Vyetnam madaniyati

Vyetnam madaniyati (vyetnamcha: Văn hóa Việt Nam) Osiyodagi eng qadimiy madaniyatlarida biri, u bronza davrining Dong Son madaniyatidan boshlangan. Xitoyga yaqinligi va Xitoy madaniyati bilan yaxshi aloqada boʻlgani gsrgt Janubi-Sharqiy Osiyo madaniy sohasining bir qismi sanaladi.

Bir necha vyetnamliklar Bak Ningdagi qishloq festivalida anʼanaviy musiqa ijro etishmoqda.

Xoan Kiem koʻlida Aozai milliy libosidagi qizlar.

X asrda mustaqillikka erishgandan soʻng, Vyetnam janubga qarab kengaydi, Champa va Kambujadeshning bir qismini bosib olish bilan yakunlandi, bu esa mahalliy madaniyatning oʻzgarishiga olib keldi.

Fransiya mustamlakasi davrida Vyetnam madaniyatiga Yevropa madaniyati juda katta taʼsir koʻrsatdi, ayniqsa katolik dinining tarqalishi lotinlashtirilgan Quoc ngi alifbosiga asos solindi. Vyetnam Indochinadagi lotin alifbosiga asoslangan rasmiy yozuvga ega yagona davlatdir.

Shimolda Monarxiya 1945-yilda agʻdarildi. Bundan soʻng 1976-yilda mamlakat birlashgandan soʻng – butun Vyetnamda madaniy hayot va turmush tarzi davlat tomonidan boshqariladigan boʻldi . Oʻn yillar davomida faqat sotsialistik va kommunistik mamlakatlarning madaniy taʼsiri saqlanib qoldi: SSSR, Shimoliy Koreya, Kuba va boshqalar davlatlarda. 1990-yillardan beri Vyetnam yana global madaniy tendentsiyalarning diqqat markazida boʻlib keʼlmoqda.

Mamlakat madaniyatining baʼzi elementlari xarakterli hisoblanadi: ajdodlarga sigʻinish, anʼanaviy oilaviy va jamoa qadriyatlari, hunarmandchilik va oʻrganishga eʼtibor. Vyetnam madaniyatining muhim ramzlari – ajdarlar, toshbaqalar, lotuslar va bambuklar hisoblanadi.

Vyetnamdagi Jahon merosi

Vyetnam davlatida bir nechta jahon madaniy va tabiiy meros obyektlari, joylashgan:

Moddiy merosi

Michondagi minora

Vetnamda 7 ta YUNESKOning jahon merosi oby

ektlari mavjud:

• Xo An : qadimiy shahar, savdo markazi;
• Hue yodgorlik majmuasi : sobiq poytaxtdagi yodgorliklar majmuasi;
• Michon : Cham sivilizatsiyasining qadimiy maʼbud majmuasi;
• Xanoy qal’asi ;
• Huo sulolasi qal’asi ;
• Fongnya-Kebang – gʻorlar;
• Halong koʻrfazi – Tonkin koʻrfazidagi koʻrfaz.

Nomoddiy madaniy meros

Vakillar roʻyxati:

• Vetnam saroy musiqasi " nannyak " (2003, 2008);
• gong madaniyati maydoni (2005, 2008) – gong oʻynash;
• Kuanxo xalq qoʻshiqlari Bak Nin provinsiyasi (2009);
• Phu Dong va Shok ibodatxonalaridagi Zyong festivali (2010);
• Phu Thodagi Hung Kingsga sajda qilish (2012);
• Donkaytayti Janubiy Vetnamdagi musiqa va qoʻshiqchilik sanʼati (2013);
• Xalq musiqasi «vi» va «zam» Ngean (2014).

Oilaviy aloqalar

Quang Namda nishonlash marosimi

Vyetnamda oilaviy aloqalarning oʻrni katta. Individualizmga yoʻnaltirilgan Yevropa madaniyatidan farqli ravishda, Vyetnamda qabila jamoasi oilada hukmronlik qiladi. Bu Vyetnamni Xitoydan ham ajratib turadi, chunki u yerda oila birinchi oʻrinda turadi. Har bir urugʻning qurbongohi va patriarxi bor.

