abKcd - binodal (ikki fazali muvozanat sohasining chegarasi; binodalning qo'ng'irog'i ostidagi soha ikki fazali suyuqlik-bug' muvozanatining maydoni); eKf - spinodal (metastabil va termodinamik jihatdan beqaror holatlar mintaqalari orasidagi chegara; spinodal qo'ng'iroq ostidagi soha - amalga oshirib bo'lmaydigan holatlar); bc - konnod (kondensatsiya chizig'i); abKe - qizib ketgan suyuqlik sohasi; dcKf - o'ta sovutilgan bug'ning sohasi;

Holat tenglamasi bosim, hajm va harorat o'rtasidagi bog'liqlikdir.

Bir mol Van-der-Vaals gazi uchun u quyidagi shaklga ega:

 

Formuladan ko'rinadiki, bu tenglama umumman olganda ikkita tuzatma bilan ideal gaz uchun holat tenglamasining o'zidir . Tuzatish   molekulalar orasidagi tortishish kuchlarini hisobga oladi (devordagi bosim pasayadi, chunki chegara qatlami molekulalarini ichkariga tortuvchi kuchlar mavjud), tuzatish   gaz molekulalarining umumiy hajmi.

  moli uchun Van-der-Vaals gazining holati tenglamasi quyidagicha:

 

Bu yerda:

  •   - hajm .

Van-der-Vaals gaz izotermlarini yuqoridagi rasmdan ma'lum bir haroratdan past bo'lgan bog'liqlikni ko'rish mumkin.   monoton bo'lishni to'xtatadi: Van-der Vaals halqasi hosil bo'ladi, unda bosimning oshishi hajmning oshishiga to'g'ri keladi, bu termodinamika qonunlariga ziddir. Loopning ko'rinishi van der Waals tenglamasining ushbu o'zgarishlar oralig'ida ekanligini anglatadi   Va   gaz-suyuqlik fazasi o'tishi sodir bo'lgan va real izoterma to'g'ri chiziq segmenti - binodalning ikkita tasviriy nuqtasini bog'laydigan konnod (tugun) bo'lgan haqiqiy vaziyatni tasvirlashni to'xtatadi.

Tenglamani hosil qilish

tahrir

Tenglamani olishning ikkita usuli eng yaxshi ma'lum: Van-der-Vaalsning an'anaviy kelib chiqishi va statistik fizika usullari bilan hosil qilish.

An'anaviy kelib chiqish

tahrir

Dastavval zarralari bir-biri bilan o'zaro ta'sirlashmaydigan gazni ko'rib chiqing, bunday gaz ideal gaz holat tenglamasini qanoatlantiradi:

 

Yana bundan tashqari, ma'lum bir gazning zarralari bir xil radiusli elastik sharlar deb faraz qilamiz. Gaz cheklangan hajmli idishda bo'lgani uchun zarrachalar harakatlanishi mumkin bo'lgan bo'shliq biroz kichikroq bo'ladi. Asl formulada uning ma'lum bir qismini umumiy hajmdan ayirib tashlash kerak.   bu, faqat gaz tarkibidagi moddaga bog'liq. Shunday qilib, quyidagi tenglama olinadi:

 

Ajrarilgan hajm   jami zarralarning umumiy hajmiga to'liq teng bo'lmaydi. Agar zarralar qattiq va mukammal elastik to'plar deb hisoblansa, unda ajratilgan hajm taxminan to'rt baravar katta bo'ladi. Bu elastik to'plarning markazlari masofaga yaqinroq yaqinlasha olmasligi bilan oson tushuntiriladi.   .

Keyinchalik, Van-der-Vaals gaz zarralari orasidagi tortishish kuchlarini ko'rib chiqadi va quyidagi taxminlarni qiladi:

  • Zarrachalar butun hajm bo'ylab teng ravishda taqsimlanadi.
  • Idishning devorlarining tortishish kuchlari hisobga olinmaydi, bu umumiy holatda to'g'ri emas.
  • Idishning ichida va to'g'ridan-to'g'ri devorlarda joylashgan zarralar o'ziga jalb qilishni turli yo'llar bilan his qiladilar: idish ichida boshqa zarralarning ta'sir qiluvchi tortishish kuchlari bir-birini to'ldiradi.

Sferik atrofi zarralar bilan to'liq o'ralganligi sababli, idish ichidagi zarralar uchun tortishish kuchlari inobatga olinmaydi. To'g'ridan-to'g'ri idish chetida joylashgan zarralar konsentratsiyaga mutanosib kuch bilan ichkariga tortiladi:

  .

Bevosita devorlarda joylashgan zarrachalar soni, o'z navbatida, konsentratsiyaga mutanosib deb hisoblanadi. Idishning devorlariga bosimi ma'lum miqdorda kamroq, hajm kvadratiga teskari proportsional deb taxmin qilishimiz mumkin:

 

Yakuniy tenglama:

 

Ayrim gazlar uchun Van der Vaals konstantalari

tahrir

1-jadval

Van der Vaals konstantalari
Modda ,



Pa m 6 mol −2
,



10 −6 m 3 mol −1
Azot N 2 0,1370 38.7
Ammiak NH3 0,4225 37.1
Argon Ar 0,1355 32.0
Asetilen C 2 H 2 0,4516 52.2
Brom Br 2 0,975 59.1
Vodorod bromidi HBr 0,4500 44.2
Butan C 4 H 10 1.389 116.4
Vodorod H 2 0,02452 26.5
Suv H2O 0,5537 30.5
Oltingugurt geksaflorid SF 6 0,7857 87.9
Helium He 0,00346 23.8
Gidrazin N 2 H 4 0,846 46.2
Kislorod O 2 0,1382 31.9
Kripton Kr 0,5193 10.6
Ksenon Xe 0,4192 51.6
Metan CH 4 0,2303 43.1
Neon Ne 0,0208 16.7
Ozon O 3 0,3570 48.7
Karbon monoksit CO 0,1472 39.5
Propan C 3 H 8 0,939 90.5
Oltingugurt dioksidi SO 2 0,6865 56.8
Vodorod sulfidi H 2 S 0,4544 43.4
Karbonat angidrid CO 2 0,3658 42.9
Ftor F 2 0,1171 29.0
Vodorod ftorid HF 0,9565 73.9
Xlor Cl 2 0,6343 54.2
Vodorod xlorid HCl 0,3700 40.6
Vodorod siyanidi HCN 1.129 88.1
Etan C 2 H 6 0,5580 65.1
Etilen C 2 H 4 0,4612 58.2


Adabiyotlar:

  • Сивухин Д. В. Общий курс физики. — М.: Наука, 1975. — Т. II. Термодинамика и молекулярная физика. — 519 с.
  • Молекулярная физика, 1981. 
  • Physical Chemistry, 2010. ISBN 9780199593361. 
  • Иванов В. К. „Курс общей физики. Молекулярная физика“. 2010-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-noyabr. (4.1. Взаимодействие молекул газа. Уравнение Ван-дер-Ваальса)
  1. Матвеев 1981.