Kichik qishloqlar aholisining aksariyati qarindoshlar. Buni shunday joy nomlaridan ham koʻrish mumkin: Dangsa (Đặng Xá) – „dangalar yashaydigan joy“, Tyausa (Châu Xá) – „chaular yashaydigan joy“ va boshqalar. Aksariyat qishloq joylarida uyda uch yoki toʻrt avlod yashaydi.

Vyetnamliklar uchun oilaviy munosabatlarning ahamiyati tufayli jamiyat murakkab ierarxik munosabatlar tizimiga ega. Klanda toʻqqiz avlod boʻlishi kerak, deb ishoniladi, buvi-buvilardan tortib, chevaralargacha. Shu bilan birga, ierarxiyadagi oʻrin yoshga qarab belgilanmaydi: yoshi kattaroq boʻlsa, katta akaning bolalari akaning kichik bolalariga nisbatan „katta“ hisoblanadi.

Oiladagi munosabatlarning bunday modeli koʻplab sharafli belgilar tizimining paydo boʻlishiga olib keldi.

Toʻy

Kelinning oilasi kuyovni unashtirish marosimida kutib oladi.

Anʼanaviy Vyetnam toʻyi – Vyetnamdagi eng muhim voqealardan biri hisoblanadi. Gʻarbiylashuvga qaramasdan, koʻplab qadimiy anʼanalar Vyetnam va Vet Chieu xalqi tomonidan kuzatiladi.

20-asrgacha vyetnamliklar erta turmush qurishgan, toʻylar ota-onalar va oila aʼzolari tomonidan uyushtirilgan yaʼni juftini ota-onalari tanlab berishardi, yangi turmush qurganlarning oʻzlari esa deyarli ovoz berish huquqiga ega emas edilar. Zamonaviy Vyetnamda bu anʼana oʻtmishda qoldi va endi vyetnamliklar oʻz juftlarini oʻzlari tanlaydilar.

Dafn marosimi

Xotirlash

Vyetnamda kimdir vafot etsa, ularning oilasi besh yoki olti kunl uygʻonishni ushlab turadi, agar kimdir kelishi uchun vaqt kerak boʻlsa, uzaytirilishi mumkin. Marhumning jasadi yuviladi va kiyintiriladi. Tishlar orasiga tayoq qoʻyiladi, ogʻziga bir chimdim guruch va uchta tanga solinadi. „Yerdan tugʻilgan unga qaytishi kerak“ degan maqolga koʻra, jasad yerdagi oʻt toʻshagiga yotqiziladi. Jasad oq mato bilan oʻraladi va tobutga joylashtiriladi, shundan soʻng u koʻmiladi.

Dafn qilish

Oddiy koʻylaklar va nozik toʻrli sallalar kiyib oila aʼzolari anʼanaviy yoki zamonaviy dafn marosimini bajaradi.

• Anʼanaviy dafn marosimi: dafn sanasi va vaqti diqqat bilan tanlangan boʻladi. Doʻstlari va qarindoshlari marhumni qabristonga kuzatib borishadi, yoʻlda qurbonlik buyumlarini tashlashadi. Tobut qabristonga dafn etiladi. Uch kunlik motamdan keyin oila qabr ochilishiga sajda qilish uchun qabristonga qaytib keladi. 49 kundan soʻng, marhum uchun guruch endi oilaviy qurbongohga qoʻyilmaydi. 100 kundan soʻng „koʻz yoshlari oxiri“ nishonlanadi . Bir yildan keyin, oʻlimning yilligi nishonlanadi va ikki yildan soʻng, motam tugaydi.
• Zamonaviy dafn marosimi: Vyetnamning zamonaviy dafn marosimi faqat tanani mato bilan qoplash, tobutga joylashtirish, dafn marosimi, tobutni koʻmish va qabrga tashrif buyurishni oʻz ichiga oladi.

Marhumning oilasi yuz kundan keyin yana yigʻilib marosim oʻtkazishadi, barcha oila aʼzolari bir qatorda ikktadan oʻtirishadi. Taklif etilgan rohib oilaning har bir aʼzosining boshiga kichik paxta boʻlagini qoʻyadi, qoʻngʻiroq chaladi va marhumning boshi ustida qoʻngʻiroqni aylantirib qoʻshiq aytadi. Vyetnamliklar bu hayotga qaytish yoʻlini ochadi, deb ishonishadii. Ustiga barglari va marhumning ismi yozilgan qogʻozlar qoʻyilgan bambuk shoxi marhum qaytib kelganida chayqala boshlaydi. Shu kuni marhumning ruhi qarindoshlaridan biriga oʻtishi va qolganlari qarndoshlari bilan gaplashishi mumkinligiga ishonishadi.

Ushbu marosimga tayyorgarlik butun bir kunni oladi, oxirgi 6 soat ichida ibodat va qoʻshiqlar oʻqiladi. Marosimdan keyin qarindoshlari qogʻozni va keyingi hayotda marhumga foydali boʻlishi mumkin boʻlgan qogʻozdan yasalgan narsalarni yoqib yuborishadi.

Din va falsafa

Bir ustunli pagoda, Xanoy buddistlar ibodatxonasi

Vetnamning asosiy diniy oqimlari buddizm, konfutsiylik va daosizm boʻlib, ularning tam zao (tam giáo), „uchlik din“. Xristianlik keng tarqalgan, ayniqsa katoliklik . Vyetnamda islom qiluvchilar asosan tyamlardir Vyetnamdagi yahudiylik .

Vyetnamda, xuddi Yaponiya kabi, aholining qaysi dindaligini aniqlashda qiyinchiliklar mavjud: koʻpchilik qaysi dinga eʼtiqod qilishlarini aniq koʻrsata olmaydi .

Yuqorida aytilganlarga qoʻshimcha ravishda, Vyetnamda ajdodlarga sigʻinish, shuningdek, animizm keng tarqalgan: koʻpchilik vyetnamliklar, diniy mansubligidan qatʼi nazar, ajdodlarga sigʻinish marosimlarini bajaradilar.

Vyetnamda oila va urugʻ oldidagi majburiyatlardan tashqari, taʼlim katta rol oʻynaydi. Qadim zamonlarda olimlar jamiyatning eng yuqori pogʻonasida boʻlishgan va kamtarin odamlar mandarinlarga oʻxshash imperator imtihonlarini oʻrganib va imtixonlarni topshirish orqali oʻzlarining ijtimoiy mavqeyini oshirishlari mumkin edi. Imtihonlardan oʻtishsa ular uchun muhim mansab eshiklarini ochilib, hokimiyat va obroʻga olib kelishi mumkin.

Sanʼati

Xyu shahriga olib boradigan Ngomon darvozasi – Nguyen sulolasi arxitekturasining namunasi

Vyetnam sanʼati[uz] – mualliflari Vyetnam aholisi, shuningdek, emigratsiya va avlodlar boʻlgan sanʼat. Vyetnam sanʼati, shuningdek, Vyetnamda davlat faoliyati paydo boʻlishidan oldin paydo boʻlgan qadimiy mahsulotlarni ham oʻz ichiga oladi, masalan, dong son barabanlari[uz].

Oʻz tarixi davomida Vyetnam sanʼati Xitoy buddist sanʼati, Cham hindu sanʼati va 19-20-asrlarda fransuz sanʼatidan katta taʼsirlangan.

Xitoyning Vyetnam sanʼatiga taʼsiri eng muhim boʻldi. Taʼsir doiralariga Vyetnam keramikasi, xattotlik va Vyetnam arxitekturasi kiradi.

Adabiyot

"Divnie povestvovaniya zemli Linnam" (Lĩnh Nam chích quái), qayta tiklangan Le sulolasi

Vyetnam adabiyoti bir- ikkita qismdan iborat: xalq va mualliflik.

Vyetnam xalq adabiyoti afsonalar, ertaklar, kulgili hikoyalar, qoʻshiqlardan iborat, dostonlar insonparvarlik va ezgulik bilan singib ketgan. Folklorning bir qismi XXI asrgacha saqlanib qolgan.

Taxminan 10-asrda paydo boʻlgan yozma adabiyot xitoy tili va vyetnam tiliga boʻlingan (chi-nomda, asosan, sheʼriyat boʻlgan). 1920-yillarda vyetnam tilidagi adabiyot xitoy tilidagi adabiyotni olib tashladi va uning oʻrniga koʻplab yangi adabiy shakllar paydo boʻldi . Zamonaviy Vyetnam adabiyoti romantizm, realizm va harbiy qahramonlik davrlarini boshidan kechirdi.

„Qiynoqqa uchragan qalb nolalari“asarlari klassika hisoblanadi Nguyen, „Qirollik kanizakining shikoyatlari“Nguyen Za Txuye |, „Askarlarning shikoyatlari“ Dang Chan Kon va „Davlat yerlarining tavsifi“(Quốc âm thi tập) Nguyen Chai . Mashhur Vyetnam shoirlari Ba Huyen than Kuan , Doan Thi Diyem va Xo Xuan Xuong .

Zamonaviy taniqli Vetnam yozuvchilari: Nguyen Kong Hoan , Vu Chong Fung , Ngo Tat To , Nguyen Hong , Nam Kao va Nguyen Tuan ; va Nguyen Bin Khiem .

Tasviriy sanʼat

Vyetnamning mashhur rassomlari – Van Cao, Bui Xuan Fai(Bùi Xuân Phái), Xoang Xong Kam (Hoàng Hồng Cẩm), Kong Quoc Ha (Công Quốc Hà) va Mai Chung Thy (Mai Trung Thứ) . Nha San kollektivi zamonaviy Vetnam sanʼatida muhim rol oʻynaydi.

Xattotlik

Vyetnam xattotligi qadimiy tarixga ega. 20-asrgacha Vyetnam xattotlari xitoycha va vyetnamcha belgilardan toʻgʻri foydalanganlar, lekin lotinlashtirilgan yozuvga oʻtgandan keyin koʻpchilik xattotlar milliy yozuvga oʻtishgan.

Iyeroglif yozuvini bilish kam sonli bilimdon olimlar va amaldorlar bilishgan boʻlsada xattotlik vyetnamliklar hayotida muhim oʻrin tutgan. Bayramlarda, masalan, Yangi yil arafasida odamlar oʻzlarining mahalliy oʻqituvchisi yoki olimining oldiga xattotlik yozuvini soʻrab kelishar va uni uy devoriga osib qoʻyishardi.

Tasviriy sanʼat

Musiqa

Vyetnam musiqachilari. Chapda ken, markazda Denni, oʻngda barabanchi

Vyetnam musiqasi mamlakatning uchta mintaqasida farqlanadi: shimoliy(Bắc, bak), markaziy (Trung, chung) va janubiy (nam, nam) . Shimoliy musiqa eng qadimgi va eng rasmiy hisoblanadi. Xitoy uslubidagi klassik musiqa moʻgʻullarning Vyetnamga bostirib kirishlaridan birida, Vyetnamliklar Xitoy opera kompaniyasini egallab olganlarida paydo boʻlgan. Markaziy mintaqa musiqasiga Tyam madaniyati va uning melodik tuzilishi taʼsir koʻrsatdi.

50 ga yaqin Vyetnam musiqa asboblari , jumladan, zarbli cholgʻular, bronza barabanlar "chongdong" , gonglar, Danda (litofonlar), dantrin; yogʻoch nafasli Shao ( cholg`u asbobi) , uzilgan torlar: bir torli danbau (đàn bầu), dantam yaqin [ egilgan dangao , Hmong arfa danmoy va boshqalar.

Vyetnam xalq qoʻshiqlari shakli va ohangi jihatidan xilma-xildir, eng mashhur janrlari „sheʼr oʻqish“(ngâm thơ , ngam tho), beshiklar (hat-ru, hatzu), xorlar ho, ho), sam (xẩm), tyuvan va kachu .

Ular orasida eng mashhurlari – nya nyak sud musiqasi va kachu kamera musiqasi, ayol ijrochilarning ishi geyshalarnikiga oʻxshaydi.

Teatr

Xanoydagi suv qoʻgʻirchoq teatri.

Boshqa sanʼatlarda boʻlgani kabi, Vyetnam teatri Xitoydan va keyinchalik Yevropadan olingan oʻziga xos janr va janrlarni ishlab chiqdi:

• Teo – Shimoliy Vyetnamning satirik dehqon teatri, spektakllar koʻpincha raqs bilan birga boʻladi. Yarim professional truppalarning chiqishlari anʼanaga koʻra qishloq maydonida boʻlib oʻtadi, biroq bu janrga boʻlgan qiziqish ortishi bilan sahnada professional truppalar paydo boʻldi.
• Tuong – bu Xitoy operasining Vyetnamcha versiyasi boʻlib, dastlab sudda ijro etilgan, ammo keyinchalik xalqqa ketgan.
• Suv qoʻgʻirchoq teatri (Múa rối nước) – asl Vtetnam sanʼati, suv qoʻgʻirchoqlari.
• Vongko – xalq teatri negizida joylashgan yarim havaskor teatr, kay Luong teatrining asoschisi.
• Kay Luong – „yangilangan“ teatr, mamlakat janubida paydo boʻlgan zamonaviy xalq operasi.
• Kitnoy – zamonaviy „suhbat“ teatri yoki klassik Vtetnam dramasi teatri.

Suv qoʻgʻirchoqlari

Suv qoʻgʻirchoq teatri (múa rối nước, mua zoi nyoc) – 10-asrda paydo boʻlgan Vyetnamning mahalliy sanʼati. Spektakl suvda boʻlib oʻtadi, qoʻgʻirchoqlar ularning ostiga yashiringan ingichka ustunlar orqali boshqariladi. Eng mashhur hikoyalar anʼanaviy dostonga asoslangan. Qoʻgʻirchoqlarning oʻzi yogʻochdan yasalgan, odatda jakfruit, keyin esa bir necha qatlamli suv oʻtkazmaydigan boʻyoq bilan qoplangan.

Vyetnam hukumati ushbu sanʼat turini mamlakat madaniy merosining bir qismi sifatida tan olib, uni yoʻq boʻlib ketmasligiga harakati qilishadi. Bundan tashqari, suv qoʻgʻirchoqlari sayyohlar orasida juda mashhur. Qoʻgʻirchoqbozlar mamlakatning qishloq joylarida tayyorlanadi.

Raqs

Vyetnamda rasman tan olingan 54 ta xalq bor va ularning har bir xalqning oʻz milliy raqslari bor. Ulardan baʼzilari sudda yoki bayramlarda, masalan, sher raqsi (ijro qilingan).

Jang sanʼatlari

Vovinlarga namoyish, Germaniya.

Vyetnamdagi doimiy harbiy toʻqnashuvlar tufayli jang sanʼatining koʻplab uslublari (Võ-Thuật) paydo boʻldi, ular asosan Xitoy jang sanʼatiga asoslangan. vovinam eng mashhur uslublari, Vobindin va Kuanxidao

Yangi sanʼat

20-asrda Gʻarb sivilizatsiyasidan soʻng Vyetnamda turli xil yangi sanʼat turlari paydo boʻldi: fotografiya, kino va televidenie . 1997-yil boshida Vyetnamda 191 ta professional badiiy tashkilot va 26 ta kinostudiya mavjud edi.

Oshxona

Pho, noodle va mol goʻshti bilan shoʻrva.

Vyetnam oshxonasi juda mazzali va xilma-xildir va Vyetnamdagi koʻp narsalar singari, geografiyaga koʻra uchta asosiy yoʻnalishga boʻlinishi mumkin. Vyetnam taomlari kamdan-kam hollarda oʻsimlik yogʻini oʻz ichiga oladi va asosiy mahsulotlari sabzavot, guruch, soya sousi va nioknam . Odatda shirin, achchiq, nordon va umami taʼmi. Idishlarni bezash uchun ular koʻplab koʻkatlarni qoʻshadilar, ayniqsa yalpiz, limon va rayhon .

Mahalliy oshxonada koʻplab taomlar mavjud lapsha, ham suyuq, ham bulonsiz. Vyetnamning eng mashhur taomlaridan biri bu mol goʻshti yoki tovuq bulonida pishirilgan fo shoʻrva . Tayyor qismga loviya va yashil piyoz qoʻshiladi, limon boʻlagining sharbati ham siqiladi.

Liboslari

Oddiy oq aozai talaba qiz forma sifatida kiyadi

Oʻrta asrlarda kiyim-kechak juda muhim ijtimoiy belgi boʻlib, kostyumni tartibga soluvchi qatʼiy qoidalar mavjud edi. Oddiy odamlarga yaʼni xalqga yorqin ranglar kiyishlari taqiqlangan, baʼzi davrlarda faqat qora, jigarrang va oq ranglarni kiyishl arigaruxsat berilgan.

to'rtta ko'ylak, „toʻrt qismli koʻylak“ bilan birga futbolka-fartuk yem (yếm) oddiy ayollar tomonidan kiyilgan. Dehqonlar shimolda aokan (áo cánh), janubda esa aobaba (áo bà ba) deb ataladigan pijamaga oʻxshash ipak kostyumlar kiygan.

Dehqonlarning odatiy bosh kiyimlari – bu boshga oʻralgan „khandong“ brokar (khăn đống) tasmasi va nonla shlyapa. Oddiy vetnamliklar poyabzal kiymagan.

Oddiy xalq taqiqlangan tilla kiyim kiyishlari mumkin emasdi, zodagonlar esa qizil rangda kiyishlari mumkin edi. Liboslarning uslublari va ranglari yangi sana va kiygan kishining kayfiyatiga bogʻliq edi.

Dunyoda va aholi orasida eng mashhur boʻlgan Vyetnam milliy kiyimi aozay (áo dài) . Aozayning ayol va erkaklarga moʻljallangan, ammo 20-asrda uni asosan ayollar kiyishgan. Aozay uzun koʻylakdan iborat boʻlib, yon tirqishli va keng shimlardan iborat.

Kundalik hayotda Vyetnamdagi anʼanaviy kiyimlar oʻrnini Gʻarb kiyimlari egalladi, faqat Aozay bundan mustasno.

Bayramlar va unutilmas sanalar

Vyetnamda koʻp festivallar va anʼanaviy bayramlar mavjud boʻlib, ularning aksariyati ming yillik tarixga ega. Ularning orasida eng muhimlari Tet va kuz oʻrtalarida festivaldir . Quyidagilar milliy bayramlari hisoblanadi:

sana	Oʻzbekcha nomi	Vyetnam nomi	Tavsif
1-yanvar	Yangi yil	Tết dương lịch
Oy taqvimining oxirgi oyining oxirgi kuni </br> oy taqvimining birinchi oyining uchinchi kuni	Tet	Tết Nguyên Đán	Vyetnam Yangi yili, Vyetnamdagi eng katta bayram. Yanvar oxiri – fevral boshida tushadi.
Uchinchi qamariy oyning 10-kuni	Hung qirollarini xotirlash kuni	Giỗ tổ Hùng Vương	2007-yilda afsonaviy Hung qirollari – birinchi Vyetnam davlati Vanlang hukmdorlari xotirasiga oʻrnatilgan.
30-aprel	Gʻalaba kuni (Birlashish kuni)	Ngay giải phóng	Saygonning bosib olinishi va 1975-yilda Vyetnamning birlashishi.
1-may	Birinchi may	Ngày Quốc tế Lao động
2-sentyabr	Mustaqillik kuni	Quốc khanh	Vyetnam Mustaqilligi deklaratsiyasi va Vetnam Demokratik Respublikasining tashkil topishi